۲۰ مه ۱۸۰۶؛ تولد جان استوارت میل، صدای عقلانیت در اقتصاد لیبرالی
در چنین روزی در سال ۱۸۰۶، «جان استوارت میل» (John Stuart Mill)، اقتصاددان، فیلسوف و یکی از تأثیرگذارترین متفکران لیبرالیسم کلاسیک در انگلستان متولد شد. میل را می‌توان یکی از بنیان‌گذاران اندیشه‌های آزادی اقتصادی، عدالت اجتماعی و فردگرایی اخلاق‌محور دانست که آثارش تا امروز در علوم انسانی و اقتصادی کاربرد دارد.
کودکی نابغه؛ آغاز زودهنگام در فلسفه و اقتصاد
جان استوارت میل فرزند «جیمز میل» بود؛ یکی از نظریه‌پردازان برجسته فلسفه و اقتصاد کلاسیک. پدرش از همان سنین کودکی آموزش او را با برنامه‌ای سخت‌گیرانه آغاز کرد؛ به‌گونه‌ای که در ۸ سالگی یونانی می‌خواند و در ۱۲ سالگی با آثار آدام اسمیت و دیوید ریکاردو آشنا بود. این آموزش خاص، از میل ذهنی نظام‌مند و تحلیلی ساخت که در نهایت مسیر اندیشه لیبرالی را متحول کرد.
اقتصاد لیبرال در چارچوب اخلاق و آزادی
جان استوارت میل برخلاف بسیاری از اقتصاددانان لیبرال هم‌دوره خود، تنها به منطق عرضه و تقاضا و بازار آزاد بسنده نمی‌کرد. او معتقد بود که اقتصاد باید در خدمت انسان باشد، نه انسان در خدمت اقتصاد. در کتاب مهم خود با عنوان Principles of Political Economy (اصول اقتصاد سیاسی)، میل تلاش کرد تا اقتصاد را با دغدغه‌های اخلاقی، اجتماعی و فلسفی پیوند دهد.
او در این اثر که تا اواخر قرن نوزدهم یکی از منابع اصلی آموزش اقتصاد بود، تأکید کرد که توزیع درآمد یک مسئله فنی نیست بلکه موضوعی اخلاقی و سیاسی است و جوامع می‌توانند درباره شیوه توزیع ثروت تصمیم‌گیری کنند، حتی اگر تولید آن تابع قواعد اقتصادی باشد.
نقش جان استوارت میل در توسعه نظریه منافع جمعی
میل از نخستین اندیشمندانی بود که مفهوم «منافع عمومی» را در اقتصاد تبیین کرد. او برخلاف دیدگاه اقتصاددانان کلاسیک که بر منافع فردی به‌عنوان موتور محرک بازار تأکید داشتند، باور داشت که منافع جمعی می‌توانند از طریق سیاست‌های عادلانه اقتصادی محقق شوند. این ایده بعدها الهام‌بخش توسعه مدل‌های دولت رفاه و مالیات‌گیری تصاعدی شد.
آزادی، رقابت و محدودیت‌های بازار
در کتاب معروف On Liberty (درباره آزادی)، میل نظریه‌ای عمیق درباره رابطه دولت، بازار و فرد ارائه کرد. او از آزادی فردی و رقابت اقتصادی دفاع می‌کرد، اما هم‌زمان هشدار می‌داد که رقابت بدون نظارت می‌تواند به سلطه‌گری اقتصادی، انحصار و پایمال شدن حقوق شهروندان منجر شود. این نگاه متعادل میان آزادی اقتصادی و مسئولیت اجتماعی، در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی مدرن همچنان موضوع بحث است.
نگرش میل به کار، تولید و مالکیت
یکی از دیدگاه‌های جالب جان استوارت میل، تمایز بین «قوانین تولید» و «قوانین توزیع» بود. به اعتقاد او، تولید تابع قوانین طبیعی اقتصاد است، اما توزیع تابع قراردادها، نهادها و انتخاب‌های اجتماعی است. این نگاه موجب شد تا برای نخستین‌بار این امکان در نظر گرفته شود که جامعه می‌تواند با اصلاح قوانین مالکیت، مالیات، و حمایت اجتماعی، عدالت بیشتری در توزیع منابع ایجاد کند.
همچنین، میل بر اهمیت آموزش، بهبود بهره‌وری نیروی کار و نقش زنان در اقتصاد تأکید داشت؛ موضوعاتی که در قرن بیستم به‌طور جدی وارد گفتمان اقتصادی شدند.
میراث فکری جان استوارت میل در اقتصاد امروز
امروزه تأثیر اندیشه‌های میل در حوزه‌های مختلفی از اقتصاد دیده می‌شود، از جمله:
- اقتصاد لیبرالی و دفاع از بازار آزاد با مسئولیت اجتماعی
- بحث‌های اخلاقی در توزیع درآمد و عدالت اقتصادی
- نقش دولت در تنظیم بازار و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر
- اهمیت آموزش و توسعه انسانی به‌عنوان زیربنای رشد اقتصادی
- تحلیل نقش زنان در ساختارهای تولیدی و اجتماعی
اندیشه‌های میل همچنان در مباحث مربوط به سیاست‌گذاری عمومی، اقتصاد رفتاری و حتی نظریه‌های نئولیبرال معاصر مورد استناد قرار می‌گیرد.
جمع‌بندی
تولد جان استوارت میل در ۲۰ مه ۱۸۰۶ نقطه عطفی در تاریخ اندیشه اقتصادی است. او اقتصاد را علمی صرفاً فنی نمی‌دانست، بلکه آن را ابزاری برای ارتقاء کرامت انسانی و عدالت اجتماعی قلمداد می‌کرد. اندیشه‌های وی، همچنان در قلب بسیاری از نظریه‌های اقتصادی معاصر می‌تپد و او را به یکی از ستون‌های لیبرالیسم اقتصادی بدل کرده است.
