در تمام سال‌های نیمه اول قرن 20ام قیمت نفت روندی نسبتاً پایدار را طی می‌کرد. نوسان‌های ناگهانی و سقوط و اوج گرفتن‌های شاخص قیمت نفت از نیمه دوم قرن پیش و بخصوص دهه هفتاد میلادی شروع شد. از اوایل این دهه، تصمیمات و تغییرات سیاسی، اقتصادی، صنعتی و انواع دیگر، دنیای صنعت نفت را برای همیشه دگرگون کردند.
در سال 2020 همه‌گیری کرونا و شروع محدودیت‌های سراسری، قیمت نفت را به قعر نمودار آن در بازارهای سهام کشاند تا جایی که ارقام پایین‌تر از 15 دلار هم ثبت شدند. در مقابل، جنگ روسیه و اوکراین تلنگری به واردات-صادرات نفت زد تا قیمت نفت در ماه‌های اول 2022، از 100 دلار بگذرد.
قیمت نفت در دهه 60 و 70 میلادی
تا قبل از سال 1970، قیمت نفت اعدادی بین 1 تا 2 دلار به ازای هر بشکه بود که با در نظر گرفتن نرخ تورم، معادل 10 تا 30 دلار کنونی است. در آن زمان، آمریکا اصلی‌ترین تولیدکننده نفت خام در دنیا بود و درواقع قیمت‌ها را هم آمریکا تعیین می‌کرد.
در سال‌های ابتدایی دهه 60 میلادی، عربستان، ایران، کویت، عراق و ونزوئلا سازمان کشورهای صادرکننده نفت یا OPEC را تشکیل دادند. از سال 1965 مقعر این سازمان و محل برگزاری گردهمایی‌های آن وین پایتخت اتریش بوده است (هرچند اتریش خود عضو OPEC نیست). در حال حاضر، 13 کشور عضو OPEC هستند و به قدرتمندترین تصمیم‌گیرندگان تولید و قیمت‌گذاری نفت تبدیل‌شده‌اند.
تا سال 1971 و حذف تأثیر طلا بر ارزش دلار توسط نیکسون، OPEC سیاستی برای قدرت‌نمایی در موضوع قیمت نفت نداشت. در این دوران و هم‌زمان با سیاست‌های مالی نیکسون، ارزش دلار کاهش یافت و قیمت نفت نیز پیرو آن، نزول کرد. اینجا نقطه شروع مداخله OPEC در قیمت‌گذاری‌ها بود.
در سال 1973 اوپک صادرات نفت به آمریکا را به دو دلیل متوقف کرد (تحریم نفتی آمریکا):
- انتقاد از آمریکا به دلیل حمایت از اسرائیل در جنگ با فلسطین
- افزایش قیمت نفت و کنترل آن
چرا قیمت نفت این‌قدر ناپایدار است؟
از سال 1970 به بعد قیمت نفت دیگر آن پایداری قبل را نداشت. عرضه و تقاضا بیشترین تأثیر را بر آن داشتند و سیاست دولت‌ها در قبال صنایع خود نقش شاخصی در نزول و افزایش قیمت بازی می‌کردند. به‌ویژه، بازارهای مالی این امکان را فراهم کرده‌اند که سرمایه‌گذاران خرد و کلان بتوانند روز‌ها قبل از تولید نفت، حجم‌های مشخص از آن را خریدوفروش کنند. بنابراین، نوسانات بازارهای مالی نیز بر قیمت نفت تأثیر می‌گذارند و بحران‌های آن‌ها به بازار نفت هم سرایت می‌کنند.
درنهایت، حوادث ناگهانی و فاجعه‌آمیز مانند سیل، زلزله یا جنگ، باعث دگرگونی در ترازهای عرضه و تقاضا می‌شوند و همین امر تغییری شاخص بر قیمت نفت به‌جای می‌گذارد.
