به نقل از “دنیای اقتصاد”، سعیده نبی‌زاده به بررسی تأثیر درج قیمت تولیدکننده بر روی کالا و سیستم توزیع و فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌پردازد.
او می‌نویسد که در حال حاضر، گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای و تعدد شعب آنها سبب شده تا دسترسی مردم به تمامی کالا و ملزومات زندگی تسهیل شود. اما در عین حال، این فروشگاه‌ها با چالش‌های واقعی و متعددی روبرو هستند که در زمینه‌های مختلفی مانند قیمت کالا و کیفیت آن، به چالش کشیده می‌شوند. این چالش‌ها در حالی است که نقش مهمی در رونق تولید ملی دارند.
به عقیده اقتصاددانان، راه رسیدن به توسعه اقتصادی از طریق تقویت تولید و توزیع داخلی و حمایت از تولیدکنندگان می‌گذرد. این فروشگاه‌های زنجیره‌ای در سراسر جهان نقش مهمی به عنوان توزیع‌کننده ایفا می‌کنند و هر چقدر که باکیفیت‌تر، پربارتر و با قیمت مناسب‌تر عمل کنند، نقش بسزایی در رونق تولید ملی خواهند داشت.
اما در سال‌های اخیر، درج قیمت تولیدکننده بر روی محصولات و کالاها به عنوان یک سیاست جدید مورد استفاده قرار گرفته است. این سیاست در ابتدا با آشفتگی‌هایی در بازار توزیع همراه بود. سوال مطرح است که آیا درج قیمت تولیدکننده بر روی محصولات توانست خلأهای موجود در بخش توزیع را برطرف کند و چه عوارضی را به همراه داشته است؟
داوود قربانیان، مدیرعامل فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند، در پاسخ به این سؤال، به عدم شفافیت قیمت تمام‌شده در صنعت فروشگاه‌ها اشاره می‌کند. وی معتقد است که حسابداری قیمت تمام‌شده ضروری است و برای کاهش قیمت تمام‌شده کالاهای تولیدی، لازم است این قیمت‌ها به شفافیت برسند.
با سیاست درج قیمت تولیدکننده، تولیدکنندگان قادر به تعیین قیمت نهایی محصولات خود هستند و فروشگاه‌ها ملزم به رعایت این قیمت‌ها هستند. این سیاست در برخی موارد می‌تواند به تعادل بین قیمت تولیدکننده و قیمت خرده‌فروشی کمک کند و به تولیدکننده اجازه می‌دهد تا سود بیشتری کسب کند. اما در موارد دیگر، این سیاست می‌تواند منجر به افزایش قیمت‌های مصرفی شود و بر بار مشتریان بیافتد.
با در نظر گرفتن تأثیر درج قیمت تولیدکننده بر سیستم توزیع و فروشگاه‌های زنجیره‌ای، اهمیت ایجاد شفافیت در فرآیند قیمت‌گذاری بیشتر مشخص می‌شود. شفافیت قیمت‌ها می‌تواند به مشتریان کمک کند تا قیمت‌ها را مقایسه کنند و انتخاب بهتری داشته باشند. همچنین، افزایش شفافیت می‌تواند رقابت را در بین فروشگاه‌ها تشدید کرده و به فروشگاه‌هایی که با قیمت مناسب‌تر و کیفیت بالاتر عمل می‌کنند، امتیاز بدهد.
به طور کلی، درج قیمت تولیدکننده بر سیستم توزیع و فروشگاه‌های زنجیره‌ای تأثیرات متفاوتی دارد و بسته به شرایط و عوامل مختلف، می‌تواند مزایا و معایبی داشته باشد. ایجاد شفافیت در فرآیند قیمت‌گذاری و تنظیم قوانین مناسب می‌تواند بهبودی در عملکرد این سیستم‌ها را به همراه داشته باشد.
تبعات و مسائل مرتبط با قراردادن قیمت تولیدکننده روی محصولات
قربانیان نظام قراردادن قیمت تولیدکننده روی محصولات، با تأکید بر وجود ایرادات و نواقص آن، توضیح داده‌اند. ابتدا باید توجه کرد که قیمت نهایی یک محصول رازآلود است و در یک صنعت، قیمت نهایی بر اساس تولید پیوسته و نوع موادی که استفاده می‌شود، متفاوت است.
