مارگریت پَتِن؛ اقتصاددان خانه و معمار مصرف هوشمند در قرن بیستم
تاریخ تولد: ۴ نوامبر ۱۹۱۵ – درگذشت: ۴ ژوئن ۲۰۱۵
ملیت: بریتانیایی
حوزه فعالیت: اقتصاد خانگی، آموزش مصرف، تغذیه و رسانه
مقدمه
در روز چهارم نوامبر ۱۹۱۵، زنی به دنیا آمد که بیآنکه لقب رسمی «اقتصاددان» داشته باشد، نقشی ماندگار در شکلگیری رفتار مصرفی مردم بریتانیا و بعدها جهان ایفا کرد. مارگریت پَتِن (Marguerite Patten) تنها یک آشپز نبود؛ او صدای عقلانیت اقتصادی در دوران کمبود و بحران بود. در زمانی که جنگ جهانی دوم اقتصاد کشورها را فلج کرده بود، پتن با صدای گرم خود از رادیو به مردم یاد داد چطور با منابع محدود، سالم و اقتصادی زندگی کنند.
دوران کودکی و شکلگیری نگاه اقتصادی
مارگریت در دوران بین دو جنگ جهانی بزرگ شد؛ زمانی که تورم، کمبود مواد غذایی و نوسانات بازار، زندگی روزمره را به چالشی دائمی بدل کرده بود. او در نوجوانی به آشپزی علاقه نشان داد اما برخلاف بسیاری از همدورههایش، آشپزی را نه بهعنوان هنر بلکه بهعنوان علم مدیریت منابع میدید. این نگاه باعث شد بعدها از او با عنوان «اقتصاددان خانه» یاد کنند؛ کسی که آشپزی را در خدمت بهینهسازی مصرف و صرفهجویی خانوار قرار داد.
ورود به وزارت غذا؛ اقتصاد در دل جنگ
در خلال جنگ جهانی دوم، دولت بریتانیا برای مقابله با کمبود مواد اولیه، نهادهایی برای آموزش اقتصاد خانگی ایجاد کرد. مارگریت پتن در وزارت غذا (Ministry of Food) مشغول به کار شد و مأموریت یافت تا با استفاده از رسانه، مردم را به الگوهای جدید مصرف عادت دهد. او در رادیو بیبیسی برنامههایی اجرا میکرد که در آنها با زبانی ساده و صمیمی توضیح میداد چگونه میتوان با سهمیههای جیرهبندی، وعدههای غذایی کامل و مغذی تهیه کرد.
پتن در واقع یک کارشناس رفتار مصرفکننده بود؛ او درک میکرد که اقتصاد تنها به اعداد و نمودارها محدود نیست، بلکه با احساس امنیت، خلاقیت و رضایت خانوارها پیوند مستقیم دارد.
اقتصاد مقاومتی و فرهنگ صرفهجویی
اصطلاحی که امروزه در اقتصاد مدرن با عنوان اقتصاد مقاومتی شناخته میشود، در آن زمان بهطور عملی توسط پتن در سطح خانوار پیاده شد. او مردم را به استفادهی کامل از مواد غذایی، بازیافت خوراکیها و جلوگیری از اسراف تشویق میکرد.
او میگفت:صرفهجویی فقط به معنای خرج نکردن نیست؛ یعنی هر چیزی را به بهترین شکل استفاده کنیم.
این فلسفه، بنیانگذار جنبشی شد که بعدها در دهههای ۵۰ و ۶۰ میلادی به شکلگیری اقتصاد مصرفی هوشمند در بریتانیا انجامید.
از رادیو تا تلویزیون؛ آموزش عمومی اقتصاد خانه
پس از پایان جنگ، مارگریت پتن کار خود را در رسانه ادامه داد و در تلویزیون بیبیسی بهعنوان یکی از نخستین «آشپزهای رسانهای» ظاهر شد. اما تفاوت او با دیگر چهرههای تلویزیونی در رویکردش بود: او هر دستور غذایی را با تحلیل اقتصادی همراه میکرد. در کتابها و برنامههایش، همواره به قیمت مواد اولیه، صرفهجویی در انرژی، نگهداری مواد خوراکی و بهبود سلامت خانوار اشاره داشت.
