۶ مه ۱۹۵۹؛ درگذشت راگنار نورکس، معمار نظریه رشد متوازن
در چنین روزی، ۶ مه ۱۹۵۹، راگنار نورکس، اقتصاددان برجسته اهل استونی که سهم مهمی در نظریه‌پردازی توسعه اقتصادی داشت، چشم از جهان فرو بست. آثار او همچنان الهام‌بخش سیاست‌گذاران اقتصادی در کشورهای در حال توسعه است.
نورکس که بود؟
راگنار نورکس در سال ۱۹۰۷ در استونی متولد شد و تحصیلات خود را در رشته اقتصاد در دانشگاه وین و دانشگاه ژنو ادامه داد. او مدتی به عنوان مشاور در سازمان ملل متحد و بانک بین‌المللی ترمیم و توسعه (World Bank) فعالیت داشت. نگاه او به اقتصاد، برخلاف بسیاری از اقتصاددانان کلاسیک، بر مشکلات ساختاری کشورهای در حال توسعه تمرکز داشت.
مفهوم رشد متوازن در اقتصاد توسعه
نورکس بیش از هر چیز با نظریه رشد متوازن (Balanced Growth) شناخته می‌شود. طبق این نظریه، توسعه اقتصادی در کشورهای فقیر تنها با سرمایه‌گذاری هم‌زمان در بخش‌های متعدد اقتصادی ممکن است. برخلاف نظریه‌های قبلی که توسعه را به رشد یک بخش خاص (مثل صنعت یا کشاورزی) محدود می‌کردند، نورکس معتقد بود که اگر فقط در یک بخش سرمایه‌گذاری شود، تقاضا برای کالاها و خدمات سایر بخش‌ها وجود نخواهد داشت و توسعه متوقف می‌شود.
به‌عبارتی، رشد در اقتصادهای توسعه‌نیافته باید «هماهنگ و چندبخشی» باشد تا به شکل پایدار ادامه پیدا کند. اگر کارخانه‌ای تولید کفش راه‌اندازی شود، باید اطمینان حاصل شود که مردم درآمد کافی برای خرید کفش دارند؛ این یعنی هم‌زمان باید در آموزش، کشاورزی، خدمات عمومی و زیرساخت هم سرمایه‌گذاری کرد.
نقد و گسترش نظریه نورکس
نظریه نورکس در دهه‌های بعدی الهام‌بخش اقتصاددانانی مانند آلبرت هیرشمن و گوستاو رانیس شد که دیدگاه‌های متفاوتی در مورد رشد «نامتوازن» یا «رشد تدریجی» ارائه کردند. با این حال، اصول اولیه‌ای که نورکس درباره «مشکلات هماهنگی در سرمایه‌گذاری» بیان کرد، همچنان در هسته نظریه‌های توسعه مدرن باقی مانده‌اند.
برخی منتقدان، نظریه رشد متوازن را به دلیل نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده و هم‌زمان، غیرواقع‌بینانه دانسته‌اند، اما حتی آن‌ها هم تأکید نورکس بر ضرورت ایجاد هم‌زمان تقاضا و عرضه را ارزشمند تلقی کرده‌اند.
نقش نورکس در نهادهای بین‌المللی
نورکس در زمان فعالیت خود در سازمان ملل متحد، تلاش کرد تا توسعه اقتصادی را در دستور کار نهادهای بین‌المللی قرار دهد. او در گزارش‌های خود به کشورهای در حال توسعه توصیه می‌کرد که به جای پیروی از نسخه‌های آماده کشورهای توسعه‌یافته، برنامه‌های توسعه‌ای بومی و ساختاری طراحی کنند.
نقش مشورتی او در بانک جهانی نیز باعث شد تا توجه جهانیان به مشکلات توسعه و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انسانی و فیزیکی جلب شود؛ چیزی که امروز در قالب اهداف توسعه پایدار (SDGs) سازمان ملل دنبال می‌شود.
میراث نورکس در دنیای امروز
با گذشت بیش از ۶۰ سال از درگذشت نورکس، نظریه‌های او هنوز در بسیاری از کشورها و نهادهای بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرند. بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول، و حتی سازمان‌های غیردولتی توسعه‌ای در برنامه‌ریزی‌های خود از ایده‌های نورکس بهره می‌گیرند.
اهمیت ایده‌های او در جهان پسااستعماری و پس از جنگ جهانی دوم، کمک کرد تا کشورهای تازه استقلال‌یافته راهکارهایی برای توسعه پایدار پیدا کنند.
شاید بتوان گفت، نورکس نه‌تنها نظریه‌پردازی اقتصادی بود، بلکه پلی میان اقتصاد و عدالت اجتماعی ساخت؛ پلی که امروز نیز برای بسیاری از جوامع در حال توسعه حیاتی است.
جمع‌بندی: چرا نورکس هنوز مهم است؟
- پیشگام نظریه رشد متوازن که توجه به هماهنگی در سرمایه‌گذاری را برجسته کرد.
- نقش مشاور در سازمان ملل و بانک جهانی برای توسعه اقتصادهای نوظهور.
- تأکید بر برنامه‌ریزی جامع و چندبخشی در فرآیند توسعه.
- الهام‌بخش اقتصاددانان برجسته در نظریه‌پردازی رشد و سرمایه‌گذاری.
- میراث پایدار در برنامه‌ریزی اقتصادی معاصر به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه.
