آغاز ساخت نخستین شهر هوش مصنوعی خاورمیانه در امارات
امارات متحده عربی در اقدامی بی‌سابقه خبر از آغاز پروژه‌ای بزرگ برای تأسیس نخستین شهر هوش مصنوعی خاورمیانه داد. این پروژه که تحت عنوان Aion Sentia شناخته می‌شود، با سرمایه‌گذاری اولیه ۳٫۳ میلیارد دلاری و پایش مداوم از سوی مقامات دولتی، قرار است تا اواخر سال ۲۰۲۷ به بهره‌برداری برسد. هدف اصلی، ایجاد بستری برای توسعه الگوریتم‌های مبتنی بر داده‌کاوی (Big Data)، ارتقای قابلیت‌های پژوهشی در فناوری‌های هوشمند و ارائه آزمایش‌های میدانی نسل جدید است.
براساس اعلام رسمی، شهر هوش مصنوعی در ابوظبی در حال طراحی و ساخت است و زیرساخت‌های آن شامل شبکه مخابراتی پرسرعت، مراکز داده چندمنظوره و تأسیسات تحقیقاتی خواهد بود. عمر سلطان العلماء، وزیر دولت در امور هوش مصنوعی، تأکید کرد که امارات با این پروژه تلاش می‌کند جایگاهی متفاوت در زنجیره ارزش فناوری‌های نوین ایجاد کند. او توضیح داد که کشور قصد دارد با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، حوزه‌های کلیدی اقتصادی را رونق دهد و به یکی از بازیگران بزرگ منطقه تبدیل شود. هم‌زمان حضور شیخ طحنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی، اهمیت استراتژیک این اقدام را نشان می‌دهد؛ چرا که ابوظبی می‌خواهد به قطب جهانی هوش مصنوعی تبدیل شود و با سرمایه‌گذاری در کارخانه‌های تراشه، مراکز داده و شرکت‌های محلی، زیرساخت‌های محاسباتی را تقویت کند.</p
در این پروژه، مشارکت چندین شرکت فناوری بزرگ جهان از جمله انویدیا (برای تأمین تراشه‌های شتاب‌دهنده)، اوراکل (برای راهکارهای پایگاه داده)، سیسکو (برای شبکه‌های مخابراتی پرسرعت) و سافت‌بانک ژاپن (با تمرکز بر سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر) در نظر گرفته شده است. علاوه بر این، همکاری نزدیک با OpenAI و پروژه مشترک Stargate UAE، به امارات کمک می‌کند زیرساخت‌های محاسباتی را به سطحی برساند که بتواند خدمات هوش مصنوعی را تا شعاع ۳۲۰۰ کیلومتری ارائه کند. مجوز واردات سالانه ۵۰۰٬۰۰۰ تراشه انویدیا به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شده که نیاز عملیاتی و پژوهشی مراکز داده را پوشش دهد.
در مراسم رونمایی از فاز اول پردیس هوش مصنوعی ۵ گیگاواتی (UAE–US AI Campus) در ماه مه ۲۰۲۵، اعلام شد این پردیس با استفاده از منابع انرژی هسته‌ای، خورشیدی و گازی اداره خواهد شد. ظرفیت ۵ گیگاوات برای تأمین برق مراکز داده و عملیات آزمایشگاهی طراحی شده و بزرگ‌ترین پردیس هوش مصنوعی خارج از آمریکا به شمار می‌آید. در فاز اول پروژه Stargate UAE نیز تا پایان ۲۰۲۶ حدود ۲۰۰ مگاوات از ظرفیت کل ۱ گیگاواتی وارد فاز عملیاتی می‌شود که کارشناسان آن را نقطه شروع مهمی برای کاربردهای متنوع مانند تشخیص زودهنگام بیماری و طرح شهرهای هوشمند می‌دانند.
برای راه‌اندازی شهر هوش مصنوعی Aion Sentia، دولت امارات حدود ۳٫۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری اولیه اختصاص داده است که شامل هزینه‌های طراحی زیرساخت‌های مخابراتی، احداث مراکز داده و تأسیسات تحقیقاتی می‌شود. سهمی از این مبلغ به واردات سالانه ۵۰۰٬۰۰۰ تراشه پیشرفته انویدیا اختصاص یافته تا نیازهای محاسباتی صنعتی و پژوهشی شهر تأمین گردد. علاوه بر سرمایه‌گذاری مستقیم دولت، شرکت MGX (به‌عنوان بازوی مالی دولت در حوزه هوش مصنوعی) متعهد شده است تا مبلغی معادل ۱۰۰ میلیارد دلار از دارایی‌های تحت مدیریت خود را صرف تأمین منابع بلندمدت نرم‌افزاری کند.
