امروزه گروه بندی اقتصادی از قبیل رشد و توسعه اقتصادی، اشتغال و بیکاری، تورم، رفاه اقتصادی، بهره داری مطلوب از منابع طبیعی و امکانات اقتصادی، تجارت جهانی، مشکلات زیست و صدها موضوع دیگر در اخبار و رسانه ها رد و بدل می شود.
این موضوعات در واقع اساسی ترین دغدغه برای وضعیت حاضر شده است. در واقع موضوع اقتصاد یک موضوع گسترده می باشد این علم بر جنبه های مختلفی تمرکز می کند و با توزیع بهینه ی منابع در اجتماع ارتباط دارد.
در این بین هر مکتبی ممکن است دیدگاه متفاوتی در خصوص این علم داشته باشد. اما جدای از تمام از دیدگاه ها مسائل اقتصادی همیشه جزء پربازدیدترین مسائل ایران و جهان بوده است.
همه چیز درباره شاخه و گروه بندی اقتصادی
شما هر علمی را که در نظر بگیرید دارای شاخه های مختلفی است و بی شک علم و گروه بندی اقتصادی هم از این مستثنی خارج نیست و دارای شاخه هایی می باشد. این شاخه ها شامل اقتصاد بخش عمومی یا نظریه های اقتصادی دولت، اقتصاد بین المللی پول و بانکداری، اقتصاد توسعه، اقتصاد منابع، اقتصاد مدیریت اقتصاد شهری و منطقه ای و غیره می باشد.
هر کدام از این شاخه ها دارای موضوعات مختلفی هستند که در دو حوزه مختلف خرد و کلان تئوری ها و نظریات خود را مطرح می کنند.
در گروه بندی اقتصادی رفتار و تصمیمات دولت در خصوص نحوه توزیع درآمد در بین افراد و بنگاه های اقتصادی و تخصیص منابع پرداخته می شود و اگر رفتار و تصمیمات دولت کل جریانات اقتصادی را شامل شود در زمره اقتصاد کلان قرار می گیرد.
به طور مثال تاثیر مالیات بر تولید یک جنس خاص برای اقتصاد خرد است و تاثیر مالیات در تولید کل و تاثیر آن بر سطح عمومی قیمت ها در حیطه اقتصاد کلان می باشد.
در گروه بندی اقتصادی جهانی هم همین شاخه های اقتصاد خرد و کلان مطرح است به طور مثال اهمیت واردات و صادرات کالاها بر سطح درآمد ملی در چهارچوب اقتصاد کلان است و بررسی واردات و صادرات یک محصول خاص مانند برنج و یا بررسی قیمت جهانی یک محصول در زمره اقتصاد خرد است.
انواع گروه بندی اقتصادی
به طور کلی گروه بندی اقتصادی دو حوزه اصلی اقتصاد خرد و اقتصاد کلان را در بر می گیرد. که در زیر توضیح مختصری در مورد هر کدام از این شاخه ها می دهیم.
اقتصاد خرد
در این حوزه از گروه بندی اقتصادی به بررسی جنبه های مختلفی می پردازد. این جنبه ها شامل رفتار اقتصادی انسان‌ها و بنگاههای اقتصادی و نحوه توزیع تولیدات و درآمد در بین افراد و بنگاهها می باشد.
این شاخه بیشتر به افراد با دید کارگران و تولید کنندگان سرمایه می نگرد و به بنگاه ها و شرکت های تولید به دید مصرف کنندگان کار و سرمایه و تولید کننده محصولات می نگرد. این شاخه در تلاش برای شناسایی پیامد رفتار عقلایی در افراد می باشد.
از انجا که بیشتر بنگاه های اقتصادی با محدودیت منابعی از قبیل نیروی کار، سرمایه، زمین، توانایی مدیریت بالا و … مواجه هستند اما باز هم تلاش می کنند تا بتوانند بیشترین استفاده را از منابع بکنند. در این شاخه توابعی از قبیل عرضه، تقاضا، تولید، هزینه، بازارها، تعادل عمومی و اقتصاد رفاه گنجانده شده است.
