پيش از آنكه بخواهيم با تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده آشنا شويم، بهتر است كمي بيشتر با خود اين علم آشنا شويم. چرا كه لازمه شناخت هر چيز احاطه به آن است. بر طبق باور بسياري از اقتصاددانان، اقتصاد در لغت به معناي نگه داشتن ميانه هر چيز است. همچنين آن را به عنوان يك علم ميانه رو محور نيز مي توان تعريف كرد.
از نظر جايگاه، علم اقتصاد در بين علوم اجتماعي قرار مي گيرد. البته ناگفته نماند كه از نظر برخي منتقدين، نام علم را نمي توان براي اقتصاد در نظر گرفت. دليل اين افراد نيز كم بودن فرضيات قابل آزمايش در اين شاخه است.
از اين رو مي توان نتيجه گرفت، براي تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده، نياز به برداشت هايي كمي عميق تر و ذهني تر نسبت به ساير علوم خواهيم داشت. در نتيجه همه اين صحبت ها می توان به اين توافق نظر رسيد كه اقتصاد يك رشته ميان رشته اي، بين شاخه هاي كمي و كيفي است.
همانطور كه بيشتر به آن اشاره كرديم، اقتصاد يك علم اجتماعي است. از اين رو بر خلاف علوم تجربي يا تئوري، مستقيما به تحقيقات و ريسرچ هاي ميداني روي جامعه و عناصر آن وابسته است. تنه مشكل اين تحقيقات، جامعه آماري تقريبا نا محدود و تاثير گذار آن است كه مانع از به وجد آمدن يك قطعيت منسجم در فرضيات اين علم مي شود.
تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده از طريق علم
بسياري از كارشناسان، اقتصاد را علم انتخاب هاي بهينه مي نامند. از 200 سال گذشته، اقتصاد مدرن با هدف تخصيص بهينه عوامل توليد به صورت بهينه به وجود آمد. سال ها بعد و پس از جنگ جهاني دوم، در طي اصلاحات زيرساختي اروپا، اهميت اين علم براي دولت هاي اروپايي و پس از آن غربي مشخص شد.
از اين لحظه به بعد بود كه اقتصاد در دو شاخه خرد و كلان معرفي شد. در نتيجه براي تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده، لازم است پيش از هر مقوله اي با اين دو تعريف آشنا شويم.
اقتصاد خرد
در علم اقتصاد برخي واحدها به صورت انفرادي تعريف مي شوند. وظيفه اقتصاد خرد، بررسي و تجزيه و تحليل درباره كنش ها و واكنش هاي موجود بين اين عناصر منفرد مي باشد. به عبارت ديگر اقتصاد خرد به بررسي ابعاد جزئي اقتصاد مي پردازد.
به عنوان مثال كارخانه اي را تصور كنيد كه يك كالا را توليد كرده و راهي بازارهاي فروش مي كند. مطالعه رفتار ميان واحد فروش و مصرف كنند بر عهده اقتصاد خرد است. در واقع رسيدن به حداكثر رفاه ممكن براي طرفين از اهداف اصلي اقتصاد خرد، در رابطه با تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده است.
اقتصاد كلان
هدف اصلي از ايجاد اقتصاد كلان، بررسي و پردازش مفاهيم اقتصادي، در سطوحي مانند كشور يا جهان بوده است. زماني كه در رابطه با مفاهيم اقتصاد كلان حرف ميزنيم، در واقع درباره يك سري مكاتب اقتصادي صحبت مي كنيم. اين مكتب مي توانند شال مكاتبي مانند ليست زير باشند:
- كلاسيك
- نئو كلاسيك
- كنزين
- نئو كينزين
- پست كينزين
همچنين مي توان اهداف اقتصاد كلان را به چهار دسته تقسيم بندي كرده، كه اين چهار دسته نيز به شكل زير تقسيم بندي مي شوند:
- مهار تورم
- تعادل پرداختي هاي لازم
- اشتغال زايي به شكل صد در صدي
- رشد اقتصادي
چهار عامل در زمينه اقتصاد كلان به صورت فانكشنال درگير مي باشند. خانوارها، دولت، خارجيان و بنگاه ها چهار عامل اصلي در زمينه اقتصاد كلان هستند. در ادامه هر كدام از اين مفاهيم را به صورت ساده و خلاصه شده تعريف مي كنيم.
- خانوار: نيروهاي كار، زير مجموعه هاي عوامل توليد و خانواده هاي آنها، همگي در گروه خانوارها قرار مي گيرند كه خود زير مجموعه اي از بنگاه ها هستند.
- دولت: در تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده، دولت وظیفه دارد تا ماليات را از خانوارها و بنگاه ها دريافت كرده و براي خود آنها هزينه كند. در واقع مسئوليت هدفمند سازي سرمايه هاي مشترك عناصر اقتصاد كلان بر عهده دولت است.
