تولد کاخا بندوکیزه؛ معمار اصلاحات اقتصادی گرجستان
📅 ۲۰ آوریل ۱۹۵۶، روز تولد یکی از چهره‌های شاخص اصلاحات اقتصادی در دوران پساشوروی است؛ کاخا بندوکیزه، اقتصاددان و سیاستمدار گرجی که با اجرای جسورانه سیاست‌های بازار آزاد، مسیر اقتصاد گرجستان را دگرگون ساخت. نام او با خصوصی‌سازی، کوچک‌سازی دولت و آزادسازی اقتصادی گره خورده است و بسیاری از کارشناسان، اقدامات او را نقطه عطفی در گذار گرجستان به یک اقتصاد مدرن و رقابتی می‌دانند.
از مهندسی زیستی تا مهندسی اقتصاد
بندوکیزه در شوروی سابق به دنیا آمد و تحصیلات خود را در رشته زیست‌شناسی و مهندسی شیمی در دانشگاه ایالتی مسکو به پایان رساند. او در دهه ۱۹۹۰ به سمت فعالیت‌های اقتصادی و تجاری روی آورد و در روسیه به‌عنوان یک کارآفرین موفق در صنعت پتروشیمی شناخته شد. اما نقطه‌عطف زندگی حرفه‌ای او زمانی بود که در سال ۲۰۰۴ به دعوت رئیس‌جمهور وقت گرجستان، میخائیل ساآکاشویلی، به‌عنوان وزیر اقتصاد وارد عرصه سیاست شد.
اصلاحات اقتصادی در گرجستان؛ نسخه‌ای رادیکال
کاخا بندوکیزه از همان ابتدا دیدگاه خود را صریح بیان کرد: «دولت باید کوچک، چابک و مقررات‌زدایی‌شده باشد.» او با اتکا به اصول اقتصاد بازار آزاد، مجموعه‌ای از اصلاحات بنیادین را طراحی و اجرا کرد که عبارت بودند از:
- خصوصی‌سازی گسترده: در دوره وزارت بندوکیزه، هزاران شرکت دولتی با فرایندهای سریع و شفاف به بخش خصوصی واگذار شدند. او اعتقاد داشت که دولت تاجر خوبی نیست و منابع عمومی باید در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد تا بهره‌وری افزایش یابد.
- کاهش مالیات‌ها: سیستم مالیاتی پیچیده و چندلایه شوروی‌مآب جای خود را به یک ساختار ساده‌تر با نرخ‌های پایین‌تر داد. این اقدام باعث شد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به گرجستان اعتماد کنند و اقتصاد کشور رشد قابل توجهی را تجربه کند.
- آزادسازی مقررات کسب‌وکار: بندوکیزه بسیاری از مجوزهای زائد، بازرسی‌های دست‌وپاگیر و محدودیت‌های بی‌مورد بر فعالیت اقتصادی را حذف کرد. در نتیجه، گرجستان در گزارش «انجام کسب‌وکار» بانک جهانی، به‌سرعت از رتبه‌های پایین به جایگاه‌های برتر صعود کرد.
- کاهش اندازه دولت: تعداد وزارت‌خانه‌ها کاهش یافت، بودجه عمومی بازتعریف شد و بسیاری از کارکنان مازاد اخراج شدند. هدف، ایجاد دولتی چابک و پاسخ‌گو بود.
نتایج ملموس اصلاحات
اصلاحات اقتصادی کاخا بندوکیزه نه تنها تحسین نهادهایی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول را برانگیخت، بلکه به رشد واقعی اقتصاد گرجستان منجر شد. در سال‌های پس از اصلاحات، تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور رشد چشمگیری داشت، نرخ بیکاری کاهش یافت و فضای کسب‌وکار به‌شدت رقابتی شد.
گرجستان به الگویی موفق در میان کشورهای پسا‌کمونیستی تبدیل شد؛ الگویی که نشان می‌داد با وجود محدودیت‌ها و چالش‌های ساختاری، امکان تحول اقتصادی وجود دارد؛ مشروط به وجود اراده سیاسی و رهبری اقتصادی جسور.
منتقدان چه می‌گفتند؟
هرچند بسیاری از اقتصاددانان و فعالان بازار، از اصلاحات بندوکیزه تمجید کرده‌اند، اما برخی نیز نسبت به سرعت و شدت این اصلاحات انتقاد داشتند. منتقدان معتقد بودند که حذف یارانه‌ها، خصوصی‌سازی سریع و کاهش خدمات عمومی باعث فشار بر اقشار آسیب‌پذیر جامعه شد.
با این حال، حتی منتقدان نیز تأکید می‌کنند که بندوکیزه نقش مهمی در خروج گرجستان از اقتصاد بسته و ناکارآمد شوروی ایفا کرد و بذر توسعه پایدار را در اقتصاد این کشور کاشت.
میراث اقتصادی کاخا بندوکیزه
کاخا بندوکیزه در سال ۲۰۱۴ درگذشت، اما میراث او همچنان در اقتصاد گرجستان باقی مانده است. نام او با واژه‌هایی چون آزادسازی اقتصادی، خصوصی‌سازی موفق و کاهش نقش دولت در اقتصاد شناخته می‌شود.
بسیاری از کشورهایی که با مشکلات ساختاری و اقتصادی مواجه هستند، امروز از الگوی گرجستان و نسخه‌ای که بندوکیزه ارائه کرد، برای طراحی سیاست‌های خود بهره می‌گیرند.
جمع‌بندی
۲۰ آوریل، روز تولد چهره‌ای است که نقش کلیدی در نوسازی اقتصادی گرجستان ایفا کرد. کاخا بندوکیزه نه تنها یک اصلاح‌گر اقتصادی، بلکه معمار تغییری بنیادین بود که نشان داد اقتصادهای بحران‌زده نیز می‌توانند از مسیر شفافیت، بازار آزاد و دولت کوچک، به رشد پایدار برسند.
