استر بوسروپ و تحول در اقتصاد کشاورزی جهان

تولد استر بوسروپ؛ اقتصاددانی که نظریه مالتوس را به چالش کشید

تولد استر بوسروپ؛ صدایی متفاوت در اقتصاد کشاورزی

در روز ۱۸ مه ۱۹۱۰، یکی از تأثیرگذارترین اقتصاددانان توسعه و کشاورزی قرن بیستم، استر بوسروپ (Ester Boserup)، در دانمارک متولد شد. نام او برای بسیاری از پژوهشگران علوم اجتماعی، محیط‌زیست و اقتصاد کشاورزی، مترادف با نگاهی نوین به رابطه بین جمعیت و منابع تولید غذاست؛ نگاهی که توانست برای نخستین بار، دیدگاه کلاسیک و بدبینانه‌ی مالتوس را به چالش بکشد.

نظریه بوسروپ در برابر مالتوس: جمعیت به‌جای تهدید، موتور نوآوری است

اقتصاددان انگلیسی، توماس مالتوس، در قرن هجدهم مدعی شد که رشد جمعیت همواره از رشد منابع غذایی پیشی می‌گیرد و نهایتاً منجر به قحطی، جنگ یا بیماری خواهد شد. این نظریه تا قرن بیستم غالب بود؛ تا زمانی که استر بوسروپ با انتشار کتاب معروف خود در سال ۱۹۶۵ با عنوان “Conditions of Agricultural Growth: The Economics of Agrarian Change under Population Pressure” دیدگاهی متفاوت ارائه داد.

بوسروپ استدلال کرد که افزایش جمعیت نه تنها تهدیدی برای منابع نیست، بلکه محرک توسعه تکنولوژی کشاورزی و افزایش بهره‌وری زمین است. به بیان دیگر، فشار جمعیتی باعث می‌شود جوامع روستایی از شیوه‌های سنتی فاصله گرفته و به سمت نوآوری و مکانیزه‌سازی بروند.

تأثیر نظریه بوسروپ بر اقتصاد توسعه و سیاست‌گذاری

نظریه بوسروپ نه‌فقط دیدگاه جدیدی به توسعه روستایی داد، بلکه در حوزه‌های برنامه‌ریزی اقتصادی، سیاست‌گذاری منابع طبیعی، و تحلیل توسعه پایدار نیز تأثیر عمیقی گذاشت. بسیاری از برنامه‌های توسعه‌ای در کشورهای جنوب جهانی (Global South) به‌ویژه در آسیا و آفریقا، از چارچوب نظری او برای درک دینامیک کشاورزی تحت فشار جمعیتی بهره گرفته‌اند.

همچنین نظریه بوسروپ بر خلاف نگاه خطی مالتوسی، بر تعامل بین انسان، محیط و فناوری تأکید دارد. از نظر او، عامل انسانی در سازگاری و انعطاف‌پذیری نسبت به بحران‌ها، نقش محوری دارد.

سهم بوسروپ در سیاست‌های کشاورزی و امنیت غذایی

در دورانی که نگرانی از رشد سریع جمعیت جهان، تهدیدی برای امنیت غذایی تلقی می‌شد، بوسروپ با تحلیل‌های خود به این نتیجه رسید که ظرفیت سیستم‌های کشاورزی برای انطباق با نیازهای جدید، underestimated شده‌اند. این بینش موجب شد سازمان‌های بین‌المللی مانند FAO و UNDP، هنگام تدوین سیاست‌های کشاورزی در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، از آثار و تحلیل‌های بوسروپ بهره بگیرند.

در واقع، تفکر او زمینه‌ساز این باور شد که با آموزش، سرمایه‌گذاری و اصلاح ساختار زمین، می‌توان افزایش جمعیت را به فرصتی برای رشد اقتصادی روستایی بدل کرد.

دیدگاه جنسیتی بوسروپ؛ پیشگام در اقتصاد و جنسیت

استر بوسروپ همچنین از نخستین کسانی بود که نقش زنان در اقتصاد کشاورزی را به رسمیت شناخت. در کتاب “Woman’s Role in Economic Development” که در سال ۱۹۷۰ منتشر شد، او نشان داد چگونه سیاست‌های توسعه‌ای مدرن، اغلب سهم و توانمندی زنان را نادیده گرفته‌اند. این کتاب بعدها به یکی از منابع مرجع در حوزه‌ی اقتصاد جنسیتی و مطالعات توسعه تبدیل شد.

میراث فکری بوسروپ در عصر بحران‌های زیست‌محیطی

در دنیای امروز که چالش‌هایی مانند گرمایش زمین، مهاجرت اقلیمی و بحران غذا، تهدیدی جهانی هستند، نظریه بوسروپ بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. نگاه امیدبخش و سازگارانه او به ظرفیت انسان برای تطبیق و نوآوری، همچنان الهام‌بخش بسیاری از اقتصاددانان محیط‌زیست، متخصصان توسعه پایدار و فعالان حوزه امنیت غذایی است.

جمع‌بندی

تولد استر بوسروپ در ۱۸ مه ۱۹۱۰، یادآور قدرت اندیشه‌ای است که می‌تواند در برابر باورهای رایج بایستد و مسیرهای تازه‌ای در علم و سیاست‌گذاری بگشاید. از کشاورزی تا توسعه پایدار، از نقش زنان تا تکنولوژی در شرایط بحرانی، نظریه‌های او همچنان زنده‌اند و آینده‌ساز.