- بنگاه: بنگاه ها محدود به عوامل و عناصر موجود در خانوارها هستند. يك بنگاه با كمك همين عناصر مي تواند اقدام به اعمال توليدات لازم جهت رفع نيازهاي جامعه كند.
- خارجيان: عوامل اقتصادي موجود در خارج مرزهاي يك كشور هستند. تاثير اين عوامل خارجي نهايتا منجر به شكل گيري صادرات و واردات مي شود.
سياست هاي اقتصادي
سياست و اقتصاد دو ركن اساسي در مديريت يك مملكت و يك كشور مي باشند. اما رابطه اين دو با هم خارج از مفاهيم موازي كارانه بوده و مي توانند با يكديگر اقدام شوند. از اين رو در تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده، با مفهومي به نام سياست هاي اقتصادي روبرو مي شويم.
سياست هاي اقتصادي توسط دولت ها تعيين مي شوند. به صورت مختصر مي توان سياست هاي اقتصادي را شامل تمامي تصميمات و كارهاي يك دولت براي بهبود بخشيدن به وضع اقتصادي يك مملكت دانست. يك سياست اقتصادي درست، تاثير مستقيمي بر روي وضع معيشت و رفاه يك مملكت خواهد داشت.
مجموعه سياست هاي اقتصادي را مي توان به شكل زير تقسيم بندي كرد:
- سياست پولي: اين نوع از سياست اقتصادي با توجه به نرخ بهره و عرضه پول در جامعه تعيين مي شود. سياست پولي داراي دو وجه انبساطي و انقباضي بوده و نهايتا روي واردي مانند قيمت ارز، تورم و موارد بسيار زياد ديگري اثر مي گذارد.
- سياست مالي: در تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده، سياست مالي در نگاه اول شباهت بسيار زيادي به سياست پولي دارد. اما كمي كه بيشتر دقت كنيد، شاهد تفاوت هايي اساسي ميان آنها خواهيد بود. در يك كلام به تعيين درآمدها و مخارج يك دولت سياست مالي آن دولت گفته مي شود. اين نوع از سياست نيز، دقيقا همانند سياست پولي به دو قسمت انبساطي و انقباضي تقسيم مي شود.
بازارهاي اقتصادي
هر عمل و عاملي در علم اقتصاد نياز به يك بستر مناسب دارد. خريد و فروش، يا به عبارت ديگر معاملات اقتصادي، يكي از بنيادي ترين تعابير در تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده مي باشند. اين معاملات براي تحقق بافتن نياز به يك بستر مناسب دارند.
اين بستر كه براي انجام معاملات اقتصادي فراهم آمده است را بازار اقتصادي مي گويند. بازارهاي اقتصادي در چهار گروه كلي قرار داده مي شوند. اين چهار گروه عبارتند از:
1) بازار عوامل تولید
2) بازارهای مالی و پولی
3) بازار کالا و خدمات نهایی
4) بازار کالاها و خدمات واسطه ای
تورم هاي اقتصادي
تورم واژه بسيار آشنايي است كه همه ما با آن مواجه بوده و در بسياري از موارد آن را با تمام وجود درك كرده ايم. هرگاه شاخص قيمت ها در يك جامعه افزايش پيدا كنند، اقتصاد آن جامعه دچار تورم شده است. نكته بسيار مهم در رابطه با تورم آن است كه بايد مراقب باشيم تا آن را با جهش اقتصادي اشتباه نگيريم.
اگر افزايش قيمت ها در يك جامعه ناگهاني باشند، مي گوييم جامعه دچار جهش اقتصادي شده است. اين در حالي است كه افزايش تدريجي قیمت ها، تورم اقتصادي ناميده مي شود. در نتيجه مي توان ادعا كرد تنها تفاوت تورم اقتصادي و جهش اقتصادي، بازه زماني است كه طول مي كشد تا پارامترهاي آنها به وقوع بپيوندند.
در تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده، تا اينجا ديديم كه هر تعريف خود شامل زير شاخه و ابعاد بسيار زياد ديگري مي شود. تورم نيز از اين قاعده مستثني نبوده و به صورت نيز تقسيم بندي مي شود:
- تورم مطلق: افزايش تقاضا براي يك كلا منجر به افزايش توليد آن مي شود. اين افزايش توليد خود نياز به افزايش نيروها و المان هاي توليدي دارد كه نهايتا منجر به افزايش قيمت آن محصول توليد شده مي شود. در نگاه ساده تر افزايش تقاضا و بيشتر شدن آن نسبت به عرضه، منجر به افزايش قيمت آن مي شود. اين افزايش قيمت، تورم مطلق نام دارد.