گروه بندی اقتصادی به چه مسائلی می پردازد؟
همانطور که در گروه بندی اقتصادی تعریف مشخصی از اقتصاد خرد را ارائه کردیم حال به مواردی اشاره می کنیم که در این شاخه به آن پرداخته می شود.
این شاخه از علم با تجزیه و تحلیل واحدهای اقتصادی کوچک مانند واحدهای تولیدی، بنگاه اقتصادی، صنعت و یا بازار یک کالای خاص در ارتباط است.
در واقع این شاخه از علم به تعامل میان تقاضاکنندگان و عرضه‌کنندگان و عوامل موثر بر انتخاب خریداران تمرکز می کند. در واقع هدف از پرداختن به مسائل و پاسخ دادن به سوالاتی از قبیل موارد زیر است.
دلیل تفاوت ارزش دو کالا در گروه بندی اقتصادی چیست؟
چگونه می توان تصمیمات کارآمد و سازنده اتخاذ کرد؟
چه روش هایی برای هماهنگی و همکاری بهتر در بین افراد وجود دارد.
از آنجا که این اقتصاد بر روی جزء تمرکز می کند دانش کامل تر ، پیشرفته تر و دقیق تر دارد و نگاه اقتصاد تنها بر روی اشخاص و شرکت های تولیدی متمرکز می شود.
اقتصاد کلان
در واقع جدای از مسائل خرد در یک کشور مسائل مهمتر در سطح کلان وجود دارند که لازم است بررسی شوند. از مهمترین وظایف که در بخش اقتصاد کلان گنجانده می شود بررسی کردن مسائل اقتصادی در سطح کلان ملی در یک کشور می باشد.
اگر لازم به بررسی اقتصاد جهانی باشد این وظیفه بر عهده شاخه اقتصاد بین الملل است. از جمله بخش هایی که در این شاخه به آن ها پرداخته می شود شامل ثبات اقتصادی، توازن تراز بازرگانی خارجی، رشد اقتصادی، اشتغال، تورم، مخارج و درآمدهای دولت، رکود اقتصادی، بحران اقتصادی، بیکاری، فقر و اقتصاد توسعه و … هستند.
ما در اقتصاد خرد به بررسی رفتارهای فردی پرداختیم اما در این شاخه رفتار فردی به خودی خود شکل دهنده این اقتصاد نیست و جمع رفتارهای فردی است که شالوده ی این شاخه را تعیین می کند. اگر بخواهیم مثالی برای این گونه از گروه بندی اقتصادی بیان کنیم به مثالی از پس انداز کردن می پردازیم.
زمانی که هر فرد شخصا پس انداز می کند قطعا بعد از مدتی قدرت مالی بالایی خواهد داشت و به امکانات و رفاه بیشتری دست می یابد و اگر تمام افراد همزمان پس انداز کنند قطعا سرانه مصرف اقتصاد کاهش پیدا می کند و همین امر باعث می شود که تولید هم کاهش پیدا کند و کاهش تولید چیزی برابر با کاهش درآمد است.
در این شرایط پس انداز به خودی خود برای افراد خوب است اما اگر کل جامعه بخواهند از این عمل پیروی کنند درآمد افراد هم کاهش پیدا می کند در نتیجه پس انداز کل جامعه می تواند تاثیرات متفاوت تری نسبت به پس انداز فردی داشته باشد.
گروه بندی اقتصادی از دیدگاه سنتی
در تقسیم بندی و گروه بندی اقتصادی علاوه بر اقتصاد خرد و کلان به چندین دسته دیگر طبقه بندی می شود که شامل اقتصاد اثباتی، دستوری و سیاست اقتصادی می باشد.
