جان مینارد کینز و تأثیر او بر نظریه‌های اقتصاد کلان مدرن

جان مینارد کینز؛ انقلابی در نظریه اقتصاد کلان (تولد ۵ ژوئن ۱۸۸۳)

تولد متفکری که اقتصاد مدرن را متحول کرد

در ۵ ژوئن سال ۱۸۸۳، در شهر کمبریج انگلستان، یکی از تأثیرگذارترین اندیشمندان اقتصادی قرن بیستم چشم به جهان گشود: جان مینارد کینز (John Maynard Keynes). او با نظریه‌های پیشگامانه‌اش، مسیر اقتصاد را برای همیشه تغییر داد و بنیان‌گذار مکتبی شد که همچنان بر سیاست‌گذاری‌های اقتصادی کشورها سایه افکنده است: اقتصاد کینزی.

کینز و ریشه‌های نظریه اقتصاد کلان

در دوران رکود بزرگ (Great Depression) دهه ۱۹۳۰، بیشتر اقتصاددانان کلاسیک بر این باور بودند که بازارها در نهایت خود را تنظیم می‌کنند و نیازی به دخالت دولت نیست. اما کینز در اثر مشهور خود به نام «نظریه عمومی اشتغال، بهره و پول» (۱۹۳۶) استدلال کرد که در زمان بحران، بازارها به خودی خود به تعادل نمی‌رسند و دولت باید برای بازگرداندن اقتصاد به وضعیت پایدار، مداخله فعال داشته باشد.

سه ایده کلیدی در اندیشه کینزی

• دخالت دولت در اقتصاد: کینز اعتقاد داشت در زمان رکود، کاهش مصرف خصوصی باید با افزایش هزینه‌های دولت جبران شود.
• افزایش تقاضای کل: او محور تحلیل خود را بر تقاضای کل (Aggregate Demand) گذاشت و معتقد بود تولید و اشتغال تابع آن هستند.
• نقش روانشناسی در اقتصاد: کینز اولین اقتصاددانی بود که به اهمیت انتظارات، احساسات و اعتماد در تصمیم‌گیری اقتصادی پرداخت.

نقش کینز در بازسازی اقتصاد جهانی

در پایان جنگ جهانی دوم، کینز نماینده بریتانیا در کنفرانس Bretton Woods بود. او از طراحان اصلی نظم نوین اقتصادی جهانی شد و پیشنهادهایی برای ایجاد بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول (IMF) ارائه کرد. هرچند برخی از دیدگاه‌های او در آن زمان پذیرفته نشد، اما ساختار فعلی نهادهای مالی بین‌المللی، به شدت متأثر از نظریات او است.

انتقادات و بازگشت مجدد به کینزیسم

در دهه ۱۹۷۰، با بروز پدیده رکود تورمی (stagflation)، اقتصاد کینزی به چالش کشیده شد و مکتب‌های نئوکلاسیک و پول‌گرایی جای آن را گرفتند. اما بحران مالی ۲۰۰۸ موجب شد بسیاری از دولت‌ها، مجدداً به آموزه‌های کینز بازگردند و با سیاست‌های محرک اقتصادی (stimulus packages) از فروپاشی بازارها جلوگیری کنند.

میراث ماندگار کینز در اقتصاد امروز

کینز بیش از یک اقتصاددان بود؛ او فیلسوف اقتصاد سیاسی، سرمایه‌گذار موفق، و حتی مشاور فرهنگی بود. امروزه نیز سیاست‌گذاران در سراسر جهان برای مقابله با رکود، به نسخه‌های کینزی متوسل می‌شوند. حتی واژه‌هایی مثل «دخالت دولت»، «بودجه انبساطی»، یا «ضریب فزاینده» بدون فهم اندیشه‌های او، معنای دقیق خود را از دست می‌دهند.

جمع‌بندی: چرا باید کینز را بشناسیم؟

جان مینارد کینز نه تنها یکی از معماران اقتصاد نوین، بلکه شخصیتی بود که در بزنگاه‌های تاریخی، نظریه را به کنش تبدیل کرد. تولد او در چنین روزی، بهانه‌ای است برای یادآوری این حقیقت که نظریه‌های اقتصادی، فقط در دانشگاه‌ها باقی نمی‌مانند؛ بلکه می‌توانند مسیر زندگی میلیون‌ها نفر را در عمل تغییر دهند.