کاهش واردات نهاده های دامی و افت موجودی زیر ده درصد؛ جهش قیمتی در مرغ و گوشت و تخم مرغ از فروردین تا امروز
آخرین وضعیت بازار و موضع نهادهای مسئول
بازار پروتئین کشور از اوایل فروردین تا امروز با موج های قیمتی پیاپی روبه رو بوده است. گزارش های رسمی مرکز آمار از متوسط قیمت های خرده فروشی نشان می دهد که قیمت مرغ ماشینی تازه پس از یک دوره ثبات نسبی در ابتدای سال، در خرداد رشد ماهانه دو رقمی ثبت کرد و سپس در تیر دوباره جهش مشابهی داشت. همزمان در بازار گوشت گاو و گوساله و نیز تخم مرغ نیز روند افزایشی به چشم می خورد که در شهریور به نقطه اوج تازه رسید.
در میانه این تحول ها، موضوع کاهش واردات نهاده های دامی و افت ذخایر انبار به کمتر از ده درصد به عنوان یک زنگ خطر جدی مطرح شد. معاون امور تولیدات دامی وزارت جهاد می گوید «تاخیر در تامین نهاده های دامی ناشی از کمبود ارز مصوب است؛ روند واردات در حال انجام است اما وقفه فعلی صرفا دلایل ارزی دارد». این نقل قول در بیست و یکم مهر مطرح شد و با واکنش نمایندگان و تشکل های تولیدی نیز همراه بود.
در سطح سیاست گذاری واردات، وزیر جهاد در بیست و سوم مهر تاکید کرد که با جایگزینی ارز ترجیحی گوشت با ارز مبادله ای تغییر قیمت رخ داده اما «با تنظیمات جدید در یکی دو روز آینده کاهش خواهیم داشت». همزمان دبیر انجمن صنعت گوشت از توزیع روزانه حدود دویست تن گوشت گرم وارداتی در فروشگاه های زنجیره ای خبر داده و هدف گذاری نرخ های عرضه زیر قیمت بازار را اعلام کرده است.
در بخش مرغ، مدیرعامل اتحادیه مرغداران گوشتی اعلام کرد «قیمت مصوب جدید مرغ برای مصرف کننده صد و سی و پنج هزار و هفتصد تومان است» و فروش بالاتر از حدود صد و سی تا صد و سی و پنج هزار تومان از نگاه اتحادیه قابل دفاع نیست. در بخش سلامت و اعتماد عمومی نیز رئیس سازمان دامپزشکی تاکید کرده «ادعای ورود گوشت های آلوده کذب است» و نظارت کامل بر همه محموله های وارداتی انجام می شود.
برآوردهای میدانی از سطح قیمت ها و تولید
در اوایل فروردین میانگین های میدانی برای هر کیلو مرغ کامل حوالی صد و بیست هزار تومان گزارش می شد. در مرداد میانگین کشوری مرکز آمار برای هر کیلو مرغ ماشینی تازه حدود صد و سیزده هزار تومان ثبت شد. میانگین هر کیلو گوشت گوساله در همین ماه حدود ششصد و چهل و نه هزار تومان و گوشت گوسفندی حدود هفتصد و هشتاد و دو هزار تومان بود. در تخم مرغ، پس از افت کم سابقه سی و یک و هفت دهم درصدی در فروردین، از اواخر مرداد تا بیست و نهم شهریور قیمت درب مرغداری از حوالی چهل و دو هزار به حدود هفتاد و نه هزار تومان در هر کیلو صعود کرد و در خرده فروشی شانه سی تایی تا حوالی دویست هزار تومان هم دیده شد.
داده های رسمی طرح آمارگیری کشتار طیور نشان می دهد در مرداد بیش از صد و شانزده میلیون قطعه طیور وارد کشتارگاه ها شد و حدود دویست و هفده هزار و پانصد و هفتاد تن لاشه تولید شد که نزدیک به نود و هفت درصد آن مربوط به مرغ است. این سطح عرضه به روشنی نشان می دهد که جهش قیمت مرغ در ماه های اخیر بیش از آنکه ناشی از کمبود شدید فیزیکی باشد، از سمت هزینه نهاده و شوک های ارزی تغذیه شده است.