برای کاهش ریسک مالی پروژه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک با مشارکت بخش خصوصی راه‌اندازی شده‌اند تا سرمایه‌گذاران خصوصی نیز بخشی از منابع خود را به این زیرساخت‌ها اختصاص دهند. این صندوق‌ها با اعطای سهام به شرکت‌های خصوصی، امکان تأمین مالی سریع و کم‌هزینه را فراهم کرده و ریسک عمومی پروژه را کاهش می‌دهند. شفافیت در تخصیص منابع و نظارت دقیق بر عملکرد صندوق‌ها از چالش‌های اساسی به شمار می‌آید که رفع آن برای موفقیت مالی پروژه ضروری است.
انتظار بازده و اثر بر تولید ناخالص داخلی
طبق پیش‌بینی‌های PwC، هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ می‌تواند حدود ۱۵٫۷ تریلیون دلار به اقتصاد جهانی اضافه کند که سهم منطقه خاورمیانه بیش از ۲ درصد از این رقم (حدود ۳۲۰ میلیارد دلار) خواهد بود. امارات با تمرکز بر پروژه‌هایی مانند شهر هوش مصنوعی Aion Sentia و پردیس ۵ گیگاواتی، انتظار دارد سهم خود از رشد هوش مصنوعی را به حدود ۱۴ درصد از GDP کشور تا سال ۲۰۳۰ برساند.
سرمایه‌گذاری ۳٫۳ میلیارد دلاری روی شهر هوش مصنوعی به‌طور مستقیم روی شاخص GDP تأثیر می‌گذارد. با در نظر گرفتن ضریب چندبرابری سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی، پیش‌بینی می‌شود برای هر دلار صرف‌شده، دست‌کم ۲ تا ۳ دلار ارزش افزوده اقتصادی ایجاد شود. همچنین این پروژه باعث خلق بیش از ۵۰۰۰ شغل مستقیم و غیرمستقیم در حوزه‌های مهندسی داده، علوم کامپیوتر، امنیت سایبری و تحلیل داده در بازه زمانی تا پایان سال ۲۰۲۷ خواهد شد که خود محرک افزایش هزینه‌های مصرف خانوار و رشد تقاضای داخلی است.
مولتیپلایر اقتصادی و زنجیره ارزش افزوده
سرمایه‌گذاری در این پروژه باعث ایجاد یک زنجیره ارزش افزوده خواهد شد که شامل موارد زیر است:
- – افزایش تقاضا برای خدمات آموزش و پژوهش: دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی برنامه‌های جدیدی برای تربیت نیروی متخصص آغاز کرده‌اند.
- – رونق صنعت ساخت و ساز: تأسیسات مراکز داده و ساختمان‌های پژوهشی، صنایع ساختمانی و تجهیزات ویژه را فعال می‌کند.
- – گسترش خدمات ابری و زیرساختی: شرکت‌هایی مانند G42 درصدد افزایش ظرفیت مرکزداده به چند گیگاوات هستند که خدمات ابری ارزش افزوده ارزی ایجاد می‌کند.
- – افزایش صادرات فناوری: محصولات نرم‌افزاری و خدمات هوش مصنوعی توسعه‌یافته، قابلیت صادرات و کسب درآمد ارزی دارند.
- – تشکیل اکوسیستم استارتاپی: زیرساخت‌های پیشرفته باعث افزایش تعداد استارتاپ‌های فناوری شده و سرمایه‌گذاری خطرپذیر را به‌سمت ابوظبی جذب می‌کند.
در نتیجه، برای هر دلار هزینه‌شده در ساخت زیرساخت شهر هوش مصنوعی، دست‌کم ۳ تا ۴ دلار ارزش افزوده در اقتصاد امارات تولید می‌شود که می‌تواند با عملکرد بهتر شرکت‌های فناوری و افزایش صادرات ارزی، باز هم بیشتر شود.
