چابهار، سکوی پرتاب ایران به قلب اقتصاد اوراسیا
به گزارش خبرنگار اقتصادی، پروژههای زیربنایی و بندری چابهار وارد مرحله نهایی خود شدهاند و این منطقه راهبردی در جنوب شرق ایران در آستانه تحولی بزرگ قرار دارد. با پیشرفت بیش از ۸۴ درصدی پروژه راهآهن چابهار–زاهدان و توسعه فاز دوم بندر شهید بهشتی، ایران در حال برداشتن گام نهایی برای اتصال سواحل مکران به شبکه ریلی کشور است؛ اقدامی که میتواند جایگاه ایران را از مسیر ترانزیتی محلی به محور لجستیکی اوراسیا ارتقا دهد.
چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران در کرانه دریای عمان، به عنوان یکی از مهمترین نقاط ژئواستراتژیک کشور، نقشی کلیدی در تحقق اهداف توسعه دریامحور و گسترش همکاریهای منطقهای ایفا میکند. این بندر که بهطور مستقیم به کریدورهای بینالمللی شمال–جنوب (INSTC) و چین–پاکستان (CPEC) متصل میشود، به تدریج به مرکز ثقل تجارت منطقهای و ترانزیت کالا میان آسیا، اروپا و خاورمیانه تبدیل شده است.
بر اساس اعلام سازمان بنادر و دریانوردی، تاکنون بیش از ۲۴۰ هزار میلیارد ریال سرمایهگذاری عمومی و خصوصی در پروژههای توسعه بندر چابهار انجام شده است. این سرمایهگذاریها شامل احداث اسکلههای جدید، توسعه پسکرانهها، ایجاد سیلوهای مکانیزه، انبارهای سرپوشیده و تجهیز ترمینالهای کانتینری است.
«سعید رسولی» مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی، درباره روند پیشرفت این پروژه گفت: «چابهار امروز به کارگاه بزرگ توسعه جنوب شرق ایران تبدیل شده است و با بهرهبرداری از طرحهای جدید، ظرفیت تخلیه و بارگیری بندر تا سال آینده دستکم ۵۰ درصد افزایش مییابد.» وی افزود: «با تکمیل فاز دوم توسعه، ظرفیت ذخیرهسازی کالا و حجم عملیات بندری در این منطقه به شکل بیسابقهای رشد خواهد کرد.»
در بخش حملونقل ریلی، پروژه راهآهن چابهار–زاهدان به عنوان یکی از بزرگترین طرحهای زیرساختی کشور، پیشرفت چشمگیری داشته است. این خط ریلی به طول ۶۳۴ کیلومتر، سواحل مکران را به شبکه ریلی سراسری ایران متصل خواهد کرد. «عباس خطیبی» معاون ساخت و توسعه زیرساختهای حملونقل کشور، این پروژه را نقطه عطفی در تاریخ ریلی ایران دانسته و اعلام کرده است که «پیشرفت فیزیکی پروژه از مرز ۸۴ درصد عبور کرده و انتظار میرود تا پایان سال ۱۴۰۴ به بهرهبرداری کامل برسد.»
به گفته خطیبی، رکورد ریلگذاری در این مسیر به ۵۰ کیلومتر در ماه رسیده است که از سریعترین نرخهای پیشرفت در میان پروژههای مشابه محسوب میشود. وی افزود: «با اتصال این خط به شبکه ریلی کشور، مسیر ارتباطی ایران با آسیای مرکزی کوتاهتر خواهد شد و چابهار به دروازه طلایی کریدور شمال–جنوب تبدیل میشود.»
در بعد بینالمللی، هند به عنوان شریک راهبردی ایران در توسعه بندر چابهار نقش فعالی دارد. شرکت بنادر جهانی هند (IPGL) بر اساس توافقنامهای دهساله، متعهد به سرمایهگذاری ۳۷۰ میلیون دلاری و اعطای ۲۵۰ میلیون دلار خط اعتباری برای تجهیز و توسعه بندر شده است. این همکاری بخشی از سیاست دهلینو برای دسترسی به بازارهای آسیای مرکزی از طریق ایران است.
