مقدمه ای در باب مالیات و هموارسازی مالیات
مالیات از آن سری مواردی است که با گذشت سال ها و تغییرات عظیم در سیستم های حکومتی همچنان پا بر جا باقی مانده است. اما شکل و نحوه اجرای آن تغییر پیدا کرده است. طی قرون نظم خاصی پیدا کرده است و به طور مثال مالیات تصاعدی از پیشرفت های دنیای مدرن محسوب می شود.
پس می توان گفت مالیات یکی از ارکان اصلی هر دولت است و برای پا بر جایی یک نظام امری لازم به شمار می رود. مسئله ای که در نظام های حکومتی مدرن به آن پرداخته می شود علاوه بر خود مالیات، هموارسازی مالیات است.
در این مقاله تلاش خواهیم کرد تا با مالیات و بعد از آن، هموارسازی مالیات آشنا شویم و همین طور پیامد های آن را بررسی کنیم.
ابتدا خوب است با مالیات و انواع آن آشنا شویم و پس از آن به سراغ هموار سازی مالیات برویم. در یک تعریف کلی مالیات هزینه ای است که افراد حقیقی و یا حقوقی ملزم به پرداخت آن هستند تا در عوض آن دولت امکانات و لوازمی برای آن ها فراهم آورد.
چه در حوزه های شخصی و چه در زمینه های شغلی و اجتماعی. به طور مثال تامین امنیت کشور، تامین غلات و ارزاق عمومی، ارائه آموزش عمومی و موارد این چنینی از جمله امکاناتی است که هر دولت موظف به تامین آن است و در حقیقت این تامین در عوض پرداخت هزینه از طریق افراد حقیقی و حقوقی آن جامعه صورت می گیرد.
اما باید بگوییم که مالیات انواع مختلفی دارد. در واقع می توان گفت مالیات بر امور و کالا های مختلفی وارد میشود که باید راجع به آن ها صحبت کنیم.
البته باید گفت که این تقسیم بندی ها در کشور های مختلف قدری تفاوت دارد و هر دولتی با توجه به نیاز های مختلف خود بخش هایی از این دسته بندی را جا به جا کرده و یا تغییر می دهد. اما آن چه در ادامه می آید دسته بندی متداول و تاییده شده ای در دنیا است.
انواع و دسته بندی مالیات
در یک دسته بندی کلی مالیات را به دو دسته تقسیم می کنیم:
۱-مالیات های مستقیم
۲-مالیات های غیر مستقیم
هر گونه مالیاتی که توسط یک نفر یعنی یک فرد حقیقی پرداخت شود مالیات مستقیم محسوب می شود. اما اگر این مالیات توسط یک یا چند شرکت و موسسه پرداخت شود مالیات غیر مستقیم محسوب می شود و یا مثلا مالیاتی که توسط زنجیره ای از افراد پرداخت شود در دسته مالیات های غیر مستقیم قرار می گیرد.
جمله درست آن است که بگوییم هر زمان که یک فرد حقیقی پرداخت کند مالیات مستقیم بوده و در غیر این صورت، مالیات، غیر مستقیم خواهد بود.
هموارسازی مالیات و پیامدها
حال که قدری نسبت به مالیات شناخت اولیه پیدا کردیم می توانیم به هموارسازی مالیات برسیم و در این باره صحبت کنیم. هموارسازی مالیات به این معنا است که روند اخذ مالیات با کم ترین هزینه و مشکل انجام شود. در واقع منظور ما از هموار سازی، هموار سازی مسیر اخذ مالیات است.
من گمان می کنم سوی دیگر هموارسازی مالیات نیز آن است که به بهترین و منصفانه ترین روش و میزان اخذ مالیات دست پیدا کنیم تا انجام آن بهتر و منصفانه تر پیش رود.
حال این هموار سازی را می توانیم در انواع مختلف مالیات بررسی کنیم و پیامد های هر کدام را بیان کنیم.
مالیات مستقیم که خود به دو دسته کلی تقسیم می شود: مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد.
در مالیات بر دارایی، اساس و مبنای پرداخت مالیات ثروت مسئول پرداخت مالیات یا همان مودی مالیاتی است. مثلا مالیات بر ارث در این دسته قرار می گیرد. حال اگر ساز و کاری تعبیه شود که برای اخذ این مالیات کم ترین هزینه و انرژی صرف شود کار بسیار آسان می شود.
البته باید گفت در این نوع مالیات به این دلیل که اموال هر کس در دولت ثبت و ضبط می شود کار آن چنان سخت نخواهد بود.
دسته بعدی مالیات بر درآمد است. همان طور که از نام این نوع مالیات متوجه می شویم، مبنای کار و مالیات گیری درآمد افراد است.