اقتصاد اثباتی Positive Economic
زمانی که موضوع توصیف واقعیت ها و عملکرد در گروه بندی اقتصادی مطرح باشد باید بدانیم که این مسائل در حیطه اقتصاد اثباتی می باشد. به طور کلی مسائلی از قبیل بررسی رابطه بین بیکاری و تورم، مطالعه اثر مالیات بر قیمت یک کالا، بررسی علل تورم و بیکاری در جامعه و غیره تماما در چارچوب این اقتصاد قرار دارد.
حال این بررسی به چه شیوه ای انجام می شود؟ باید بگوییم که برای بررسی ها باید به تئوری ها و چارچوب نظری علم اقتصاد مراجعه شود و تمام این نظریه ها را با عوامل و واقعیت های اقتصادی موجود تطبیق داد. بعضی از اصولی در این اقتصاد مطرح می شود تا فرد بتواند در شرایط بحرانی و ویژه عکس العمل های لازم را انجام دهد.
در واقع باید عنوان کنیم که اقتصاد ثباتی به عنوان یک نظریه پس از جنگ مطرح شد و در واقع شالوده ی منطقی نظریه نئوکلاسیک است.
برخی از طرفداران این نظریه مدعی هستند که یک تفاوت بین واقعیت ها و ارزش ها برای نیاز روش شناسی اقتصاد اثباتی کافی است اما این ادعا را نه می توان به عنوان یک معیار منحصر به فرد برای روش شناسی این اقتصاد دانست و نه به عنوان وجه تمایز منحصر به فرد آن به حساب آورد.
اقتصاد دستوری Normative Economic
در این شاخه از گروه بندی اقتصادی نظریه ها و توصیه های مبتنی بر پایه قضاوت های ارزشی و اصول اخلاقی گنجانده شده است. به طور کلی این قضاوت ها برای تعیین شرایط و سیاست های اقتصادی خوب یا بد است. از طرفی باید بگوییم که این شاخه با باید ها و نبایدها سر و کار دارد.
از موارد رایج این اقتصاد شامل نمونه هایی از قبیل موارد زیر است:
سطح مناسب برای نرخ بیکاری چقدر است؟
چگونه درآمد در جامعه توزیع می شود؟
تولید مشروبات الکلی در جامعه ممنوع است.
تمامی این موارد و موارد دیگری که حالت دستوری دارند در این شاخه واقع شده اند. برای بررسی این موضوعات نمی توان از تئوری های اقتصادی به کار برد چون این تئوری ها در برگیرنده ی قضاوت های ارزشی نخواهند بود و برای پاسخ به این گونه سوالات می توان در چارچوب انتخاب و تصمیمات سیاسی به دنبال جواب بود.
سیاست اقتصادی Economic Policy
یکی از موضوعات مهم و تاثیر گذار در گروه بندی اقتصادی شاخه سیاست اقتصادی است. که در بردارنده ی موضوعات مهمی است. در واقع تحلیل های اقتصادی و مطرح نمودن تئوری های اقتصادی جهت طرح پالیسی های اقتصادی انجام می شود.
تعاریف خاصی که در مورد این شاخه مطرح شده است شامل موارد زیر است:
معمولا برای رسیدن به یک یا چند هدف اقتصادی معمولا از طرف دولت ها خط مشی ها و دستورالعمل هایی تعیین می شود که این دستورالعمل ها با ابزارها و تدابیر خاصی در یک زمان معیین مطرح می شود.
از آنجا که نظام مالی اقتصادی و رژیم های سیاسی هر جامعه ای متفاوت است پس اهداف یک سیاست اقتصادی هم متفاوت است به طور کلی در زیر مجموعه ای از این اهداف را خلاصه وار بیان خواهیم کرد.
توزیع عادلانه ثروت و تهیه و آماده ساخت خدمات اجتماعی یک هدف اصلی برای تامین رفاه اجتماعی می باشد.
دستیابی به استحکام کامل
برای بالا رفتن سطح زندگی و رفاه مردم باید به پروسه رشد اقتصادی کشور سرعت داده شود.
