جفری سَکس؛ معمار توسعه پایدار و مبارزه با فقر جهانی
جفری دیوید سَکس (Jeffrey D. Sachs) که در سال ۱۹۵۴ متولد شد، یکی از برجستهترین اقتصاددانان معاصر در حوزه توسعه اقتصادی، مبارزه با فقر جهانی و تدوین سیاستهای توسعه پایدار است. او با تلفیق نگاه آکادمیک و رویکرد سیاستگذاری عملی، به یکی از اثرگذارترین چهرهها در برنامهریزی اقتصادی کشورهای درحالتوسعه تبدیل شده است. سَکس طی دهههای گذشته، با سازمان ملل متحد، دولتها و نهادهای جهانی همکاری داشته و تأثیر بسزایی بر طرحهای اقتصادی بینالمللی گذاشته است.
زندگینامه و مسیر حرفهای
جفری سَکس در میشیگان آمریکا متولد شد و تحصیلات خود را در رشته اقتصاد در دانشگاه هاروارد گذراند. او در سنین جوانی توانست توجه جامعه دانشگاهی را به خود جلب کند و در دهه ۱۹۸۰ بهعنوان استاد تمام اقتصاد در هاروارد منصوب شد. ورود او به دنیای سیاستگذاری اقتصادی، زمانی جدی شد که بهعنوان مشاور اقتصادی در آمریکای لاتین و اروپای شرقی فعالیت کرد.
وی در کشورهایی چون بولیوی، لهستان و روسیه با دولتها همکاری کرد تا از طریق برنامههای اصلاحات اقتصادی، از تورمهای شدید و بحرانهای ساختاری عبور کنند. این همکاریها گرچه نتایج متنوعی داشت، اما نام او را بهعنوان کارشناس سیاستهای تثبیت اقتصادی بر سر زبانها انداخت.
جفری سَکس و اقتصاد توسعه
سَکس یکی از مهمترین نظریهپردازان حوزه اقتصاد توسعه است. او اعتقاد دارد بسیاری از کشورهای فقیر در «تله فقر» گرفتار شدهاند و برای عبور از این وضعیت، نیازمند ترکیبی از سرمایهگذاری در زیرساخت، آموزش، سلامت و تکنولوژی هستند.
او تأکید میکند که کشورهای کمدرآمد بهتنهایی توان کافی برای خروج از چرخه فقر ندارند و باید از طریق کمکهای خارجی هدفمند و همکاریهای بینالمللی حمایت شوند. این دیدگاهها در تضاد با نظریههایی است که مداخله خارجی را ناکارآمد میدانند؛ اما سَکس معتقد است بدون حمایت جهانی، توسعه فراگیر ممکن نیست.
نقشآفرینی در اهداف توسعه پایدار (SDGs)
یکی از مهمترین فعالیتهای سَکس، مشارکت مستقیم او در تدوین و گسترش اهداف توسعه پایدار (SDGs) در سازمان ملل است. او بهعنوان مشاور دبیرکل سازمان ملل (کوفی عنان و بانکیمون) نقشی کلیدی در طراحی برنامههای جهانی برای حذف فقر، بهبود سلامت، حفاظت محیطزیست، رشد اقتصادی فراگیر و عدالت اجتماعی داشته است.
SDGs اکنون یکی از جامعترین چارچوبهای سیاستگذاری در جهان محسوب میشود و راهنمای کشورها در مسیر توسعه همهجانبه است. مشارکت سَکس در این پروژه، جایگاه او را بهعنوان صدای جهانی توسعه پایدار تثبیت کرد.
مبارزه با فقر؛ پروژههای میدانی
جفری سَکس نهتنها در حوزه نظریهپردازی فعال بود، بلکه در پروژههای میدانی نیز مشارکت داشته است. او رهبری برنامه Millennium Villages را بر عهده داشت؛ طرحی که هدف آن، بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی روستاهای فقیر در آفریقا از طریق سرمایهگذاری در آموزش، بهداشت، کشاورزی و زیرساختهای محلی بود.
این پروژه با وجود تأثیرات مثبت و تجربیات ارزشمند، با انتقادهایی نیز روبهرو شد. برخی معتقد بودند نتایج پروژه آنچنان گسترده نبود که بتوان آن را بهعنوان الگویی جهانی تعمیم داد. بااینحال، این طرح نشاندهنده تعهد سَکس به عملگرایی در توسعه بود.