در شهریور مرکز آمار ثبت کرد که در گروه گوشت ها بیشترین افزایش نسبت به ماه قبل مربوط به گوشت گاو و گوساله و نیز مرغ ماشینی بوده و رشد تقریبی یازده درصدی به چشم می خورد. یک عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نیز تاکید کرده که «تاخیر در تخصیص ارز واردات نهاده های دامی به افزایش قیمت کالاهای اساسی و فشار تورمی بر مردم منجر شده است».
تحلیل سمت عرضه و زنجیره هزینه نهاده ها؛ چگونه کاهش واردات و افت موجودی زیر ده درصد قیمت ها را تکان داد
نقشه علّی از ارزیابی ارز تا هزینه تمام شده
در اقتصاد کالاهای پروتئینی، نهاده های دامی یعنی ذرت و کنجاله و مکمل های تغذیه ای سهم بالایی در بهای تمام شده دارند. نسبت هزینه خوراک در مرغ گوشتی و تخم گذار چنان بالاست که هر درصد تغییر در قیمت نهاده، به سرعت به قیمت محصول نهایی سرریز می شود. وقتی واردات کند شود و موجودی انبار به کمتر از ده درصد سقوط کند، شاخص ریسک تامین بالا می رود، شبکه توزیع به سمت سهمیه بندی و اولویت بندی می لغزد و تولیدکننده برای پوشش ریسک خود، حاشیه اطمینان بیشتری روی قیمت می نشاند.
به بیان معاون امور دامی «وقفه فعلی صرفا دلایل ارزی دارد». معنای اقتصادی این جمله روشن است. زمانی که دسترسی به ارز برای سفارش نهاده با تاخیر همراه می شود، زمان ورود محموله عقب می افتد و هزینه مالی تامین بالا می رود. نتیجه در کوتاه مدت، افزایش قیمت سایه ای نهاده است؛ قیمتی که حتی اگر در بازارگاه رسمی ثابت باشد، در عمل به علت ریسک نایابی، برای تولیدکننده گران تر تمام می شود. افزون بر این، شرط «داشتن یک و نیم میلیون دلار در حساب» برای تشکل های واردکننده، بازیگران کوچک را از چرخه خارج و تمرکز عرضه را بالا می برد. تمرکز بالاتر در شرایط کمبود، قدرت قیمت گذاری واسطه ها را تقویت می کند و پایه هزینه تولید را بالا می کشد.
در چنین بستری، تغییر سیاست ارزی گوشت وارداتی از ارز ترجیحی به ارز مبادله ای یک شوک قیمتی اولیه ایجاد کرد. وزیر جهاد تاکید کرده که با تنظیمات جدید کاهش رخ می دهد، اما در عمل تا زمانی که مسیر ارز به واردکنندگان نهاده هموار نشود، کاهش پایدار در قیمت های مرغ و تخم مرغ دشوار است. زیرا نسبت خوراک در بهای تمام شده این دو گروه، از همه اقلام پروتئینی بالاتر است.
آمار رسمی کشتار در مرداد نشان می دهد تولید مرغ کاهش شدید نداشته است. بنابراین ریشه جهش قیمتی مرغ را باید در افزایش هزینه خوراک، هزینه سرمایه در گردش ناشی از تاخیر ارزی و رفتار پوششی تولیدکنندگان و توزیع کنندگان جست وجو کرد. هر قدر موجودی نهاده به زیر سطح ایمن سقوط کند، ضریب احتیاطی در قیمت گذاری بالا می رود. این همان مکانیزمی است که از خرداد تا شهریور در قیمت های مرغ ماشینی به شکل رشد ماهانه های دو رقمی دیده شد.
در گوشت قرمز، رابطه مستقیم تر نیست. سهم خوراک در گاوداری های صنعتی بالاست اما وزن هزینه های دیگر مانند نگهداری و دستمزد و انرژی قابل توجه است. به همین دلیل سرعت عبور شوک نهاده از هزینه به قیمت مصرف کننده آهسته تر از مرغ است. با این حال چرا در شهریور جهش نزدیک به یازده درصد ثبت شد در حالی که پیشتر در تیر رشد ملایم تر حدود چهار و هشت دهم درصد دیده شده بود. پاسخ در ترکیب دو عامل قرار دارد. نخست، چسبندگی نزولی قیمت ها که اجازه می دهد در دوره شوک های پی در پی، فروشندگان سطوح قیمت را پله ای بالا ببرند. دوم، انتظارات بازار از ادامه کمبود نهاده و کندی ارز که باعث می شود حتی واردات تنظیم بازاری نیز اثر آنی و کامل نداشته باشد.