پیشگیری کردن از تورم و نوسانات پولی و متعاقبا کاهش نوسانات اقتصادی در کشور
توسعه بخشیدن به روابط اقتصادی با سایر کشورها
معرفی انواع زیر شاخه های اقتصادی
همانطور که در بالا هم گفتیم موضوع علم اقتصاد در واقع نحوه تولید، توزیع و مصرف کالاهاست. برای این علم زیر شاخه های زیادی عنوان شده است که به برخی از این زیر شاخه ها اشاره خواهیم کرد:
اقتصاد رسانه
رفتاری
سیاسی
بین الملل
مالیه
رفاه
کشاورزی
صنعتی
عمومی
محیط زیست
توسعه
شهری
منطقه ای
فلسفه اقتصادی
انرژی
اقتصادسنجی
منابع طبیعی
منطقه ای
بخش عمومی
مدیریت
منابع پایان پذیر
منابع تجدید پذیر
خرد
کلان
برنامه ریزی اقتصادی
ریاضی
مقاومتی
بودجه ریزی
ورزش
جمعیت
نظام های اقتصادی
جمعیت
جنگل
بودجه ریزی
اقتصاد رابینسون کروزوئه
تاریخ عقاید اقتصادی
اقتصاد آموزش و پرورش
در زیر تعاریف مختصری در مورد چند مورد از مهمترین زیر شاخه های اقتصادی ارائه می کنیم.
برنامه ریزی اقتصادی
هر کشوری برای رسیدن به یک اقتصاد پویا و سازنده نیاز به یک اقتصاد سالم و یک برنامه ریزی درست است تا در چارچوب این برنامه ها بتوان به اهداف و نتایج مطلوب دست پیدا کرد.
اقتصاد توسعه
به طور کلی هر اقتصادی از زمان شروع متدهای مختلفی را طی کرده است و قاعدتا متدهای گذشته در یک اقتصاد را نمی توان در زمان حال استفاده کرد.
برای هر کشوری با هر سطح اقتصادی باید برنامه های متفاوتی در پیش گرفت که این وظایف در زمره اقتصاد توسعه می باشد در واقع برای پیشرفت و رهایی از عقب ماندگی باید از ایده های نو و اندیشه های جدید حمایت کرد. پس در واقع هدف این زیر شاخه بهبود وضع اقتصادی و عمومی افراد است.
اقتصاد ملی
اقتصاد ملی در واقع در برگیرنده ی مجموع ساحات تولیدی مانند صنایع ساختمانی، زراعتی، ترانسپورتی، سیستم پول و … می باشد. در گذشته بیشتر زمین و مستغلات موضوع علم اقتصاد بود اما پس از انقلاب صنعتی اروپا، موضوع منابع طبیعی هم نظر اقتصاددانان را جلب کرد و لازمه رشد اقتصادی مهیا بودن منابع طبیعی بود.
اما از آنجا که این منابع که شامل زمین، نفت، زغال سنگ، سنگ های معدنی، سنگ های قیمتی، موجودات زنده دریا، و زیبایی های طبیعی هستند جز منابع محدود و پایان پذیر هستند پس تجزیه و تحلیل اقتصادی در این خصوص تا حدودی صحیح نیست.
اقتصاد انرژی
مقوله انرژی یک مقوله بسیار مهم در گروه بندی اقتصادی است و در واقع ابزاری است که بیشتر کشورهای جهان از آن برای اعمال اراده و قدرت خود بر دیگر کشورها استفاده می کنند.
در کشور ایران منابع انرژی ویژه ای وجود دارند. همین منابع نفت و گاز که در واقع در سطح جهانی جزء اصلی ترین منابع به شمار می رود. در سراسر جهان از منبع های انرژی در تولید و سازندگی استفاده می شود. در نظام سرمایه داری وجود منابع انرژی پربار نقش کلیدی در منافع و امنیت ملی آن کشور دارد.
