افزایش قیمت بنزین برای ایران همیشه با تحولات اقتصادی و اجتماعی خرد و کلان همراه بوده است. انگار قیمت بنزین خود یک شاخص اقتصادی برای سنجش اجزاء مختلف اقتصاد کشور و اهرمی در ایجاد تغییرات ساختاری است.
افزایش قیمت بنزین نه تنها در ایران، بلکه در کشورهای دیگر نیز یک شاخص اقتصادی و خط‌کشی برای اندازه‌گیری بحران‌های مختلف و نتیجه بروز هرکدام است. درواقع، قیمت بنزین شبیه سوخت اقتصاد کشور است و کاهش دسترسی یا افزایش قیمت سوخت باعث کاهش سرعت پیشرفت و حتی تحرک در اقتصاد می‌شود.
چرا افزایش قیمت بنزین اینقدر مهم است؟
به‌طور کلی، قیمت تسهیلات و محصولات حوزه انرژی پایه‌ای‌ترین عامل در تعادل یا نوسان قیمت برای کالاهای دیگر است. وقتی قیمت انرژی روبه بالا نوسان می‌کند، درواقع چراغ سبزی به افزایش قیمت در تمام بخش تولید و خدمات و نقطه شکست آستانه تورمی است.
برای مثال، قیمت گازوئیل و بنزین شبیه خون در رگ‌های اقتصاد یک کشور هستند و وقتی این خون‌رسانی به درستی انجام نشود، قلب تپنده اقتصاد کند می‌شود و همین امر باعث بیمار شدن کلیت اقتصاد می‌گردد.
نکته بارز اما، تأثیری است که افزایش قیمت بنزین بر اذهان عمومی به جای می‌گذارد. اکثر خانوارهای ایرانی خودرو شخصی دارند و تقریبا تمام آن‌ها، به هر دلیلی، نسبت به افزایش قیمت بنزین حساس‌اند. بنابراین، وقتی قیمت بنزین تغییری ناگهانی می‌کند، همه افراد با مشاغل و جایگاه اجتماعی مختلف، واکنشی متناظر اما نه متناسب با آن نشان می‌دهند.
به‌ویژه، افزایش قیمت بنزین همیشه نشان از تحول در اقتصاد و افزایش بیشتر تورم بوده است و شاید همین وضعیت تکراری در افزایش توأم تورم و قیمت بنزین است که باعث حساسیت مردم نسبت به تحولات قیمتی سوخت شده است.
تأثیر افزایش قیمت بنزین بر شاخصهای اقتصادی در سال ۱۴۰۲
در ایران، مشابه با تمام کشورهای دیگر، تغییر در قیمت نفت به معنی تغییر در کلیت اقتصاد و روزمرگی مالی مردم است. این تحول اقتصادی خود را در شاخصهای اقتصادی مختلف، به عنوان خط‌کش‌هایی برای اندازه‌گیری پویایی یا کرختی و نزول اقتصادی، نشان می‌دهند.
ازجمله شاخصهای اقتصادی که افزایش قیمت بنزین در سال ۱۴۰۲ بر آن‌ها تأثیر می‌گذارد، وضعیت در بخش خرده فروشی، قیمت در بخش حمل‌ونقل، صنعت خودرو، خطوط هوایی، توریسم و اشتغال‌زایی هستند که در ادامه، وضعیت را برای هرکدام مختصرا توضیح می‌دهیم.
شاخص اقتصادی خرده فروشی
یک اثر جانبی حاصل از افزایش قیمت بنزین در سال ۱۴۰۲، کاهش قدرت خرید مردم در بخش خرده فروشی و کاهش قدرت ریسک آن‌ها برای صرف هزینه‌های غیرضروری است. همچنین، با افزایش قیمت بنزین، مردم تمایل کمتری به طی کردن فواصل شهری یا بین شهری دارند و پویایی در خرید و بازدید از فروشگاه‌ها و پاساژها کاهش می‌یابد.
بنابراین، تمایل مردم به خرید آنلاین بیشتر از انواع حضوری خواهد بود؛ بخصوص، ارتباط فوق‌العاده بالایی بین نرخ افزایش قیمت بنزین و افزایش سطح خرید آنلاین وجود دارد. با این حال، این تمایل هرگز باعث افزایش یا حتی حفظ سطح خرید قبلی نمی‌شود و انقباض اقتصادی در بخش خرده فروشی بلافاصله پس از افزایش قیمت بنزین آغاز می‌شود.
شاخصهای اقتصادی در بخش حمل‌ونقل
افزایش قیمت بنزین در سال ۱۴۰۲ هنوز رخ نداده، اما افزایش قیمت در بخش حمل‌ونقل و بخصوص حوزه تاکسیرانی در حال انجام است و بسیاری از شهرها شاهد افزایش قابل‌توجه نرخ تاکسی بوده‌اند. درواقع، شبیه بوی تند بنزین و آتش‌زایی بالای آن، به محض شروع زمزمه‌های افزایش قیمت بنزین، افزایش نرخ‌ها در بخش حمل‌ونقل آغاز می‌گردد.