کشش قیمتی تقاضا و رفتار مصرف کننده در کالاهای تندمصرف
مرغ و تخم مرغ در سبد خانوار شهری نقش جایگزین برای یکدیگر دارند و کشش قیمتی آنها در کوتاه مدت پایین است اما کشش متقاطع میان این دو مثبت است. یعنی با افزایش قیمت هر کدام، بخشی از تقاضا به دیگری منتقل می شود. وقتی هر دو همزمان تحت فشار هزینه نهاده باشند، فضای جایگزینی تنگ می شود و خانوار به سمت کاهش مقدار خرید یا تغییر به اقلام کم ارزش تر حرکت می کند. به همین خاطر پس از افت شدید قیمت تخم مرغ در فروردین، با شروع گرمای تابستان و بازگشایی مراکز آموزشی در شهریور، تقاضای تخم مرغ با شیب تند برگشت و قیمت درب مرغداری از حدود چهل و دو هزار به نزدیک هفتاد و نه هزار تومان جهش کرد. این افزایش با تاخیری کوتاه به خرده فروشی منتقل شد و شانه سی تایی حوالی دویست هزار تومان ظاهر شد.
در همین فضا، سیاست توزیع روزانه دویست تن گوشت وارداتی با ارز مبادله ای، یک سیگنال برای مهار انتظارات در بازار گوشت قرمز است. اما اثر نهایی این سیاست به دو شرط وابسته است. نخست، استمرار تخصیص ارز تا واردکنندگان با ریسک کمتر و هزینه مالی پایین تر تامین کنند. دوم، سرعت ترخیص در مبادی ورودی تا تاخیرهای لجستیکی به کمبود نقطه ای در استان ها منجر نشود. رئیس سازمان دامپزشکی نیز با رد ادعای گوشت آلوده تلاش کرده ریسک روانی بازار را پایین نگه دارد تا خریدار و فروشنده هر دو از شوک های ناشی از شایعه در امان بمانند.
در نهایت، واقعیت آماری مرداد که تولید مرغ را در سطوح بالا نشان می دهد، به ما می گوید اگر موجودی نهاده دوباره به محدوده ایمن بازگردد و فشار ارزی کاسته شود، پتانسیل تعدیل در قیمت مرغ از همه بیشتر است. با این حال تا وقتی شرط یک و نیم میلیون دلاری برای تشکل های واردکننده برقرار باشد و بازیگران کوچک را پشت دیوار سرمایه نگه دارد، بازار در برابر شوک های جدید مقاوم نخواهد شد.
مسیر ماه به ماه قیمت ها از فروردین تا مهر؛ سناریوهای کوتاه مدت برای مرغ و گوشت و تخم مرغ
خوانش ماهانه از داده های رسمی و رفتار بازار
در فروردین کف قیمتی سال در مرغ حوالی صد و بیست هزار تومان دیده شد و در تخم مرغ افت کم سابقه سی و یک و هفت دهم درصدی ثبت شد. اردیبهشت با ثبات نسبی گذشت اما خرداد با جهش ده و نه دهم درصدی در مرغ نشان داد که سمت هزینه دوباره فعال شده است. در تیر همین میزان رشد تکرار شد و شکاف میان قیمت مصرف کننده و هزینه تولید کاهش یافت. مرداد تصویر متفاوتی داشت. میانگین های رسمی از مرغ حدود صد و سیزده هزار تومان و از گوساله حدود ششصد و چهل و نه هزار تومان و از گوسفند حدود هفتصد و هشتاد و دو هزار تومان خبر دادند که با گزارش های میدانی همخوانی داشت. در همین ماه داده های کشتار نشان داد تولید در سطح قابل قبول قرار دارد.
اما شهریور نقطه عطف بود. رشد نزدیک به یازده درصد در مرغ و گوساله نسبت به مرداد ثبت شد و همزمان تخم مرغ درب مرغداری از حوالی چهل و دو هزار به هفتاد و نه هزار تومان رسید. ترکیب گرمای تابستان، آغاز سال تحصیلی و فشار نهاده این نتیجه را رقم زد. از نیمه دوم این ماه برنامه توزیع روزانه دویست تن گوشت وارداتی با ارز مبادله ای آغاز شد و مدیرعامل موسسه جهاد استقلال هدف گذاری عرضه چهار تکه گوساله زیر هفتصد هزار تومان را مطرح کرد و تاکید داشت وقفه چهار تا پنج ماهه در تخصیص ارز، قیمت را بالا برده است.