- تورم مخفي: زماني كه عرضه يك كالا پايين آمده و قيمت آن همچنان ثابت مي ماند، تورم مخفي روي مي دهد. اين تورم پس از مدتي مي تواند منجر به تورم حاد شود. احتكار كالا يكي از مرسوم ترين و متداول ترين راهكارها براي ايجاد تورم مخفي است.
- تورم حاد: شايد بتوان گفت اين مدل تورم بدترین و پرخسارت ترين مدل تورم براي اقتصاد هر کشوری باشد. هنگامي كه يك شاخص اقتصادي دچار تورم مطلق مي شود، تفكر عموم به سمت بالا رفتن هرچه بيشتر اين قيمت ها سوق داده مي شود. نتيجه اين طرز تفكر هجوم بردن واحد هاي مصرفي در جهت خريد توليد بوده كه منجر به افزايش قيمت مجدد آن مي شود. اين نوع از افزايش قيمت، تورم حاد نام دارد.
ماليات
دو واژه ماليات و دولت، در پي يكديگر مي آيند. هر دولتي نياز به داشتن يك منبع درآمد دارد. برخي دولت ها از طريق فروش منابع طبيعي، برخي گردش گري، برخي ماليات و موارد بسيار مشابه ديگري هزينه هاي خود را تامين مي كنند. در كشورهاي توسعه يافته مانند كشورهاي غربي، عمده درآمد دولت از طريق ماليات تامين مي شود. دولت ها مالیات را به دو صورت مستقيم و غير مستقيم دريافت مي كنند.
- ماليات مستقيم: در اين روش از پرداخت مالیات، هم پرداخت كننده آن مشخص است، هم مقدار مالياتي كه بايد پرداخت شود. به عنوان مثال فرض كنيد شما صاحب يك شركت با يك كسب و كار هستيد. يا حتي ساده تر، فقط داريد به عنوان يك شهروند زندگي مي كنيد. بر طبق قانون شما موظف هستید، مبلغي را تحت عنوان ماليات به دولت پرداخت كنيد. به اين روش از پرداخت ماليات، ماليات مستقيم مي گويند.
- ماليات غير مستقيم: در ماليات غير مستقيم هيچ مشخصه اي از فرد پرداخت كنند و مقدار آن وجود ندارد. تقريبا به صورت ناخواسته، تمام مردم با تراكنش هاي مالي كه در طول روز انجام مي دهند اينگونه مالیات را پرداخت مي كنند. زماني كه يك كالا را خريداري مي كنيد، روي آن مبلغي تحت عنوان ماليات بر ارزش افزوده درج شده است. اين مبلغ توسط دولت تعيين مي گردد و در واقع همان ماليات غير مستقيم مي باشد.
بانك جهاني
بانك جهاني با هدف كمك به كشورهاي درحال توسعه و همچنين تسهيل فرايند توسعه آنها تاسيس شد. در سال 1944 ميلادي، درست زماني كه صندوق جهاني پول تازه تاسيس شده بود، بانك جهاني نيز تاسيس شد. از سري اقدامات اين بانك مي توان به كنترل مراودات مالي بين كشور ها و همچنين پرداخت وام به آنها اشاره كرد.
يكي ديگر از اقدامات اين بانك، پرداخت فاند و كمك هاي مالي به دانشجويان بين المللي در سراسر دنيا است. اين بسته كمكي به دانشجويان واجد شرايط اخذ وام امكان مي دهد تا بخشي از هزينه هاي زندگي و تحصيل خود را به راحتی هرچه تمام تر پرداخت كنند. دانشجوياني كه قصد تحصيل در كشورهاي خارجي را دارند مي توانند حساب ويژه اي روي اين گزينه باز كنند.
سازمان تجارت جهاني(W.T.O)
زماني كه از تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده سخن مي گوييم، نام بسياري از موسسات جهاني رول اصلي را بازي مي كنند. يكي از شناخته شده ترين موسسات جهاني در حوزه اقتصاد، سازمان تجارت جهاني است.
اين سازمان در ابتدا تاسيس تنها 23 عضو داشت كه با نام معروف گات در بين ساير كشورها شناخته مي شدند. به مرور زمان و پس از سال هاي 1047 بر تعداد اعضا اين سازمان روز به روز افزوده شد.
هدف اصلي اين سازمان برقراري امكان رقابت ميان بنگاه هاي توليدي اقتصادي در زمينه بين الملل است تا از به وجود آمدن انحصار گرايي در يك حوزه جلوگيري شود. اين كار با جلوگيري كردن از دخالت ساير كشورها در امور تجارت بين المللي صورت مي گيرد و تا به امروز نيز جز يكي از پركاربردترين مدل هاي اقتصادي بوده است.