شاخص اقتصادی صنعت خودرو
در بخش خودروسازی، افزایش قیمت بنزین به شیوه‌ای متفاوت بر شرایط تثبیت شده تأثیر می‌گذارد. وقتی قیمت سوخت بالا می‌رود، قیمت خودروهای کم‌مصرف افزایش می‌یابد و بازار داغ‌تری را شاهد خواهند بود. در ایران، خودروهای دوگانه‌سوز نیز وجود دارند که در این شرایط با افزایش ارزش همراه می‌شوند.
با این حال، افزایش قیمت بنزین باعث کاهش قیمت خودروهای پرمصرف نمی‌شود، شاید فقط ارزش آن‌ها افزایشی نباشد یا حداقل شبیه انواع کم‌مصرف شاهد افزایش قیمت‌ها نباشند. بنابراین، افزایش قیمت سوخت دسترسی مردم را به خودروهای جدید و حتی تعمیر خودروهای کنونی سخت‌تر می‌کند.
شاخص اقتصادی در صنعت هواپیمایی
هواپیماها بیشتر از هر وسیله دیگری به بنزین باکیفیت احتیاج دارند و هرگونه افزایش قیمت بنزین در سال ۱۴۰۲، مساوی با افزایش دوچندان قیمت سوخت در صنعت هواپیمایی است. به‌طور متناظر، با افزایش قیمت بنزین برای هواپیماها، قیمت بلیط هواپیما نیز با نرخی بالاتر افزایش می‌یابد و سال ۱۴۰۲ میزان سفرهای هوایی داخلی کاهشی خواهد شد.
شاخص اقتصادی در بخش گردشگری
وقتی حوزه حمل‌ونقل و بخصوص صنعت هواپیمایی قیمت خدمات خود را شدیدا افزایش می‌دهد، بخش گردشگری نیز بلافاصله واکنش نشان می‌دهد و آمارهای سفر و استفاده از تسهیلات تورهای مسافرتی در سال ۱۴۰۲ نزولی خواهد شد.
بخصوص، پس از همه‌گیری کرونا و کاهش سفرها در ۳ سال گذشته، صنعت گردشگری ایران دچار رکود بسیار شدیدی شده است و افزایش قیمت بنزین در سال ۱۴۰۲ ضربه محکم و حتی نهایی بر پیکر آن خواهد بود.
شاخص اقتصادی متناظر با اشتغال‌زایی
درنهایت، وقتی تمام چرخه‌های اقتصادی کشور دچار رکود می‌شوند (به دلیل افزایش نرخ خدمات و محصولات) اشتغال‌زایی در کشور نیز با رکود و نزول همراه می‌گردد. بخصوص، صنایع تمایل کمتری به سرمایه‌گذاری‌های توسعه‌ای دارند و افزایش قیمت بنزین در سال ۱۴۰۲ شبیه یک سد بزرگ در ریسک‌پذیری و توسعه فناوری عمل می‌کند.
با کاهش اشتغال‌زایی، علاوه بر کند شدن چرخ‌های صنعت، قدرت خرید مردم نیز کاهش می‌یابد و به صورت یک حلقه تکرارپذیر، به بروز رکود در بخش خرده‌فروشی و گردشگری می‌انجامد. بنابراین، این شاخص هم‌زمان با اینکه نتیجه افزایش قیمت بنزین و وضعیت شاخصهای اقتصادی قبلی است، خود عاملی در نزول شاخصهای اقتصادی مثبت است.
جمع‌بندی:
به‌طور کلی، افزایش قیمت بنزین در سال ۱۴۰۲ (در صورت رخداد) با افزایش نرخ ارز و تورم همراه می‌شود و موانع بیشتری پیش روی صنایع خرد و کلان کشور و چرخش مالی آن خواهد بود. با وجود اینکه هنوز هیچ اعلانی از جانب دولت مبنی بر افزایش قیمت بنزین در سال ۱۴۰۲ بروز نکرده، اما زمزمه‌های آن در رگه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی خود را نشان داده‌اند.
به‌ویژه، سال ۱۴۰۱ سال سختی برای اقتصاد کشور و بخصوص اقتصاد خانوار بوده است و افزایش نرخ ارز و تورم در این سال، تأثیر دوچندانی بر شاخصهای اقتصادی و وضعیت معیشت مردم گذاشته‌اند. بنابراین، احتمال دارد دولت سال را با افزایش قیمت بنزین شروع نکند و تغییر در نرخ‌ها را به ماه‌های بعد و حتی نیمه دوم سال موکول کند.