در منطقه خاورمیانه، رقبای مهمی مانند عربستان سعودی با شرکت Humain و سرمایه‌گذاری ۷۷ میلیارد دلاری در زیرساخت‌های AI تا سال ۲۰۳۰، و قطر با اولویت‌دهی به پژوهش پردازش زبان طبیعی عربی فعالیت می‌کنند. مجموع سرمایه‌گذاری‌های اعلام‌شده در سفر رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه در مه ۲۰۲۵ نیز شامل حدود ۶۰۰ میلیارد دلار برای عربستان، ۱٫۲ تریلیون دلار برای قطر و ۲۰۰ میلیارد دلار برای امارات بود که بخشی از آن مختص توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته است. امارات با پروژه‌هایی مانند شهر هوش مصنوعی Aion Sentia و پردیس ۵ گیگاواتی توانسته جایگاه رقابتی خود را بهبود بخشد. تمرکز بر زیرساخت‌های سبز و انرژی‌های تجدیدپذیر برای تأمین برق مراکز داده هزینه‌های عملیاتی را کاهش می‌دهد و از نظر قیمت تمام‌شده خدمات، امارات را جذاب کرده است.
بازار کار و جذب نیروی انسانی متخصص
راه‌اندازی شهر هوش مصنوعی Aion Sentia نیازمند نیروی انسانی ماهر است. پیش‌بینی می‌شود تا پایان ۲۰۲۷ بیش از ۵۰۰۰ شغل مستقیم و غیرمستقیم در حوزه‌های مهندسی داده، علوم کامپیوتر، امنیت سایبری و تحلیل داده ایجاد شود. دانشگاه‌های ابوظبی دوره‌های تخصصی متعدد در زمینه هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و توسعه نرم‌افزار را ارائه کرده‌اند تا نیروی کار واجد شرایط تربیت شود.
تسهیلات دولتی مانند معافیت‌های مالیاتی برای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی و برنامه‌های بورس تحصیلی شرکت G42 کمک می‌کند تا استعدادهای برتر در ابوظبی اقامت کرده و پروژه‌های تحقیقاتی خود را در این شهر پیش ببرند. هدف این است که اکوسیستم آموزشی-پژوهشی تقویت شود و در بلندمدت کیفیت نیروی کار بالا رفته و وابستگی به جذب نیروی خارجی کاهش یابد.
چالش‌های زیرساختی و مالی
از مهم‌ترین چالش‌ها، هزینه‌های بالای نگهداری مراکز داده است. گرچه امارات مجوز واردات سالانه ۵۰۰٬۰۰۰ تراشه انویدیا را دارد، اما بهای انرژی مصرفی در فصول گرم سال قابل توجه است. تلاش برای تأمین برق از منابع هسته‌ای، خورشیدی و گازی هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، اما نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر در شبکه‌های انتقال و توزیع انرژی هوشمند است.
تأمین مالی بلندمدت پروژه نیازمند ابزارهای نوین مالی و مشارکت گسترده با بخش خصوصی است. اگرچه MGX متعهد به مدیریت ۱۰۰ میلیارد دلار دارایی در حوزه هوش مصنوعی شده، بازگشت سرمایه ممکن است در کوتاه‌مدت کمتر از پیش‌بینی‌ها باشد؛ چرا که توسعه فناوری‌های پیشرفته زمان‌بر است و درآمدزایی از اپلیکیشن‌های پیچیده ممکن است چند سال طول بکشد تا به مرحله سوددهی برسد. همین موضوع، دلیل ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک برای کاهش ریسک و جذب سرمایه‌های بیشتر بخش خصوصی است.
سیاست‌گذاری و مقررات حمایتی
یکی از نکات کلیدی، تدوین سیاست‌های حمایتی برای جذب استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک‌و‌متوسط است. معافیت‌های مالیاتی بلندمدت و تسهیلات بانکی ویژه باعث کاهش هزینه‌های تحقیقات و توسعه برای تازه‌کارها شده تا با ریسک کمتر وارد بازار شوند.
تصویب قانون حمایت از مالکیت فکری در حوزه نرم‌افزارهای هوش مصنوعی و الگوریتم‌ها نیز ضرورت دارد تا سرمایه‌گذاران اطمینان یابند طرح‌های نوآورانه‌شان محفوظ خواهد ماند. همین‌طور تدوین مقررات شفاف برای اشتراک داده‌های ملی و حفظ حریم خصوصی کاربران می‌تواند اعتماد عمومی و بین‌المللی را جلب کند.