به عنوان مثال، در تولید محصولاتی مانند رب گوجه‌فرنگی، قیمت محصول اصلی یعنی گوجه‌فرنگی، در یک فصل ارزان و در فصل دیگر بسیار گران می‌باشد. بنابراین، وقتی قصد داریم قیمت تولیدکننده را روی محصول درج کنیم، باید حتماً از تولیدکننده بررسی کنیم که آیا قیمتی که اعلام می‌کند، صحیح است یا خیر. عواملی مانند شرایط تأمین، تولید پیوسته، هزینه‌های ارتقاء برند، بسته‌بندی و بهبود کیفیت محصولات تأثیر مستقیمی بر قیمت نهایی دارند و به همین دلیل، قیمت نهایی یک محصول در یک صنعت، با محصول مشابه در صنعت دیگر تفاوت خواهد داشت. علاوه بر این، هر چه صنایع بزرگتر شوند، قیمت نهایی آنها کاهش می‌یابد.
با توجه به این موضوع، لازم است به مسئله لجستیک نیز توجه کرد. به عنوان مثال، هزینه لجستیک برای یک محصول تولید شده در شهر تبریز ممکن است وجود نداشته باشد، اما اگر همان محصول را به شهر مشهد ارسال کنیم، هزینه‌های لجستیک به آن اضافه خواهد شد. یکی از اموری که در قیمت تولیدکننده روی محصول وجود دارد، در نظر گرفتن این هزینه‌های متغیر است و تولیدکنندگان آنها را در قیمت محصول در نظر می‌گیرند.
مدیرعامل فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند، مسئله دیگری را مرتبط با کیفیت محصول می‌داند و گفت: فردی که برای بهبود کیفیت محصول خود هزینه می‌کند و محصولی منحصر به فرد تولیدشده است، باید بتواند از یک سیستم قیمت‌گذاری مناسب‌تر بهره‌برداری کند. به عبارت دیگر، هزینه‌های صرف شده برای کیفیت باید در قیمت نهایی محصول در نظر گرفته شود. ممکن است تولیدکننده‌ای نظارت کافی بر کیفیت محصول خود نداشته باشد.
بنابراین، در مورد قراردادن قیمت تولیدکننده روی محصول، باید به این موارد توجه شود. البته در سراسر جهان، قیمت محصولات بر اساس قیمت نهایی محصول درج می‌شود؛ به عبارت دیگر، قیمت محصول بر اساس قیمت نهایی آن در بازار تعیین می‌شود و توزیع‌کنندگان نیز سعی می‌کنند در رقابت بازاریابی خود را بهبود بخشند تا قیمت محصول را رقابتی کنند.
کاهش قدرت چانه‌زنی شبکه توزیع در قیمت‌گذاری محصولات
با توجه به ادعاهای یک فعال در بخش خصوصی، در شرایط فعلی که قیمت تولید و توزیع روی محصولات درج می‌شود، قدرت چانه‌زنی شبکه توزیع در کاهش قیمت به میزانی کاهش می‌یابد. این ادعا نشان می‌دهد که سیاستگذاران اصلی این تصمیم را با هدف کنترل عوامل سوءاستفاده در بازار اتخاذ کرده‌اند تا قیمت محصولات را به طور عادلانه تعیین کنند و از عدم دسترسی مردم به محصولات با قیمت نامناسب جلوگیری کنند.
همچنین، این تصمیم ممکن است به منظور تجهیز سازمان‌های نظارتی با ابزارهای پیشرفته‌ای اتخاذ شده باشد تا بتوانند در فرآیند توزیع محصول در شبکه‌های غیررسمی نظارت و کنترل انجام دهند. با این حال، در شبکه‌های رسمی که سیستم عرضه و قیمت‌گذاری بر اساس نرم‌افزار و رایانه صورت می‌گیرد و شفافیت کامل وجود دارد، احتمالاً درج همزمان دو قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده تأثیر چندانی نخواهد داشت و اتفاق خاصی رخ نخواهد داد.
