اتحاد راهبردی ایران و روسیه در واکنش به اسنپبک
با تشدید تنشها میان ایران و کشورهای غربی پس از فعالسازی سازوکار ماشه از سوی سه کشور اروپایی، گزارش اندیشکده شورای آتلانتیک از تعمیق همکاریهای تهران و مسکو خبر میدهد. بر اساس این گزارش، ایران و روسیه در پی تحریمهای جدید سازمان ملل علیه تهران، همکاریهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی خود را گسترش داده و چرخش راهبردی ایران به سوی شرق با محوریت روسیه و چین سرعت گرفته است.
به گزارش خبرگزاری فارس، تنشها میان ایران و غرب از ماه سپتامبر سال جاری میلادی افزایش یافته است. سه کشور اروپایی شامل فرانسه، آلمان و بریتانیا با استناد به مفاد توافق هستهای برجام، سازوکار ماشه موسوم به «اسنپبک» را فعال کردند. این اقدام باعث بازگشت تحریمهای سازمان ملل علیه ایران شد که پیش از توافق برجام در سال ۲۰۱۵ لغو شده بود.
اندیشکده شورای آتلانتیک در گزارشی اعلام کرده است که بازگرداندن تحریمها از سوی اروپا، روابط ایران و روسیه را وارد مرحله جدیدی خواهد کرد و زمینهساز تعمیق همکاریهای اقتصادی و سیاسی میان دو کشور میشود. در این گزارش آمده است که هر دو کشور ایران و روسیه به عنوان بازیگرانی عملگرا، هدف مشترکی در مقابله با نفوذ آمریکا دارند و تا زمانی که غرب به سیاستهای انزوای ایران ادامه دهد، گسترش همکاریهای دوجانبه میان تهران و مسکو روندی طبیعی خواهد بود.
این گزارش تأکید میکند که مسکو از ابتدا فعالسازی سازوکار ماشه را راهحلی برای جلوگیری از بنبست دیپلماتیک میدانست، اما در شرایط کنونی، به طور کامل با آن مخالف است. روسیه در واکنش به اقدام سه کشور اروپایی در ۲۸ آگوست سال جاری میلادی، فعالسازی اسنپبک را از نظر حقوقی «معیوب» توصیف کرده و اعلام کرده است که کشورهای اروپایی با نقض تعهدات خود در برجام، صلاحیت لازم برای استفاده از این سازوکار را از دست دادهاند.
روسیه همچنین تأکید کرده است که بازگرداندن تحریمهای پیش از سال ۲۰۱۵ سازمان ملل، فاقد الزام حقوقی بینالمللی است و کشورهای اروپایی نمیتوانند به صورت یکجانبه آن را اجرایی کنند. مسکو در کنار چین، در سال ۲۰۲۰ نیز در مقابل تلاش دولت وقت آمریکا برای فعالسازی یکجانبه اسنپبک ایستادگی کرده بود. در آن زمان، دو کشور با استناد به نظر مشورتی دیوان بینالمللی دادگستری در سال ۱۹۷۱، اعلام کردند کشوری که از توافقی خارج شده است، نمیتواند از حقوق ناشی از همان توافق استفاده کند.
پس از فعالسازی سازوکار ماشه از سوی اروپا، روسیه اعلام کرد بازگشت تحریمها را به رسمیت نخواهد شناخت. با این حال، قطعنامهای که روسیه و چین در شورای امنیت برای حفظ لغو تحریمهای ایران ارائه دادند، در تاریخ ۲۶ سپتامبر با رأی منفی ۹ کشور از جمله آمریکا، انگلیس و فرانسه رد شد. تنها چهار کشور شامل روسیه، چین، الجزایر و پاکستان به این قطعنامه رأی مثبت دادند و دو کشور دیگر رأی ممتنع دادند.
دمیتری پولیانسکی، معاون نماینده روسیه در سازمان ملل متحد، در نشست شورای امنیت گفت: «امید داشتیم همکاران اروپایی و آمریکایی ما مسیر گفتوگو و دیپلماسی را انتخاب کنند، اما تصمیم آنها تنها باعث تشدید تنش و بیثباتی در منطقه خواهد شد.»
بر اساس گزارش شورای آتلانتیک، هرچند روسیه نتوانست مانع از بازگشت تحریمهای سازمان ملل شود، اما همچنان ابزارهایی برای کند کردن روند اجرای آن در اختیار دارد. این کشور میتواند از طریق تعلل در فعالسازی کمیته تحریمهای ۱۷۳۷ یا استفاده از حق وتو در شورای امنیت، روند اجرایی شدن کامل تحریمها را با تأخیر مواجه کند.
این اندیشکده تأکید میکند که مخالفت روسیه با اسنپبک صرفاً جنبه نمادین ندارد، بلکه اقدامی راهبردی در راستای کاهش آثار تحریمها بر ایران است. بر اساس این تحلیل، روسیه با خودداری از اجرای تحریمهای جدید سازمان ملل، به ایران کمک خواهد کرد تا فشار اقتصادی ناشی از تحریمها را کاهش دهد.
در این گزارش همچنین آمده است که تهران و مسکو اجرای مفاد «پیمان مشارکت راهبردی جامع» را که حدود ۹ ماه پیش توسط ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان در مسکو امضا شد، ادامه خواهند داد. این پیمان شامل همکاریهای اقتصادی، تجاری، انرژی و امنیتی میان دو کشور است.
به گفته شورای آتلانتیک، ایران با حمایت روسیه میتواند بخشی از محدودیتهای تجاری خود را جبران کند و تجارت دوجانبه در حوزههای انرژی، حملونقل و فناوری را افزایش دهد. در مقابل، روسیه نیز از همکاری با ایران به عنوان ابزاری برای مقابله با تحریمهای غرب و گسترش نفوذ خود در خاورمیانه استفاده خواهد کرد.
این گزارش همچنین به همسویی ایران، روسیه، چین و پاکستان در مخالفت با تحریمهای جدید اشاره کرده و آن را نشانهای از تقویت بلوک اقتصادی و سیاسی غیرغربی دانسته است. شورای آتلانتیک مینویسد که پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای و گروه اقتصادی بریکس تصمیمی هوشمندانه از سوی تهران بوده که در چارچوب سیاست نگاه به شرق دنبال میشود.
از دید مقامات ایرانی، اقدام سه کشور اروپایی در فعالسازی سازوکار ماشه بار دیگر نشاندهنده بیاعتمادی دیرینه نسبت به قدرتهای غربی است. این دیدگاه در ماههای اخیر با توجه به حمایت برخی کشورهای اروپایی از اسرائیل در حملات نظامی و مواضع سیاسی علیه ایران تقویت شده است.
در پایان این گزارش آمده است که نزدیکی فزاینده ایران و روسیه، تلاشهای غرب برای انزوای تهران را تضعیف خواهد کرد. دو کشور با افزایش هماهنگی اقتصادی و دیپلماتیک، در پی خنثیسازی اثر تحریمها و تغییر موازنه قدرت در نظام بینالملل هستند. شورای آتلانتیک نتیجهگیری کرده است که با تداوم این روند، چشمانداز احیای توافق هستهای یا دستیابی به توافق جدید میان ایران و غرب تیرهتر از گذشته خواهد بود و همکاری تهران و مسکو در چارچوب راهبردی شرقگرایی ادامه خواهد یافت.