در واقع، پتن یک مترجم اقتصاد کلان به زبان زندگی روزمره بود. او مفاهیمی مانند بهرهوری، بهینهسازی هزینه و ارزش افزوده را در قالب مثالهای آشپزخانهای توضیح میداد تا خانوادهها بتوانند مفهوم اقتصاد را در عمل لمس کنند.
آثار و دستاوردها
مارگریت پتن بیش از ۱۷۰ کتاب منتشر کرد که مجموع فروش آنها از دهها میلیون نسخه گذشت. در این آثار، تمرکز اصلی بر محورهای زیر بود:
- مدیریت منابع غذایی خانوار
- کاهش هزینههای پختوپز بدون افت کیفیت تغذیه
- جلوگیری از اتلاف انرژی و زمان در آشپزخانه
- ایجاد فرهنگ مصرف آگاهانه در طبقه متوسط
در دهه ۱۹۶۰، با گسترش لوازم خانگی برقی، او نخستین کسی بود که آموزش استفادهی اقتصادی از وسایل جدید را در کتابهایش گنجاند. به همین دلیل، نام او در بسیاری از پژوهشهای تاریخ مصرف بهعنوان پیشگام آموزش سواد مصرف ذکر شده است.
تأثیر اقتصادی و اجتماعی
تأثیر مارگریت پتن فراتر از حوزهی آشپزی بود. او توانست رفتار خرید و مصرف مواد غذایی در بریتانیا را متحول کند و به دولتها نشان دهد که آموزش مصرفکننده یکی از مؤثرترین ابزارهای کنترل تورم و بهبود بهرهوری ملی است.
در واقع، او با تغییر نگرش مردم نسبت به مصرف، به رشد اقتصادی کشور در دوران بازسازی پس از جنگ کمک کرد. تحلیلگران اقتصادی معتقدند که فعالیتهای پتن نقشی غیرمستقیم در ثبات بازار مواد غذایی و کنترل تقاضای غیرمنطقی در دهه ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ داشته است.
دیدگاههای فکری و فلسفهی کاری
پتن باور داشت که اقتصاد کلان از خانه آغاز میشود. او در یکی از مصاحبههایش گفت:وقتی هر خانواده یاد بگیرد چطور منابعش را مدیریت کند، کشور هم کمتر به بحران میافتد.
این نگاه، امروز در سیاستهای اقتصادی مدرن همچون اقتصاد پایدار و رفتار مصرف مسئولانه انعکاس یافته است. او بر اهمیت آگاهی مصرفی زنان بهعنوان مدیران مالی خانواده تأکید داشت و نقش آنها را در سلامت اقتصاد ملی حیاتی میدانست.
میراث ماندگار
مارگریت پتن در سال ۲۰۱۵ در سن ۹۹ سالگی درگذشت، اما اندیشههای او هنوز در نظام آموزشی و رسانهای بریتانیا حضور دارد. بسیاری از دانشگاهها و مؤسسات اقتصادی، فعالیتهای او را نمونهای موفق از سیاستگذاری نرم در اقتصاد مصرفکننده میدانند؛ الگویی که بدون اجبار دولتی، از طریق آموزش و فرهنگسازی، رفتار اقتصادی مردم را تغییر داد.
جمعبندی
مارگریت پتن بیش از هر چیز نشان داد که اقتصاد، فقط در کارخانهها و بانکها شکل نمیگیرد، بلکه در آشپزخانهها و عادات روزمرهی ما نیز جریان دارد. او پلی میان علم اقتصاد و زندگی روزمره ساخت و مفهوم «اقتصاد خانگی» را از سطح توصیههای اخلاقی به حوزهای علمی و عملی ارتقا داد.
در تقویم تاریخ اقتصاد، ۴ نوامبر یادآور تولد زنی است که بدون سمت دولتی یا مدرک آکادمیک رسمی، میلیونها نفر را با مفهوم مصرف آگاهانه آشنا کرد و نشان داد که عقلانیت اقتصادی، از خانه آغاز میشود.