تشدید کنترل بازار در شبکه سنتی
یک فعال در بخش خصوصی، با اشاره به نظام درج قیمت تولید و مصرف، بیان کرده است که این نظام بیشتر در شبکه سنتی موجب کنترل بازار شده است. او توضیح می‌دهد که در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، اطلاعات قیمت‌ها به طور کاملاً شفاف در دسترس هستند. با مراجعه به دفتر مرکزی یک فروشگاه زنجیره‌ای، می‌توان اطلاعات سیستم فروش را دریافت و اطلاعات کل شبکه را استخراج کرد. به همین دلیل، در این قسمت از بازار هیچ مشکل نظارتی وجود ندارد. بنابراین، این سیاست قیمت‌گذاری تأثیر چندانی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای نداشته است. اما در شبکه غیررسمی، این سیاست کنترل بازار را تشدید کرده و جلوی انبارکردن و احتکار کالا توسط برخی عناصر مخرب بازار را می‌گیرد.
بعضی از قربانیان این وضعیت ادامه می‌دهند و می‌گویند که در گذشته، زمانی که قیمت‌ها درج نمی‌شد، افراد کالاها را انبارکردند و منتظر افزایش قیمت می‌ماندند تا سپس کالاها را عرضه کنند. اما نظام قیمت‌گذاری فعلی از این مشکل جلوگیری می‌کند و اطلاعات مربوط به تاریخ تولید کالا، سری ساخت، مبدأ و مقصد آن به طور دقیق مشخص هستند. این اطلاعات به وسیله رهگیری و کنترل کالاها مانع از انبارکردن و احتکار کالا توسط عناصر مخرب بازار می‌شود. البته، این سیاست‌ها در شرایط بحرانی و تورم بازار مزایا و منافع خوبی را به همراه دارند.
سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای در توزیع و فروش کالا
یک فعال در بخش خصوصی، درباره سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای در بازار توزیع و فروش کالا صحبت کرده است. او اشاره کرده که در حال حاضر، فروشگاه‌های زنجیره‌ای (هایپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های فرانچایزی) حدود ۲۱ تا ۲۲ درصد از سهم توزیع و فروش کالا را در اختیار دارند. این عدد در مقایسه با کشورهای پیشرفته دنیا کمتر است و نیاز به توسعه بیشتری دارد. اما این توسعه باید به گونه‌ای باشد که به اشتغال در فروشگاه‌های سنتی و خواربارفروشی‌های محلی آسیب نزند و به صورت تدریجی و آرام انجام شود.
فروشگاه‌های سنتی در کشور همچنان نقش خود را ایفا می‌کنند و به عنوان رقیبی برای فروشگاه‌های زنجیره‌ای شناخته نمی‌شوند. نوع بازار و خدماتی که این فروشگاه‌ها ارائه می‌دهند، کاملاً متفاوت از فروشگاه‌های زنجیره‌ای و هایپرمارکت‌ها است.
به عنوان مثال، برای نیازهای روزانه‌ی خانوار، کالاهای اورژانسی و فوری وجود دارد که خرید آنها از فروشگاه‌های زنجیره‌ای اقتصادی نیست. همچنین، برخی از نیازها نیاز به رفع فوری دارند و تا زمانی که ساختارهای لجستیکی و حمل و نقل مناسب توسعه پیدا نکرده باشد، فروشگاه‌های زنجیره‌ای نمی‌توانند تمامی این نیازها را تأمین کنند. در نتیجه، فروشگاه‌های سنتی و خواربارفروشی‌های محلی همچنان باید در بازار حضور داشته باشند تا این نیازها را برآورده کنند. این فروشگاه‌ها نقشی مهم به عنوان تامین‌کنندگان و توزیع‌کنندگان بازار کشور ایفا می‌کنند و باید قابل احترام باشند.
