بیت‌کوین (Bitcoin) را معمولا با اصطلاع ارز دیجیتال و به عنوان جایگزینی برای پول فیات بانک مرکزی می‌شناسند. با وجود این، پول فیات ارزش خود را از نهاد صادرکننده آن یعنی بانک مرکزی می‌گیرد و در سرتاسر اقتصادهای جهانی به‌عنوان یک واحد پولی با پشتیبان مالی پذیرفته شده است. در مقابل، شبکه مالی بیت‌کوین از نوع غیرمتمرکز است و در نقل‌و‌انتقال‌های مالی معمول، کاربرد چندانی ندارد.
واقعا چرا باید مردم در بازارهای مالی بابت بیت‌کوین پول واقعی و با پشتوانه فیزیکی پرداخت کنند؟ ارزش بیت‌کوین از چه منبعی نشات می‌گیرد و تا چه اندازه قابل اطمینان است؟
می‌توان اینگونه استدلال کرد که ارزش بیت‌کوین شبیه ارزش فلزات گران‌بها است؛ هردو از نظر کَمی محدود هستند و موارد استفاده قابل لمسی دارند. به عنوان مثال، فلزی چون طلا در صنایع مختلف کاربرد دارد و در مقابل، از تکنولوژی پایه بیت‌کوین، بلاک‌چین، در حوزه‌های مالی و رمزگذاری استفاده می‌شود. ازطرفی، با استقرار نظام همه‌گیر انقلاب صنعتی ۴ و نفوذ همه‌جانبه فناوری در زندگی روزمره، ابزارهای دیجیتال در آینده‌‍ای نه چندان دور، بیت‌کوین را به عنوان ارزی دیجیتال جایگزین ارزهای واقعی در معاملات می‌کنند.
چرا ارزهای سنتی، یا واقعی، ارزش دارند؟
بیایید یک گام به عقب برگردیم و به‌سراغ ارزهایی برویم که در ارزش آن‌ها تردیدی به خود راه نداده‌ایم. چرا باید یک ورقه کاغذ یا سکه فلزی ارزشی معادل با عدد نوشته شده روی آن را داشته باشد؟
هر ارز رایج، در هر کشور و هرنوع اقتصادی، باید ۶ ویژگی اساسی داشته باشد تا قدرت مالی به‌خود بگیرد:
- کمیاب بودن
- تقسیم‌پذیری
- قابل‌قبول بودن
- قابل حمل بودن
- دوام داشتن
- مقاوم دربرابر جعل
این ویژگی‌ها به یک ارز اجازه می‌دهند تا کاربرد گسترده‌ای در اقتصاد و انواع معاملات پیدا کند. همچنین، چنین ویژگی‌هایی هستند که باعث محدود شدن تورم پولی و تضمین امنیت و اطمینان از ارزها می‌شوند.
روند ارزش‌پذیری ارزها
ارز در صورتی مفید است که شبیه یک صندوقچه کوچک برای حفظ “ارزش” عمل کند. به‌عبارتی دیگر، ارز باید بتواند ارزش نسبی خود را در طول زمان حفظ کند و نسبت به ارزهای دیگر و قدرت اقتصادی آن‌ها، تغییرات رادیکالی و شدیدی را نپذیرد.
در طول تاریخ، جوامع از کالاها یا فلزات گران‌بها به‌عنوان روش پرداخت و انجام معاملات خود استفاده می‌کردند، چراکه ارزشی نسبتا ثابت داشتند. در واقع ثبات و پذیرش از جانب عام بود که به یک عامل معامله قدرت موردنیاز آن را می‌داد
پیدایش ارزها زمانی کلید خورد که جوامع از حمل فلزات و کالاهای سنگین برای انجام معاملات خود خسته و به‌دنبال راهی بودند تا یک عنصر فیزیکی چنین تعریفی از ارزش را به صورت استاندارد، مشترک بین جوامع و قابل قبول از جانب همه، به اقتصاد تزریق کند. اولین ارزها از فلزات گرانبهایی مثل طلا و نقره ساخته شدند که ماندگاری طولانی داشتند و ارزش آن‌ها در طول زمان کمتر دچار تغییر میشد.
تعیین ارزش ارزها در اوایل تعریف آن‌ها، از خواص فیزیکی آن‌ها نشات می‌گرفت. برای مثال، ارزش طلا ناشی از هزینه‌های استخراج و عوامل کیفی فلز، مانند درخشندگی و خلوص آن بود.
اقتصاد مدرن
در قرن‌های بعد و پس از بروز تعریف‌های جدید از اقتصاد و قوانین معامله، ارزهای دولتی در قالب پول کاغذی وارد بازارها شدند. اصلی‌ترین دلیل در این تعریف جدید از ارز، امکان تولید آن‌ها به میزان لازم و بدون نیاز به فعالیت‌هایی چون استخراج از معادن بود. نکته کلیدی اما این بود که، ارزش پول کاغذی با مقدار طلایی مشخص میشد که پشتوانه چاپ آن بود. حتی امروزه، برخی از ارزها در کشورهای مختلف ” نماینده” هستند؛ به‌این معنی که هر سکه یا اسکناس پول را می‌توان مستقیما با مقدار مشخصی از یک کالا مبادله کرد.
تنها در قرن ۱۷ام بود که مفهوم ارزش ارز تغییری اساسی کرد. بر اساس تعریفی که اقتصاددان اسکاتلندی جان لا ارائه داده، ارزی که توسط دولت یا یک پادشاهی تعریف می‌شود ” ارزشی نیست که کالاها برای آن معامله می‌شوند، بلکه ارزشی است که کالاها با آن معامله می‌شوند.” به زبانی ساده‌تر، ارزش ارز مقیاسی برای اندازه‌گیری میزان تقاضا برای آن و توانایی آن در انجام معاملات درون و بیرون از کشورِ مولد ارز است.