سه قانون كلي در بين اعضا سازمان تجارت جهاني وجود دارد كه به شرح زير است :
- تمامي كشورها موظف هستند تا در زمينه ها تجارت آزاد را در دستور كار خود قرار دهند.
- اگر يكي از اعضا اين سازمان قادر به اجرا عوارض گمركي خاصي به كشورها باشد، ساير اعضا نيز بايد از آن پيروي كنند.
- طبق الگوريتم اين سازمان، سعي مي شود تا عوارض گمركي پرداخت شده به مرور زمان كم و كمتر شوند. اين امر از اين حيث قابل تقدير است كه با اعمال آن توليدات داخلي هر كشور افزايش يافته و مقوله صادرات و واردات با سهولت بيشتري دنبال مي گردند. اين افزايش صادرات و واردات در ادامه منجر به رشد پويا و كارآمد تجارت جهاني مي شود.
ارزش افزوده
در تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده مقوله ارزش افزوده با مقوله ماليات در بسياري از موارد اشتباه گرفته مي شود. شايد علت اصلي آن وجود كلمه ماليات بر ارزش افزوده و ريشه رواني آن بر اذهان عمومي باشد.
به صورت كلي در طي مراحل توليد و عرضه يك كالا، در هر مرحله كالا دچار افزايش قيمت مي شود. به هر كدام يك از اين افزايش قيمت ها كه در هر مرحله روي ميدهند، ارزش افزوده مي گويند.
به عنوان مثال توليد يك خودرو را در نظر بگيريد. شركت هايي كه قطعه هاي مورد نياز كمپاني ها را مي سازند، مبلغي را به عنوان سود خود روي قيمت ها اعمال مي كنند. از طرفي خود كمپاني خودروسازي نيز مجددا همين كار را روي محصول نهايي خود اعمال مي كند.
اين فرايند تا رسیدن محصول به دست مشتري ادامه خواهد داشت. از همين رو در تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده گفته مي شود هرچه تعداد واسطه هاي بين توليد و عرضه كمتر باشند براي قيمت آن توليد بهتر است.
در واقع با كمتر شدن تعداد واسطه هاي بين توليد كننده و مصرف كننده، تعداد ارزش افزوده هايي كه روي قيمت كالا اعمال مي شوند نيز كمتر مي شود. در كنار اين امر تعريف ديگري از تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده به وجود مي آيد كه تحت عنوان دلالي شناخته مي شود.
دلالان خود را به عنوان واسطه ميان توليد كننده و مصرف كنند قرار مي دهند. اين افراد با كشيدن بهره بر روي قيمت يك كالاي توليدي در هر دست معامله منجر به افزايش قيمت آن و به دست آوردن يك سود بي دردسر براي خود مي شوند.
نوع وخيم تري از اين موضوع نيز وجود دارد. در اين روش تعدادي دلال با همكاري يكديگر يك كالا را چندين دست بين خود چرخانده و پس از آن به دست مشتري مي رسانند. اين كار در بلند مدت منجر به تورم مخفي و تورم حاد مي شود.
آربيتراژ
آربيتراژ يك اقدام منطقي در جهت به دست آوردن سود است. زماني كه يك كالا از جايي با قيمت پايين تر خريداري شده و در بازاري ديگر باقيمت بالاتر فروخته مي شود، تفاوت پايين ترين و بالاترين قيمت به عنوان سود آربيتراژ شناخته مي شود. در تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده، سود آربيتراژ به صورت زير شبيه سازي مي شود:
مغازه داري را تصور كنيد كه قصد تاسيس يك فروشگاه كفش فروشي را دارد. او در گام اول به يكي از عمده فروشان کفش مراجعه كرده و كفش هاي مورد نياز خود را با قيمت عمده فروشي خريداري مي كند. اما اگر اين فروشنده نرخ تكر اين كفش ها را به اندازه نرخ خريد عمده نها قرار دهد، علاوه بر اينكه سودي نكرده است، ممكن است دچار ضررهاي احتمالي نيز بشود. از اين رو مبلغي به قيمت آن اضافه كرده تا خودش نيز بتواند از فروش كفش ها بهره ببرد.
اين داستان براي خريد عمده فروش از كارگاه توليدي نيز صدق مي كند و به اين ترتيب قيمت ها مكررا دچار جهش می شوند. در تعريف مفاهيم اقتصادي به زبان ساده، به تفاوت قيمتي كه كارگاه ارائه مي دهد و قيمتي كه شما كفش را خريداري مي كنيد، سود آربيتراژ آن كفش گفته مي شود. توجه داشته باشيد كه آربيتراژ و ارزش افزوده دو مقوله كاملا جدا از هم مي باشند.
