تولد جان لا؛ بنیان‌گذار سیستم مالی مدرن و پدر حباب می‌سی‌سی‌پی
۲۱ آوریل ۱۶۷۱؛ تولد یکی از چهره‌های جنجالی و تأثیرگذار در تاریخ اقتصاد
در چنین روزی، ۲۱ آوریل سال ۱۶۷۱، جان لا (John Law)، اقتصاددان اسکاتلندی و از پیشگامان نظام‌های مالی نوین، چشم به جهان گشود. او یکی از نخستین نظریه‌پردازانی بود که به نقش پول، بانکداری و اعتبار در توسعه اقتصادی پرداخت و با طرح‌هایی جسورانه، پایه‌های شکل‌گیری بانک مرکزی و پول اعتباری را بنیان گذاشت.
با وجود نوآوری‌هایش، نام جان لا به‌طور خاص با حباب اقتصادی می‌سی‌سی‌پی در تاریخ عجین شده است؛ بحرانی که یکی از نخستین نمونه‌های کلاسیک “حباب‌های مالی” به شمار می‌رود. با این حال، میراث اقتصادی او فراتر از یک بحران است و همچنان در مباحث بانکداری، سیاست پولی و نظریه‌های مالی بازتاب دارد.
جان لا کی بود؟
جان لا در خانواده‌ای ثروتمند در ادینبرو، اسکاتلند، به دنیا آمد. او از جوانی به ریاضیات، آمار، بازی‌های شانس و امور مالی علاقه داشت. در دوران جوانی، به‌دلیل شرکت در یک دوئل مرگبار، از بریتانیا گریخت و به اروپا پناه برد. این تبعید ناخواسته، نقطه آغازی شد برای سفرهای فکری و تجربی او در دنیای اقتصاد.
نظریه پولی جان لا
در دورانی که طلا و نقره پایه اصلی پول محسوب می‌شد، جان لا نظریه‌ای متفاوت مطرح کرد: پول نه فقط به‌خاطر ذات فیزیکی‌اش، بلکه به‌خاطر “اعتماد عمومی” ارزش دارد. او تأکید داشت که پول اعتباری (fiat money) می‌تواند اقتصاد را پویا کند، مشروط بر آنکه دولت و نظام بانکی با سیاست‌گذاری صحیح، اعتماد عمومی را حفظ کنند.
جان لا همچنین پیشنهاد تأسیس بانک‌هایی را داد که پول اعتباری را منتشر کنند و با ارائه وام به فعالان اقتصادی، به رشد تجارت و اشتغال کمک نمایند.
تأسیس بانک سلطنتی فرانسه
پس از مهاجرت به فرانسه، توانست حمایت فیلیپ دوم، نایب‌السلطنه فرانسه، را جلب کند و در سال ۱۷۱۶ موفق به تأسیس بانک عمومی فرانسه شد که بعداً به بانک سلطنتی فرانسه تبدیل شد. این بانک اولین نهاد در فرانسه بود که به چاپ پول کاغذی پرداخت؛ پدیده‌ای تازه که در ابتدا رشد اقتصادی قابل‌توجهی به دنبال داشت.
حباب می‌سی‌سی‌پی؛ صعود و سقوط بزرگ
در ادامه فعالیت‌های مالی خود، جان لا اقدام به خرید و مدیریت شرکت “می‌سی‌سی‌پی” کرد. این شرکت، امتیاز انحصاری تجارت در مستعمرات فرانسه در آمریکای شمالی را داشت. مردم فرانسه که مجذوب ایده‌های نوآورانه لا و وعده‌های سودآور شده بودند، به خرید سهام این شرکت روی آوردند.
ارزش سهام شرکت با سرعتی خیره‌کننده رشد کرد، اما در عمل، درآمد شرکت بسیار کمتر از آن چیزی بود که وعده داده شده بود. در نهایت، این افزایش بی‌رویه و غیرواقعی قیمت‌ها منجر به ترکیدن حباب می‌سی‌سی‌پی در سال ۱۷۲۰ شد؛ بحرانی که هزاران نفر را ورشکسته کرد و موجب بی‌اعتمادی شدید به پول کاغذی و بانک مرکزی شد.
پیامدهای بحران و سقوط جان لا
پس از بحران، جان لا از مقام خود برکنار شد و به تبعیدی دیگر تن داد. او از فرانسه گریخت و سال‌های پایانی عمر خود را در فقر نسبی در ایتالیا و سپس ونیز گذراند و در سال ۱۷۲۹ درگذشت.
میراث اقتصادی جان لا
با وجود سقوط فاجعه‌بار حباب می‌سی‌سی‌پی، ایده‌های اقتصادی جان لا تأثیر عمیقی بر سیستم‌های پولی و مالی گذاشتند. برخی از مفاهیم مهمی که به او نسبت داده می‌شود عبارت‌اند از:
- تئوریزه‌کردن پول اعتباری به‌عنوان ابزار رشد اقتصادی
- معرفی ایده بانکداری مرکزی
- تاکید بر نقش روان‌شناسی و اعتماد عمومی در سیستم پولی
- نخستین نمونه‌های مدیریت فعال سیاست پولی
چرا جان لا برای دنیای اقتصاد مهم است؟
اقتصاددانان امروز از جان لا به‌عنوان پیشگام نظریه‌های پولی مدرن یاد می‌کنند. ایده‌های او درباره پول اعتباری، در دوره‌هایی مانند بحران مالی ۲۰۰۸ یا چاپ پول در دوران کرونا، بازتاب یافته‌اند. بانک‌های مرکزی امروزی در واقع، با درسی که از موفقیت‌ها و شکست‌های جان لا آموخته‌اند، به مدیریت سیستم‌های اقتصادی می‌پردازند.
جمع‌بندی
تولد جان لا در ۲۱ آوریل ۱۶۷۱، سرآغاز مسیری بود که به شکل‌گیری نهادهایی چون بانک مرکزی و مفاهیم بنیادین پول اعتباری منتهی شد. او با وجود شکست در تجربه‌ی می‌سی‌سی‌پی، یک متفکر جسور و خلاق بود که مرزهای اندیشه اقتصادی را جابه‌جا کرد.