طبق آمار رسمی، از زمان آغاز فعالیت هند در چابهار در سال ۲۰۱۸ تاکنون، بیش از ۸.۷ میلیون تن کالا از طریق این بندر جابهجا شده است. تعداد کشتیهای پهلو گرفته در این بندر نیز از مرز ۴۵۰ فروند گذشته و حجم فعالیت کانتینری در سال ۲۰۲۴ میلادی نسبت به سال گذشته بیش از ۶۵۰ درصد رشد داشته است.
در حال حاضر، ظرفیت سالانه بندر چابهار حدود ۹۰ هزار TEU کانتینر اعلام شده است که با تکمیل فاز دوم توسعه تا پایان سال جاری به ۱۳۰ هزار TEU افزایش خواهد یافت. همچنین شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با رشد ۱۵۳ درصدی ظرفیت عملیاتی خود، خطوط منظم کشتیرانی بین چابهار، چین و هند را راهاندازی کرده است.
«حسن کریمنیا» کارشناس ترانزیت و حملونقل بینالمللی، با اشاره به اهمیت راهبردی این پروژه گفت: «اتصال ریلی چابهار، حلقه مفقوده کریدور شمال–جنوب را تکمیل میکند و میتواند جنوب آسیا را از طریق ایران به اروپا متصل سازد. این مسیر علاوه بر کاهش زمان حملونقل، هزینه ترانزیت کالا را نیز تا ۳۰ درصد کاهش میدهد.»
وی افزود: «تلاقی دو کریدور ITI و CPEC در چابهار، فرصت تاریخی برای ایران است تا نقش فعالتری در تجارت اوراسیا ایفا کند. توسعه پسکرانهها، تسهیل فرایندهای گمرکی و جذب سرمایهگذاران داخلی و خارجی، از مهمترین الزامات تبدیل چابهار به هاب لجستیکی منطقه است.»
به گفته این کارشناس، حجم جابهجایی کالا در چابهار طی نیمه نخست سال جاری سه برابر شده و عبور کانتینرها از مرز ۶۰ هزار TEU گذشته است. او تأکید کرد که برای رسیدن به ظرفیت نیممیلیون TEU، باید زیرساختهای پشتیبان و لجستیکی این بندر توسعه یابد.
از منظر ژئواکونومیک، بندر چابهار نقش حیاتی در دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی به آبهای آزاد دارد. کشورهایی مانند ازبکستان، ترکمنستان و قزاقستان از طریق چابهار میتوانند به اقیانوس هند متصل شوند. افزوده شدن ترکمنستان به کریدور شمال–جنوب در سال ۲۰۲۳ نیز این مسیر را تقویت کرده است و جایگاه منطقهای ایران را بیش از پیش ارتقا داده است.
تحلیل دادههای اقتصادی نشان میدهد که توسعه بندر چابهار نه تنها به رشد تجارت خارجی ایران کمک میکند، بلکه میتواند موجب رونق اقتصادی، اشتغالزایی و تثبیت جمعیت در سواحل مکران شود.
در همین راستا، وزارت راه و شهرسازی اعلام کرده است که برنامه ویژهای برای توسعه زیرساختهای پشتیبان شامل انبارهای صادراتی، ترمینالهای مسافری، پایانههای بار و مراکز لجستیکی در دست اجرا دارد. به گفته مسئولان، این طرحها با هدف ارتقای توان رقابتی بندر چابهار در سطح منطقهای و بینالمللی دنبال میشوند.
در چشمانداز آینده، چابهار نه تنها یک بندر تجاری بلکه به عنوان نماد توسعه ملی و پیوند ایران با اقتصاد جهانی شناخته خواهد شد. تکمیل راهآهن چابهار–زاهدان، بهرهبرداری از فاز دوم بندر شهید بهشتی و افزایش ظرفیتهای ترانزیتی، ایران را در مسیر تبدیلشدن به بازیگری کلیدی در زنجیره تأمین بینالمللی قرار خواهد داد.