در مهر اتحادیه مرغداران گوشتی نرخ مصوب صد و سی و پنج هزار و هفتصد تومان را اعلام کرد. وزیر جهاد گفت با تنظیمات جدید کاهش رخ می دهد. اگرچه در کوتاه مدت انتظار می رود شیب رشد آرام شود، اما این تعدیل وابسته به دو پیش شرط است. نخست، بازسازی موجودی انبار نهاده تا بالای سطح ایمن. دوم، کاهش هزینه تامین ارز برای واردکنندگان. بدون این دو شرط، حتی اگر واردات تنظیم بازاری در گوشت قرمز ادامه یابد، اثر آن بر سبد مرغ و تخم مرغ محدود خواهد بود.
سناریوهای کوتاه مدت برای سه کالای تندمصرف
سناریوی ثبات مدیریت شده زمانی رخ می دهد که جریان ارز برای نهاده ها روان شود و موجودی به فراتر از سطح ایمن بازگردد. در این صورت، مرغ به عنوان کالایی با کشش عرضه سریع تر، بیشترین پتانسیل تعدیل قیمت را دارد. قیمت مصوب اعلامی نیز به عنوان لنگر روانی عمل می کند و شکاف قیمت بازار و قیمت مرجع را کوتاه تر می کند. در گوشت گوساله، ورود مستمر محموله های تنظیم بازاری با نرخ های هدفگذاری شده زیر هفتصد هزار تومان می تواند منحنی انتظارات را به سمت ثبات سوق دهد اما اثر کامل آن به زمان نیاز دارد. تخم مرغ نیز پس از جهش شهریور در صورت کاهش فشار نهاده، به تدریج به تعادل جدید نزدیک می شود.
سناریوی فشار هزینه در صورتی فعال می شود که تخصیص ارز برای نهاده همچنان با تاخیر پیش برود و شرط سرمایه بالا برای تشکل های واردکننده دست نخورده بماند. در این وضعیت، موجودی زیر ده درصد دوباره تکرار می شود و شبکه توزیع نهاده به سمت سهمیه بندی می رود. پیامد مستقیم برای مرغ و تخم مرغ افزایش هزینه خوراک و رشد دوره ای قیمت است و برای گوشت گوساله نیز امکان جهش های مقطعی مانند شهریور وجود دارد. حتی با وجود واردات تنظیم بازاری، چسبندگی انتظارات مانع از عقب نشینی سریع قیمت ها می شود.
سناریوی نوسان کنترل شده بین این دو قرار دارد. در این حالت، بخشی از گره ارزی باز می شود اما نه به طور کامل. عرضه داخلی مرغ و تخم مرغ در مسیر عادی ادامه می یابد و برنامه های تنظیم بازار گوشت قرمز استمرار می یابد. اما هر بار که خبر تاخیر در حواله ارزی منتشر شود، بازار یک پله بالا می رود و سپس با ورود محموله های جدید کمی عقب می نشیند. این الگوی پله ای همان چیزی است که از خرداد تا شهریور در مرغ مشاهده شد.
در هر سه سناریو، نقش اعتماد به کیفیت و کاهش شایعات کلیدی است. اطمینان بخشی مکرر سازمان دامپزشکی درباره سلامت محموله ها، ریسک روانی را کم می کند و اجازه می دهد لنگرهای قیمتی با هزینه کمتری عمل کنند. از سوی دیگر، شفافیت هفتگی درباره موجودی نهاده و پیوند دادن آن با جداول مرکز آمار، مسیر سیاست گذاری را قابل ارزیابی می کند و مانع از گسترش حاشیه سود غیرمتعارف در زنجیره می شود.
در نهایت، مرور اظهارات کلیدی یک تصویر واحد می سازد. معاون امور دامی از تاخیر ارزی می گوید، وزیر جهاد از تنظیم با ارز مبادله ای و امید به کاهش قیمت، دبیر انجمن صنعت گوشت از روزانه دویست تن عرضه، مدیرعامل اتحادیه مرغداران از قیمت مصوب صد و سی و پنج هزار و هفتصد و رئیس سازمان دامپزشکی از سلامت محموله ها دفاع می کند. کنار هم گذاشتن این قطعات نشان می دهد اگر گلوگاه ارز نهاده گشوده شود، بازار ظرفیت بازگشت به مسیر کم نوسان تر را دارد و اگر این گلوگاه بسته بماند، موج های قیمتی قابل تکرار خواهد بود.