تولید نفت خام شیل آمریکا و سیاست کاهشی OPEC
در سال 2015، کانون جدید تولید نفت شیل ایالات‌متحده میزان عرضه نفت را به شکلی قابل‌توجه بالا برد. افزایش تولید در سال 2016 باعث کاهش شدید قیمت‌ها و رکورد زنی نزول در نمودارهای قیمت شد (اعدادی نزدیک به 25 دلار).
در مقابل، کشورهای عضو OPEC میزان تولید خود را کاهش دادند تا قیمت‌ها دوباره صعودی شوند. در ماه آوریل سال 2019 قیمت جهانی هر بشکه نفت به رقم 71 دلار رسید. تا قبل از ماه اول سال 2020 و زمزمه‌های شیوع بیماری کرونا، نفت با ارزشی بالاتر از 55 دلار به ازای هر بشکه معامله می‌شد.
همه‌گیری کرونا و تأثیر آن بر قیمت نفت
در ماه ژانویه سال 2020، بسیاری از کشورها سیاست‌های امنیتی و محدودیت‌های رفت‌وآمد شدیدی را برای جلوگیری از شیوع بیماری کرونا اتخاذ کردند. در اکثر آن‌ها، کسب‌وکارها و بخش عمده‌ای از صنایع متوقف شدند تا چرخ‌های مصرف انرژی کند و حتی زمین‌گیر شوند.
درنتیجه، تقاضا برای نفت شدیداً کاهش یافت به‌طوری‌که در سه‌ماهه اول سال 2020 میانگین مصرف روزانه نفت به 94 میلیون بشکه رسید که در حدود 6 میلیون کمتر از معادل آن در سال 2019 بود. حتی کاهش تولید از جانب OPEC هم نتوانست بر جو ایجادشده تأثیر بگذارد و امتناع روسیه از کاهش تولید باعث نزول بیشتر قیمت‌ها شد.
در ماه آوریل قیمت هر بشکه نفت برنت دریای شمال به 9 دلار رسید. OPEC و روسیه بر سر میزهای مذاکره نشستند تا از سقوط بیشتر جلوگیری کنند و کاهش قابل‌توجه در تولید در ماه‌های بعد باعث افزایش قیمت شد.
در سال 2021 و با ورود واکسن و کاهش محدودیت‌ها در نقاط مختلف جهان، تقاضا برای نفت افزایش یافت. با افزایش تقاضا، OPEC نیز میزان تولید خود را دوباره افزایش یافت و هم‌زمان قیمت‌ها دوباره وارد کانال صعودی شدند.
قیمت نفت خام در 50 سال اخیر: میانگین‌ها، کمترین، بیشترین و اصلی‌ترین رویدادها
جدولی که در ادامه می‌آید، خلاصه‌ای از عملکرد 50 ساله نفت خام در بازارهای جهانی خریدوفروش آن است. در این جدول، میانگین قیمت جهانی، کمترین و بیشترین آن به همراه رویدادهای مهمی ارائه می‌شوند که بر قیمت‌ها تأثیر داشته‌اند.