پول یا ارز فیات
پس از اینکه کشورها استاندارد پایه طلا و ارتباط آن به ارزها را کنار گذاشتند، بیشتر ارزهای جهان در قالب فیات تعریف شدند. ارز یا پول فیات توسط یک دولت عرضه می‌شود و نیاز به هیچ کالای پشتیبانی ندارد، بلکه تنها با تصمیمات یک دولت تعریف می‌شود و از جانب سایرین تایید می‌گردد.
اکثر کشورها دریافتند که ارزهای فیات بادوام‌تر هستند و کمترین آسیب را، متناظر با کاهش ارزش ارز در طول زمان، به اقتصاد کشور وارد می‌کنند. ارزش ارزهای فیات تابعی از قانون عرضه و تقاضا است. به‌عنوان مثال، دلار آمریکا باارزش است زیرا بزرگ‌ترین اقتصاد جهان از آن استفاده می‌کند و در بیشتر مبادلات بین‌المللی به‌کار گرفته می‌شود.
ارزش ارزهای دیجیتال چون Bitcoin
هر بحثی در مورد ارزش بیت‌کوین، باید به ماهیت ” ارز” بپردازد. طلا به‌دلیل ویژگی‌های فیزیکیِ ذاتی خود به‌عنوان ارز مفید بود، اما دست و پاگیر هم بود. پول کاغذی یک پیشرفت همه‌جانبه بود، اما آن هم نیاز به تولید و ذخیره‌سازی دارد و فاقد تحرک و انعطاف ارزهای دیجیتال است. تکامل دیجیتالیِ پول بر اساس ویژگی‌های کاربردی پول حرکت می‌کند و ویژگی فیزیکی دیگر به‌معنای ارزش نیست.
چرا باید بیت‌کوین ارزش مالی داشته باشد؟
بیت‌کوین نه از حمایت مقامات دولتی برخوردار است و نه سیستم بانکی واسطه‌ای آن را تبلیغ و گسترش می‌دهد. در بیت‌کوین، یک شبکه غیرمتمرکز متشکل از گره‌های مستقل مسئول تایید تراکنش‌های مبتنی بر اجماع (یعنی کل اعضاء امکان رویت تراکنش را دارند) در شبکه است. هیچ مرجعی در قالب یک دولت یا هر ساختار مشابه دیگری وجود ندارد که به‌عنوان طرف سومی از معامله، پذیرای ریسک معامله یا میانجی‌گری‌های ممکن باشد.
با این حال، ارز دیجیتال برخی از ویژگی‌های یک سیستم ارز فیات را در خود دارد؛ برای مثال کمیاب و غیرقابل جعل است. تنها راهی که شخصی بتواند یک بیت‌کوین تولید کند، اجرای فرایندی تحت عنوان خرج-دوطرفه است. خرج –دوطرفه وضعیتی است که در آن یک کاربر یک بیت‌کوین مشخص را در یک یا چند رویکرد مجزا، منتقل یا خرج می‌کند و رکوردی دوطرفه ایجاد می‌کند.
جدول زیر ویژگی‌های اساسی ارزهای مختلف را ترسیم می‌کند و نشان می‌دهد که چرا ارز دیجیتال قدرتی که باید را دارد.
| ویژگی‌های پول | ارز فیات | طلا | بیت‌کوین |
| قابل تعویض | بالا | بالا | بالا |
| غیرمصرفی | بالا | بالا | بالا |
| قابل حمل بودن | بالا | متوسط | بالا |
| بادوام | متوسط | بالا | بالا |
| تقسیم‌پذیری (به واحدهای کوچک تر) | متوسط | متوسط | بالا |
| امنیت | متوسط | متوسط | بالا |
| حمل و نقل آسان | بالا | پایین | بالا |
| کمیاب بودن | پایین | متوسط | بالا |
| غیرمتمرکز | پایین | پایین | بالا |
| هوشمند | پایین | پایین | بالا |
| دولتی بودن | بالا | پایین | پایین |
آنچه باعث می‌شود که عمل خرج-دوطرفه بسیار غیرمحتمل باشد، اندازه و رویکرد شبکه بیت‌کوین است. به‌طور دقیق‌تر، به ۵۱ درصد از دارندگان، کنترل‌کنندگان، شبکه بیت‌کوین نیاز است تا مقدمات انجام این عمل را فراهم کنند. اگر چنین قدرتی را یک گروه در اختیار داشت، می‌توانست بر شبکه حکومت کند، اما داشتن چنین قدرتی نیازمند سطح بالایی از تلاش، قدرت مالی و قدرت پردازش کامپیوتری است.
درنهایت، اصلی‌ترین ویژگی ارزش‌آفرین بیت‌کوین، کمیاب بودن آن است. در یک سال اخیر، و با کاهش بیت‌کوین‌های قابل استخراج، تقاضا برای آن افزایش رسید و باعث افزایش ارزش آن تا بالاتر از ۶۰ هزار دلار در اوایل سال ۲۰۲۲ شد.
بیت‌کوین یک ابزار اقتصادی است که به منطقه یا کشور خاصی وابسته نیست، بنابراین تحولی که در آن اتفاق می‌افتد چندان وابسته به تفکرات و سیاست‌های محدود نیست. چنین ویژگی‌ای باعث می‌شود که بیت‌کوین قابل اطمینان‌تر باشد و هم‌خوانی بیشتری با تعریف‌های نوین و دیجیتال از استقلال فردی داشته باشد.