دیدگاههای اقتصادی
سَکس باور دارد که برای تحقق توسعه پایدار، باید رشد اقتصادی و عدالت اجتماعی در کنار هم محقق شوند. برخی از مهمترین محورهای فکری او عبارتاند از:
- کمکهای خارجی هدفمند
سَکس معتقد است کمکهای خارجی، اگر درست برنامهریزی شوند، میتوانند مناطق فقیر را متحول کنند. سرمایهگذاری در آموزش و بهداشت، بهویژه در آفریقا، میتواند نیروی انسانی را توانمند کرده و رشد اقتصادی بلندمدت را تضمین کند.
- نقش دولت در توسعه
برخلاف دیدگاههای کاملاً بازارگرایانه، سَکس به نقش فعال دولت در توسعه اعتقاد دارد. دولتها باید در زیرساختها سرمایهگذاری کنند و زمینه را برای فعالیت بخش خصوصی فراهم سازند.
- اهمیت محیطزیست
با توجه به تهدیدهای ناشی از تغییرات اقلیمی، او تأکید میکند که توسعه اقتصادی باید با حفاظت از محیطزیست همراه باشد. تغییرات اقلیمی بیشترین آسیب را به فقیرترین کشورها وارد میکند و باید در اولویت سیاستگذاری قرار گیرد.
کتابها و آثار علمی
جفری سَکس کتابها و مقالات زیادی منتشر کرده است. برخی از آثار مشهور او عبارتاند از:
- The End of Poverty (پایان فقر)
- Common Wealth
- The Age of Sustainable Development
- Building the New American Economy
در کتاب «پایان فقر»، او توضیح میدهد که چگونه میتوان تا سال ۲۰۵۰ فقر شدید را ریشهکن کرد، اگر برنامهریزی و سرمایهگذاری درستی انجام شود. این کتاب یکی از پرفروشترین آثار در زمینه اقتصاد توسعه بوده و تأثیر زیادی بر گفتمان جهانی گذاشته است.
نقدها و چالشها
اگرچه سَکس شخصیت برجستهای در اقتصاد توسعه است، اما نظرات او بدون انتقاد نبودهاند. برخی از مهمترین نقدها عبارتاند از:
- اتکای بیشازحد به کمکهای خارجی
- خوشبینی نسبت به تأثیر سیاستهای خارجی بر کشورهای فقیر
- نتایج متناقض پروژههای اقتصادی پیشنهادی در برخی کشورها
- تجربه شوکدرمانی (Shock Therapy) در اروپای شرقی که در برخی موارد نتایج مطلوب نداشت
بااینوجود، سَکس همچنان یکی از اثرگذارترین چهرهها در حوزه سیاستگذاری توسعه است.
جایگاه جهانی
امروزه جفری سَکس بهعنوان یک صدای مهم در مباحث توسعه پایدار، تغییرات اقلیمی، عدالت اقتصادی و سیاستهای فقرزدایی شناخته میشود. او در دانشگاه کلمبیا مشغول فعالیت پژوهشی و آموزشی است و بهعنوان مشاور بینالمللی، همچنان با سازمانهای جهانی همکاری دارد.
جمعبندی
جفری سَکس یکی از برجستهترین اقتصاددانان توسعه در جهان معاصر است. او با رویکردی عملگرایانه، تلاش کرده است شکاف میان نظریه اقتصادی و سیاستگذاری اجرایی را از بین ببرد. مشارکت او در تدوین اهداف توسعه پایدار و طرحهای مبارزه با فقر، جایگاه او را در تاریخ اقتصاد معاصر تثبیت کرده است.
ایدههای او درباره «تله فقر»، نقش دولتها در توسعه، اهمیت کمکهای خارجی و نگاه انسانمحور به رشد اقتصادی، همچنان در سیاستگذاری توسعهای جهان اثرگذار است. اگرچه برخی پروژهها و دیدگاههای او با چالش و انتقاد مواجه شدهاند، اما تلاشهای او الهامبخش پژوهشگران، سیاستگذاران و فعالان حوزه توسعه پایدار است.