| سال | میانگین
(دلار به ازای هر بشکه) |
کمترین
(دلار به ازای هر بشکه) |
بیشترین
(دلار به ازای هر بشکه) |
رویداد شاخص |
| 1970 | 2.96 | |||
| 1971 | 3.17 | |||
| 1972 | 3.22 | |||
| 1973 | 4.08 | |||
| 1974 | 12.54 | 9.59 | 13.6 | پایان تحریم نفتی اوپک |
| 1975 | 13.95 | 12.77 | 15.04 | رکود تورمی |
| 1976 | 13.48 | 13.26 | 13.71 | بهبود وضعیت اقتصادی |
| 1977 | 14.53 | 14.11 | 14.76 | افزایش و کاهش در نرخ بهره |
| 1978 | 14.57 | 14.40 | 14.94 | تغییرات نرخ بهره |
| 1979 | 21.57 | 15.50 | 28.91 | جنگ ایران و عراق |
| 1980 | 33.86 | 30.75 | 35.63 | تحریم نفت ایران |
| 1981 | 37.10 | 35.43 | 39.00 | کاهش مالیات |
| 1982 | 33.57 | 32.78 | 35.54 | رکود به تورم پایان داد |
| 1983 | 29.31 | 27.95 | 31.40 | |
| 1984 | 28.88 | 28.02 | 29.26 | |
| 1985 | 26.99 | 26.21 | 27.60 | |
| 1986 | 13.93 | 10.91 | 24.93 | |
| 1987 | 18.14 | 16.45 | 19.32 | افزایش تولید توسط OPEC |
| 1988 | 14.60 | 12.66 | 15.93 | |
| 1989 | 18.07 | 16.04 | 20.05 | |
| 1990 | 21.33 | 15.15 | 32.88 | جنگ خلیج‌فارس |
| 1991 | 18.73 | 17.17 | 22.30 | |
| 1992 | 18.21 | 16.00 | 19.83 | |
| 1993 | 16.13 | 12.56 | 18.35 | |
| 1994 | 15.54 | 12.90 | 17.52 | ورود نفت ارزان مکزیک به NASTA |
| 1995 | 17.14 | 16.29 | 18.70 | |
| 1996 | 20.62 | 17.48 | 23.22 | |
| 1997 | 18.49 | 15.95 | 23.02 | |
| 1998 | 12.07 | 9.39 | 14.33 | |
| 1999 | 17.27 | 10.16 | 24.35 | |
| 2000 | 27.72 | 24.29 | 30.56 | |
| 2001 | 21.99 | 15.95 | 24.97 | رکود و حادثه 11 سپتامبر |
| 2002 | 23.71 | 17.04 | 27.14 | جنگ افغانستان |
| 2003 | 27.73 | 24.48 | 32.23 | |
| 2004 | 35.89 | 30.11 | 45.36 | |
| 2005 | 48.89 | 37.56 | 58.79 | طوفان کاترینا |
| 2006 | 59.05 | 52.70 | 67.99 | |
| 2007 | 67.19 | 49.57 | 85.53 | بحران بانکداری |
| 2008 | 92.57 | 35.59 | 127.77 | بحران اقتصادی |
| 2009 | 59.04 | 36.84 | 74.40 | رکود بزرگ |
| 2010 | 75.83 | 71.15 | 85.59 | |
| 2011 | 102.58 | 87.61 | 113.02 | |
| 2012 | 101.09 | 92.08 | 108.54 | امکان محدودیت‌ها در تنگه هرمز |
| 2013 | 98.12 | 90.36 | 104.16 | |
| 2014 | 89.63 | 57.36 | 100.26 | افزایش 15 درصدی ارزش دلار |
| 2015 | 46.34 | 33.16 | 58.89 | افزایش تولید در آمریکا |
| 2016 | 38.70 | 26.66 | 46.72 | کاهش ارزش دلار |
| 2017 | 48.98 | 44.03 | 57.44 | کاهش تولید OPEC |
| 2018 | 61.34 | 42.80 | 67.79 | |
| 2019 | 57.95 | 49.71 | 65.42 | |
| 2020 | 37.22 | 16.74 | 53.87 | کاهش تقاضا ناشی از همه‌گیری |
| 2021 | 65.85 | 49.52 | 77.15 | |
| 2022 | 94.68 | 77.46 | 106.00 | جنگ روسیه و اوکراین |
در تمام این سال‌ها یک پارامتر منحصربه‌فرد اصلی‌ترین نقش را در تغییر جریان‌های قیمت‌گذاری نفت داشته است. میزان توازن بین عرضه و تقاضا بی‌شک مهم‌ترین عامل در نوسانات نمودار قیمت نفت بوده است.