پس مهمترین مسئله این است که استراتژی های کلیدی و مناسبی برای انرژی به خصوص نفت و گاز در نظر گرفته شود تا این منابع با مشکل خاصی مواجه نشوند.
اقتصاد کشاورزی
در واقع این زیر شاخه به علوم و روش هایی اطلاق می شود که به بررسی موارد اقتصادی موثر در کشاورزی و تولید و توسعه بهتر می پردازد و به کشاور امکان رسیدن به سود بیشتر را می دهد. هدف از این اقتصاد در این حوزه به کار بردن اصول و نظریه های اقتصاد عمومی
در فرایندهای تولید، مبادله، توزیع و مصرف مواد غذایی و مواد خام می باشد و هدف به کار بردن ابزارها و شیوه ها و ابزارهای موثر برای استفاده موثر از منابع طبیعی در قسمت کشاورزی می باشد.
افرادی که با تخصص وارد این رشته و حرفه می شوند قطعا راهکارهای مناسبی در حل مسائل و مشکلات تولید، توزیع و مصرف مواد غذایی ارائه می کنند.
اقتصاد ورزشی
شاید در ایران به اقتصاد ورزشی توجه ویژه ای نشود اما در سطح جهانی این موضوع اهمیت بالایی دارد. در اقتصاد کشورهای توسعه یافته رکن مهم اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، ورزش است.
در کشور توسعه یافته ای همچون آلمان میزان بالایی از تولید ناخالص داخلی از راه رونق اقتصادی ورزش است در حالی که در ایران این درصد بسیار ناچیز و چیزی کمتر از یک درصد است.
اقتصاد حمل و نقل
از آنجا که اقتصاد حوزه ها و گروه بندی اقتصادی زیادی را شامل می شود و این علوم برگرفته شده از حوزه های مختلف می باشد پس لازم است در هر گرایشی اهداف به طور دقیق مشخص شود.
در شاخه حمل و نقل هدف بررسی ویژگیهای اقتصادی حمل و نقل، روشهای حمل و نقل سنتی و مدرن، انتخاب وسیله ارزیابی خدمات حمل و نقل، ارزشیابی طرحها و پروژه های حمل و نقل و تمام آنچه که به این حوزه مرتبط است بررسی می شود.
در این شاخه به موارد مهمی هم در مورد حمل و نقل زمینی، دریایی، هوایی، خطوط و لوله های نفتی پرداخته می شود.
اقتصاد بهداشت
ارتباط بهداشت با اقتصاد در واقع همان مراقبت های بهداشتی از قبیل بکارگیری و استفاده از ابزار و مفاهیم اقتصادی در مسائل مرتبط با بهداشت و مراقبت های بهداشتی می باشد. به طور کلی در سراس جهان منابع برای مراقبت های بهداشتی کم است و در مقابل تقاضا برای این خدمات این حوزه زیاد است.
از آنجا که با افزایش هزینه های بهداشتی این محدودیت ها جبران نمی شود پس لازم است در بخش های دیگری از قبیل آموزش، راه و ترابری، دفاع و … اعتبارات اختصاص داده شود. در نتیجه هدف از تخصیص کالا و خدمات در بخش بهداشت نیاز به این خدمات است و صرفا به دلیل میل و اشتیاق یا توانایی پرداخت هزینه ها این کالا ها تخصیص داده نمی شود.
اقتصاد محیط زیست
در این شاخه از گروه بندی اقتصادی هر آنچه که به محیط زیست مرتبط باشد مورد بررسی قرار می گیرد. تاثیر اقتصاد بر محیط زیست همیشه وجود داشته است. به طور مثال پسماندهای فعالیت بنگاه های اقتصادی وارد محیط زیست می شود و این نوعی تجاوز به محیط زیست و کاهش ظرفیت منابع طبیعی و زیست محیطی می شود. وقتی منابع پایان پذیر به درون چرخه اقتصادی راه پیدا می کند خطر پایان پذیر