در سطح آموزشی، هماهنگی بین دانشگاه‌ها و نیازهای بازار کار باید بیشتر شود. این هماهنگی باعث می‌شود دروس و دوره‌های تخصصی مرتبط با هوش مصنوعی و کلان‌داده با نیازهای واقعی صنایع هم‌راستا باشند تا فارغ‌التحصیلان بتوانند بلافاصله وارد محیط کسب‌وکار شوند.
تأثیرات بلندمدت بر اقتصاد امارات و منطقه
در چشم‌انداز بلندمدت، شهر هوش مصنوعی Aion Sentia می‌تواند نقش تغییر بازی‌ساز در اقتصاد امارات ایفا کند. پیش‌بینی می‌شود سهم بخش فناوری از GDP امارات از ۱۴ درصد در ۲۰۳۰ به بیش از ۲۰ درصد برسد. صادرات محصولات نرم‌افزاری و خدمات هوش مصنوعی به کشورهای همسایه و فرامنطقه، ارزش افزوده ارزی چشمگیری خواهد داشت.
موفقیت این شهر هوش مصنوعی می‌تواند الگویی موفق برای کشورهای خاورمیانه باشد. کشورهایی مانند عربستان سعودی و قطر می‌توانند از تجربه ابوظبی الگو بگیرند و مدل‌های سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری خود را اصلاح کنند. این هم‌افزایی باعث می‌شود پذیرش فناوری هوش مصنوعی در منطقه گسترش یابد و زیرساخت‌های مشترکی برای تحقیق و توسعه شکل بگیرد.
تبادلات علمی میان دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی کشورهای همسایه نیز افزایش خواهد یافت تا پژوهشگران و دانشجویان منطقه از امکانات مراکز داده و آزمایشگاه‌های پیشرفته ابوظبی بهره‌مند شوند. این همکاری‌ها در بلندمدت به رشد کیفی پژوهش‌های علمی و ارتقای جایگاه خاورمیانه در نقشه جهانی نوآوری کمک می‌کند.
آینده ایران در نقشه هوش مصنوعی خاورمیانه
نگاهی به وضعیت ایران نشان می‌دهد کشور از توان علمی قابل‌توجهی برخوردار است؛ طبق گزارش مؤسسه آکسفورد، ایران با امتیاز ۴۳٫۸۸ در رتبه ۹۱ جهان از نظر آمادگی دولت‌ها برای استفاده از هوش مصنوعی قرار دارد و در دهه گذشته جزو ۱۵ کشور برتر دنیا از نظر تعداد مقالات هوش مصنوعی بوده است. با این حال، تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت در دسترسی به سخت‌افزارهای پیشرفته مانع تجاری‌سازی ایده‌ها شده است.
تأسیس شهر هوش مصنوعی Aion Sentia و تقویت سرمایه‌گذاری‌های کلان در کشورهای همسایه فرصتی برای ایران فراهم می‌کند تا از طریق همکاری‌های منطقه‌ای و تبادل تجربه، جایگاه خود را ارتقا دهد. دانشجویان و پژوهشگران ایرانی می‌توانند با مشارکت در پروژه‌های مشترک، از زیرساخت‌های ابوظبی بهره‌مند شوند و به نتایج کاربردی نزدیک‌تر شوند. بخش خصوصی ایران نیز می‌تواند با الگوبرداری از مدل‌های امارات، صندوق‌های مخاطره‌آمیز مشابه تأسیس کنند و منابع مالی لازم برای استارتاپ‌های هوش مصنوعی را فراهم نماید.
برای تحقق این همکاری‌ها نیاز است سیاست‌های شفاف دولتی در زمینه حمایت از نوآوری و تسهیل مبادلات علمی و فناوری با کشورهای منطقه تدوین شود. همچنین بهبود زیرساخت‌های ارتباطی و اینترنت پرسرعت در داخل کشور یکی از گام‌های ضروری برای حمایت از اکوسیستم هوش مصنوعی ایران است.
در نهایت، اگر ایران بتواند با ترکیب قدرت پژوهشی و استعداد نیروی انسانی خود با تجارب سرمایه‌گذاری و زیرساخت‌های پیشرفته کشورهای منطقه مانند امارات، مسیر همگرایی در خاورمیانه را دنبال کند، گامی مؤثر در ارتقای نقش خود در نقشه جهانی نوآوری خواهد برداشت و از طریق تولید و صادرات فناوری‌های هوش مصنوعی، فرصت‌های شغلی جدید برای نیروی کار ایرانی فراهم سازد.