انواع مالیات مستقیم
این نوع مالیات خود به انواع بسیاری تقسیم می شود. از این قبیل است:
-مالیاتی که بر درآمد املاک اعمال می شود.
ـمالیاتی که بر درآمد حقوق افزوده می شود.
ـمالیاتی که بر درآمد مشاغل اعم از شغل های آزاد اعمال می شود.
ـمالیاتی که بر درآمد کشاورزی افزوده می شود.
ـمالیاتی که به درآمد اشخاص حقوقی تعلق می گیرد.
ـمالیاتی که به درآمدهای اتفاقی تعلق می گیرد.
خب بعضی از درآمدها را می توان به راحتی مشمول مالیات کرد و سپس مالیات را از آن ها اخذ کرد. به طور مثال افراد دارای مشاغل دولتی که حقوق بگیران دولت محسوب می شود.
مالیات این دسته پیش از دریافت حقوق از ایشان اخذ شده و در واقع میزان حقوقی که می گیرند کم تر از درآمد واقعی آن ها است چرا که مقداری از آن به عنوان مالیات اخذ شده است.
اما در گروه های دیگر این دسته امکان فرار مالیاتی بالا است. مثلا درآمد افراد دارای مشاغل آزاد را نمی توان به راحتی محاسبه و از آن ها مالیات اخذ کرد.
پس گمان می شود در این قسمت نیاز به ساز و کار ها و تسهیلاتی هست تا بتوان مالیات را راحت تر و دقیق تر محاسبه کرد و حتما از مودیان مالیاتی اخذ کرد. در سال های اخیر چنین فعالیت هایی شکل گرفته است. مثلا با کنترل دقیق تر کارت خوان های افراد می توان تا حدی به هموارسازی مالیات در این دسته کمک کرد.
دسته بندی مالیات های غیر مستقیم
حال می توان به سراغ مالیات های غیر مستقیم رفت. مالیات های این دسته به سه گروه تقسیم می شود.
اول مالیات بر واردات، بعدی مالیات بر مصرف و فروش کالا و خدمات و دسته آخر مالیات بر ارزش افزوده است.
دسته اول مالیات بر واردات: این مالیات را می توان منبع مهم درآمد دولت به شمار آورد. گاهی دولت ها برای حمایت از تولید داخلی، هزینه های واردات را از طریق همین مالیات افزایش می دهند.
مالیات بر واردات به سه شکل از مودیان مالیاتی اخذ می گردد. به صورت حقوق و عوارض گمرکی، سود بازرگانی، عوارض بر واردات اتومبیل که به دلیل خاص و گران قیمت بودن اتومبیل های وارداتی آن ها را در یک دسته جدا قرار دادیم.
مسلما اولین و سخت ترین مانع بر این دسته از مالیات، قاچاق است. به نظر می رسد تا به امروز دولت ها موفق به تنظیم یک سیستم گمرکی دقیق و درست نشده اند تا به بهترین نحو جلوی قاچاق را بگیرند.
نه تنها جلوی قاچاق گرفته نشده بلکه همان کالا هایی که از گمرک می گذرند نیز وارد سیستم دقیق و منظمی نمی شود. در کل می توان گفت نقص های بسیاری در این قسمت وجود دارد که باید حل و فصل شود.
همین طور از سویی میزان مالیات ها در این قسمت نیز باید با توجه به قیمت هر کالا تعدیل شود به طوری که نه وارد کننده ضرر ببیند و نه تولید کننده داخلی سر خورده شود و به سمت و سوی واردات کشیده شود. در واقع این موضوع را نیز می توانیم بخش مهمی از این هموار سازی مالیاتی بدانیم.
همان طور که گفته شد دسته دوم مالیات های غیر مستقیم مالیات بر مصرف و فروش کالا و خدمات است. این نوع مالیات در حقیقت توسط مصرف کننده نهایی پرداخت می شود و در مورد کالا های خاص یا گران قیمت اعمال می شود اما می توان گفت که مسئول پرداخت این هزینه به دولت تولید کننده یا فروشنده ها هستند.
کالا ها و همین طور خدماتی که مشمول این دسته از مالیات ها می شوند به شرح زیر هستند:
ـمالیاتی که به نوشابه های غیر الکلی تعلق می گیرد.
ـمالیاتی که شامل بر انواع سیگار می شود.
ـمالیاتی که بر الکل طبی و صنعتی اعمال می شود.
ـمالیاتی که شامل بر اتومبیل ها می شود.
ـمالیاتی که بر فرآورده های نفتی و پتروشیمی اعمال می شود.
ـمالیاتی که بر خاویار تولید شده اعمال می شود.
