ردپای خرابکاری در انفجارهای مرموز نفتکش‌ها؛ زنگ خطر برای امنیت دریانوردی و تجارت انرژی
در پی وقوع چندین انفجار مرموز در نفتکش‌های فعال در آب‌های مدیترانه و بالتیک، گمانه‌زنی‌ها در خصوص نقش خرابکاری هدفمند در این حوادث افزایش یافته است. گزارش‌های منتشرشده حاکی از آن است که دست‌کم پنج نفتکش طی ماه‌های اخیر هدف حملات با مین‌های صدفی قرار گرفته‌اند که باعث بروز آسیب‌های جدی به بدنه یا بخش موتورخانه این کشتی‌ها شده است.
به گزارش خبرگزاری ایسنا، آخرین حادثه هفته گذشته برای نفتکش «ویلامورا» در نزدیکی سواحل لیبی رخ داده است. این نفتکش در حالی دچار آبگرفتگی در بخش موتورخانه شد که در حال حمل یک محموله یک میلیون بشکه‌ای نفت خام از لیبی بود. شرکت مالک این کشتی اعلام کرده است که خوشبختانه در این حادثه هیچ آسیب جانی به خدمه وارد نشده و آلودگی زیست‌محیطی نیز گزارش نشده است.
اطلاعات تکمیلی نشان می‌دهد که چهار فروند از نفتکش‌های آسیب‌دیده طی ماه‌های گذشته در بنادر روسیه پهلو گرفته بودند. این موضوع، برخی کارشناسان امنیتی را به سمت فرضیه دخالت اوکراین سوق داده است، اگرچه مقامات کی‌یف تاکنون هیچ‌گونه اظهار نظری درباره این حوادث ارائه نکرده‌اند. با این حال سوابق نیروهای امنیتی اوکراین در اجرای عملیات‌های مخفی علیه منافع روسیه، احتمال این فرضیه را در میان کارشناسان مطرح کرده است.
مجموعه این حوادث، از جمله انفجار در کشتی «سیچارم» در ژانویه در نزدیکی سواحل ترکیه و همچنین انفجار در کشتی «سیجول» در فوریه در آب‌های ایتالیا، موجی از نگرانی را در صنعت حمل‌ونقل دریایی و تجارت جهانی نفت ایجاد کرده است. طبق داده‌های ردیابی کشتی‌ها، این شناورها عمدتاً حامل نفت تولیدشده در قزاقستان بوده‌اند که تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار ندارد، اما در بنادر روسیه بارگیری یا توقف داشته‌اند.
در همین حال دبیرکل سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO)، آرسنیو دومینگز، در ماه گذشته به کمیته ایمنی این نهاد هشدار داده بود که موج حملات علیه نفتکش‌ها می‌تواند امنیت دریانوردی را به شدت تهدید کند. وی تأکید کرده است که این حوادث از سوی IMO به‌طور کامل رصد و پیگیری خواهد شد.
از سوی دیگر، در گزارش‌ها اشاره شده که چهار نفتکش از جمله ویلامورا متعلق به مالکان مشهور یونانی و قبرسی بوده‌اند. به‌عنوان نمونه نفتکش سیچارم که در ژانویه در سواحل ترکیه دچار انفجار شد و نفتکش سیجول که در فوریه هدف حمله قرار گرفت، تحت مالکیت گروه بزرگ کشتیرانی تناماریس و نیکولاس مارتینوس بوده‌اند. همچنین کشتی گریس فروم در فوریه در سواحل لیبی مورد حمله قرار گرفته است که مالک آن شرکت سیمار قبرس عنوان شده است.
حادثه دیگری نیز در بندر اوست-لوگا روسیه گزارش شده است؛ جایی که کشتی کوآلا در ماه فوریه هدف انفجار قرار گرفت. این نفتکش پیش‌تر به‌دلیل نقض مقررات اتحادیه اروپا درباره صادرات نفت روسیه، تحت تحریم قرار داشت. هرچند داده‌های موجود نشان نمی‌دهد که سایر کشتی‌های آسیب‌دیده، قوانین مربوط به سقف قیمت ۶۰ دلار برای هر بشکه نفت روسیه را نقض کرده باشند.