بنابراین، همچنان نیاز به همزیستی فروشگاه‌های زنجیره‌ای و فروشگاه‌های سنتی در بازار وجود دارد و هر کدام نقش خود را با توجه به نوع مشتریان و نیازههای متفاوتی که خدمت می‌کنند، ایفا می‌کنند. توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای باید به‌گونه‌ای باشد که به وجود فروشگاه‌های سنتی و خواربارفروشی‌های محلی آسیب نرساند و با رعایت نیازهای مختلف بازار، به صورت تدریجی و هوشمندانه صورت گیرد.
به طور کلی، توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌تواند به بهبود زنجیره تأمین کالاها، ارائه خدمات بهتر به مشتریان، ایجاد اشتغال و افزایش رقابت در بازار کمک کند. با ایجاد شرایط مناسب برای رشد و توسعه این فروشگاه‌ها، می‌توان بهبود قابل توجهی در عرضه و توزیع کالاها را تجربه کرد.
در نهایت، همزیستی و همکاری میان فروشگاه‌های زنجیره‌ای و فروشگاه‌های سنتی اهمیت دارد. هر دو نوع فروشگاه نقش مهمی در تأمین نیازهای مختلف بازار دارند و با توجه به مشخصه‌های خاص خود، می‌توانند به رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک کنند.
شفافیت مالی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای
مدیرعامل فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند درباره شفافیت مالی در این فروشگاه‌ها توضیحاتی ارائه کرده است. او بیان کرده که یکی از ویژگی‌های متمایز کننده فروشگاه‌های زنجیره‌ای نسبت به فروشگاه‌های سنتی، وجود شفافیت‌های مالی است. در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، تمامی سیستم‌های مالی و مالیاتی و تکالیف قانونی که برای فروشندگان و صنف‌ها تعیین شده است، رعایت می‌شود.
اما ممکن است فروشگاه‌های سنتی هنوز به اندازه کافی شفافیت مالی را دست‌یابی نکرده باشند. با اجرای سیاست‌های مناسب در حوزه شفاف‌سازی فروش و استفاده از سیستم‌های حسابداری الکترونیکی، در طولانی مدت آنها نیز مجبور خواهند بود شفافیت مالی را رعایت کنند. بنابراین، یکی از جنبه‌های شفافیت مالی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، شامل بدهی‌های دولتی، مالیات و عوارضی است که به واسطه نهادهای دولتی و خدماتی بر روی قیمت کالاها اعمال می‌شود.
رقابت بر اساس صرفه‌جویی ناشی از مقیاس در فروشگاه‌های زنجیره‌ای
مدیرعامل فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند درباره رقابت در این فروشگاه‌ها توضیحاتی ارائه کرده است. او اظهار داشته که علاوه بر شفافیت مالی، یکی از نکات دیگری که فروشگاه‌های زنجیره‌ای را از فروشگاه‌های سنتی متمایز می‌کند، موضوع کیفیت و هزینه است. در ساختار یک سازمان، با اضافه شدن عناصر مختلف مانند واحدهای کنترل کیفیت و فراهم کردن پارکینگ‌های بزرگ و ارائه خدمات در ساعات طولانی به مشتریان، هزینه‌ها افزایش می‌یابد و بخشی از قیمت تمام شده را بالا می‌برد.
با این حال، فروشگاه‌های زنجیره‌ای کالاها را گرانتر از فروشگاه‌های خرده‌فروشی عرضه نمی‌کنند و در واقع از صرفه‌جویی ناشی از مقیاس استفاده می‌کنند. در بسیاری از موارد، قیمت آنها رقابت‌پذیر است و حتی ممکن است کمتر از قیمت فروشگاه‌های سنتی باشد.
به آن یادآوری شد که قیمت کالاها بسته به برند و نوع بسته‌بندی متفاوت است. ممکن است مشتریان در فروشگاه‌های سنتی کمتر به این جنبه توجه کنند و به صورت سنتی خرید کنند و انتظار خاصی از کالا نداشته باشند. اما در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، مشتریان قادرند بر اساس نیاز و خواسته خود کالا را مشاهده و انتخاب کنند. در این فروشگاه‌ها، هم کالاهای ارزان و هم کالاهای لوکس با قیمت بالاتر وجود دارد و این انتخاب بر عهده مشتری است که ما به آن احترام می‌گذاریم.