ـمالیاتی که بر نوار های ضبط صوت و تصویری افزوده می شود.
ـمالیاتی که بر حق اشتراک تلفن های خودکار و همین طور خدمات مخابرات بین المللی افزوده می شود.
در بعضی از این کالا ها دولت صرفا نقش ناظر و کنترل کننده را بازی می کند و به همین دلیل است که با اعمال مالیات سعی در حفظ اعتدال بازار دارد.
از سوی دیگر در بعضی از کالا ها دولت با این مالیات ها به نحوی انحصار تولید آن ها را به دست می گیرد. به طور مثال در سیگار که نیاز است تا مواد آن به دقت انتخاب و تولید شود این انحصار در دست دولت نگه داشته می شود.
به نظر می رسد که در این دسته نیز چالش هایی برای اخذ مالیات وجود داشته باشد. مثلا ممکن است خاویار هایی به صورت غیر قانونی تولید شده و بعد از آن خرید و فروش شود و از دست دولت خارج شود.
در این جا باید هموارسازی مالیات اجرا شود و یک سیستم امن مجازی و صد در صد در کنار آن، فیزیکی ایجاد شود تا دولت محاسبه دقیق خرید و فروش این کالا ها را در دست داشته باشد.
و اما به آخرین دسته از بین انواع مالیات می رسیم یعنی مالیات بر ارزش افزوده. معمولا بین قیمت تمام شده کالا و قیمت روی محصول تفاوتی وجود دارد. این تفاوت که چیزی حدود نه درصد است را مالیات بر ارزش افزوده می گویند. مثلا این مالیات بر ارزش افزوده را در بسیاری از محصولات بسته بندی شده می توانید بیابید.
مالیات بر ارزش افزوده تنها برای کالا ها نیست و در بسیاری از خدمات نیز اعمال می شود. به طور مثال حتما پیش آمده که شارژ سیم کارت خریداری کنید و کم تر از مقدار خریداری شده شارژ دریافت کنید. بخش مهمی از این تفاوت را مالیات بر ارزش افزوده تشکیل می دهد.
به نظر می رسد اعمال مالیات در این بخش نیز راحت باشد. چرا که هر شرکت و کارخانه ای که این ارزش های افزوده را پدید می آورد ثبت رسمی شده است و پیگیری و اعمال مالیات بر آن ها کار سختی نیست.
اما باز هم موسسات و شرکت هایی وجود خواهند داشت که بخواهند با روش های مختلف از زیر بار مالیات و حتی اعمال این مالیات بر محصولات خود شانه خالی کنند.
معایب هموارسازی
با این که هموارسازی مالیات می تواند مزایا و خوبی های بسیاری داشته باشد، اما از سوی دیگر اگر این هموارسازی و راه کار های آن به درستی اجرا نشود می تواند مضراتی برای دولت و ملت داشته باشد. در واقع با اجرای اشتباه راه های هموارسازی مالیات، بر عکس عمل می کند و هزینه های اخذ مالیات افزایش پیدا می کند.
به طور مثال اگر یک سایت برای ثبت اطلاعات مودیان مالیاتی راه اندازی کنیم اما از عهده پیش بردن آن بر نیاییم بیش از هموارسازی مالیات و کاهش هزینه های دولت، هزینه های دولت را افزایش داده ایم. همان طور که این مسئله را در سامانه های مربوط به گمرک دیده ایم.
نتیجه گیری سخن
در این مقاله در یک نگاه کلی انواع مالیات را بررسی کردیم و همین طور تلاش کردیم اهمیت هموارسازی مالیات را در هر بخش از مالیات ها توضیح دهیم. پس به عنوان نتیجه گیری می توانیم بگوییم که هموارسازی در بخش های مختلف امری لازم است و باعث می شود فرآیند اخذ مالیات راحت تر انجام شود.
همین طور با انجام روش های مختلف هموار سازی می توانیم جلوی فرار های مالیاتی را بگیریم و به بهترین و منصفانه ترین شکل مالیات را اخذ کنیم.
اما از سوی دیگر گفته شد نکته مهم این است که بتوان این هموار سازی ها را به بهترین شکل اجرا کرد و اگر اجرای درست و صحیح وجود نداشته باشد، شاید بیش تر هموار سازی، شاهد آسیب زایی و ایجاد مشکل باشیم.
و در نهایت سخن پایانی آن که بحث مالیات و حواشی آن از مباحث مهم در حیطه علم اقتصاد است. امیدوار هستیم که توانسته باشیم گوشه ای بحث مالیات و هموارسازی مالیاتی را باز کرده باشیم و شما آشنایی نسبی با این مبحث پر دامنه پیدا کرده باشید.