بر اساس اعلام شرکت TMS Tankers، کشتی ویلامورا در زمان وقوع حادثه حامل نفت خام بارگیری‌شده در لیبی بوده و هیچ‌گونه ماده تحریم‌شده‌ای حمل نمی‌کرده است. این شرکت تأکید کرد پس از بروز انفجار، تمامی اقدامات ایمنی انجام شد و کشتی به سرعت تحت کنترل درآمد تا از آسیب‌های زیست‌محیطی جلوگیری شود.
در ادامه این حملات، شرکت تناماریس نیز طی بیانیه‌ای اعلام کرده است که نفتکش‌های تحت مالکیتش در مقاطع زمانی مختلف در سال جاری، در موقعیت‌های جغرافیایی گوناگون و در آب‌های مدیترانه، با تهدیدات امنیتی مواجه شده‌اند. این شرکت تأکید کرده است که همواره به قوانین بین‌المللی و اروپایی پایبند بوده و همکاری کاملی با نهادهای تحقیقاتی برای روشن شدن ابعاد این حوادث داشته است.
به گفته کارشناسان حوزه امنیت دریایی، شباهت‌هایی میان نحوه اجرای حمله به نفتکش ویلامورا و سایر نفتکش‌ها مشاهده می‌شود، اگرچه تفاوت‌هایی نیز در روش هدف‌گیری و نوع آسیب واردشده دیده شده که فرضیه‌های جدیدی درباره عاملان احتمالی این خرابکاری‌ها را مطرح می‌کند.
طبق گزارش‌های رسمی، نفتکش‌هایی که دچار حادثه شده‌اند، عموماً پیش از بروز حادثه در بنادر لیبی یا بنادر روسیه توقف داشته‌اند و در برخی موارد نیز برای تأمین تدارکات در سواحل مالت لنگر انداخته‌اند. این مسیرها با توجه به اهمیت اقتصادی صادرات نفت از کشورهای شمال آفریقا و منطقه دریای سیاه، از اهمیت استراتژیک برخوردار هستند و آسیب به ناوگان نفتکش‌ها در این مسیرها می‌تواند پیامدهای قابل توجهی برای تجارت جهانی نفت به دنبال داشته باشد.
گفته می‌شود که در مجموع این پنج حادثه، جزئیات دقیقی از عاملان حملات منتشر نشده و هیچ گروهی تاکنون مسئولیت این خرابکاری‌ها را به‌طور رسمی برعهده نگرفته است. با این حال، مارتین کلی، رئیس مشاوره کارشناسان امنیت دریایی گروه EOS Risk، اعلام کرده است که طیف گسترده‌ای از بازیگران دولتی و غیردولتی در منطقه حضور دارند که توانایی و شاید انگیزه کافی برای انجام چنین حملاتی را داشته باشند.
وی تصریح کرده است که علاوه بر احتمال نقش اوکراین، بازیگران لیبیایی نیز در این عملیات‌ها می‌توانند نقش داشته باشند؛ به‌ویژه با توجه به شرایط بی‌ثبات داخلی لیبی و اهمیت درآمدهای ناشی از صادرات نفت این کشور، برخی جناح‌های رقیب ممکن است در چنین خرابکاری‌هایی دست داشته باشند.
به‌دنبال افزایش نگرانی‌ها در مورد این حملات، برخی از نهادهای بیمه دریایی نیز اعلام کرده‌اند که حق بیمه نفتکش‌ها در مسیرهای پرخطر احتمالا با رشد قابل توجهی روبه‌رو خواهد شد. همچنین برخی شرکت‌های کشتیرانی تدابیر حفاظتی بیشتری در نظر گرفته‌اند تا از تکرار چنین وقایعی جلوگیری شود.
با وجود این هشدارها، سازمان بین‌المللی دریانوردی تاکید کرده است که تحقیقات در خصوص این حملات ادامه دارد و همکاری همه‌جانبه کشورهای عضو برای تامین امنیت ناوگان حمل‌ونقل دریایی ضروری است. در همین حال، مقام‌های اقتصادی بین‌المللی نیز نسبت به احتمال اختلال در جریان صادرات نفت در صورت تداوم این حملات ابراز نگرانی کرده‌اند.
