هنر یکی از تغییر پذیرترین عناصر اجتماعی بشر است که همیشه گرایشی به سفر در زمان، رو به جلو یا عقب، و فراغت از محدودیت‌های اکنون را در خود دارد. همچنین است که هنر از بروز ماهیت‌های جدید، تغییرات جوامع و ذائقه بشر تأثیر می‌پذیرد؛ ترکیبی از این انطباق، ماورائی بودن و میل به آزادی در عملکرد، همیشه هنرمند را به سمت و سوی جدیدی در خلق آثار میبرد. در دنیایی که هر لحظه با یک فناوری جدید یا بروزرسانی از قدیمی‌های آن غافلگیر می‌شود، حتی خلاقیت هم چارهای جز سازگاری ندارد. شاید سازگاری با فناوری در عرصه هنر، همان تجسم دیجیتال از آن و خلق آثاری است که تحت عنوان هنر دیجیتال خوانده می‌شوند. در این مقاله قصد داریم کمی عمیق‌تر به مفهوم هنر دیجیتال بپردازیم، وضعیت بازار هنر دیجیتال را بررسی و درباره آینده آن پیشبینی مختصری کنیم.
هنر دیجیتال چیست و چه تفاوتی با هنر به مفهوم سنتی آن دارد؟
هنر دیجیتال به تمامی آثاری اشاره دارد که شامل یک فناوری است یا در فرایند خلق آن به شکلی مشخص و غیر قابل تفکیک، از فناوری استفاده شده است. این مکتب متأثر از دیجیتال شامل طیف گستردهای از رسانه‌ها و تکنیک‌های هنری است که با استفاده از رایانه، نرم‌افزار، و دستگاه‌های الکترونیکی تولید می‌شوند.
hساسا، هنر دیجیتال ادغامی از اصول هنر سنتی با قابلیت‌های کامپیوتر، نرم‌افزارها و تجهیزات دیجیتال مشابه است. برای مثال، هنرمند از رسانه‌های دیجیتالی چون نرم‌افزارهای طراحی گرافیک، برنامه‌های مدل سازی سه بعدی و ابزارهای نقاشی دیجیتال برای ساخت آثار خود بهره می‌گیرد. ماهیت این شیوه از هنر پردازی، در تطبیق پذیری آن نهفته است؛ انطباقی که با سرعتی بسیار بیشتر از توسعه هنر سنتی به روز می‌شود و به هنرمند این امکان را می‌دهد تا مرزهای هنر متعارف را رد شود و بستری برای آزمایش تکنیک‌ها و سبک‌های منحصر به فرد ارائه دهد؛ سبک‌هایی که با شیوه‌های سنتی هرگز در دسترس نبودند. نکته مهم درباره این شیوه از هنر پردازی، ارتباط سریع هنرمند با مخاطبان از طریق اینترنت و وجه مشترک شبکه‌های اجتماعی، یعنی تکنولوژی، است. هنر دیجیتال بازتابی از فرهنگی است که انسان یا به خود گرفته یا در چشم انداز آتی خود خواهد دید.
مهمترین تفاوت بین هنر دیجیتال و هنر سنتی در شیوه خلق اثر است. با این حال، تفاوت‌های بیشتری وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
رسانه و ابزارها: هنر دیجیتال محصول استفاده از فناوری‌های دیجیتال و دسترسی‌های رایانه‌ای است؛ در حالی که در هنر سنتی ابزار متغیرهایی چون قلم، کاغذ، بوم، قلم‌مو و … دارد.
ماهیت فیزیکی و مجازی: هنر دیجیتال ماهیتی مجازی دارد، می‌توان آن را روی صفحه نمایش یک کامپیوتر ارائه کرد، بدون اینکه ذهنیت کپی یا اورجینال نبودن ایجاد شود. هنر کلاسیک اما ماهیتی فیزیکی در دنیای واقع است و وقتی به رسانه تبدیل شود تنها بازتابی از هنر اصلی و کپی آن است.
ویرایش: هنر دیجیتال مزیت ویرایشی بسیار بالایی دارد، هنرمند می‌تواند مدل سه بعدی خود را به هر شکلی که می‌خواهد تغییر دهد بدون اینکه تعریف یکتایی اثر تغییر کند. در هنر سنتی وقتی مجسمه‌ای ساخته شد یا نقاشی‌ای کشیده و عرضه شد، امکان ویرایش آن تقریبا صفر است.
اصالت و انتشار: هنر دیجیتال را نمی‌توان در مفهوم اصالت و اورجینال بودن معمول گنجاند، زیرا می‌توان تعداد زیادی از آن را دقیقا با همان ویژگی‌های اثر اولیه به وجود آورد. در هنر سنتی اما، فقط یک قطعه اصل وجود دارد و باقی، هرچقدر هم مشابه، کپی هستند.
انواع مختلف هنر دیجیتال
هنر دیجیتال شبیه فناوری است، می‌تواند با سرعت بیشتری به روز شود، ماهیت‌های جدیدی از آن خلق گردند و حتی مکتب‌های هنری جدید تعریف کند. موارد زیر، دسته بندی‌های ممکن از مفهوم هنر دیجیتال هستند:
نقاشی دیجیتال: یکی از رایج ترین اشکال هنر دیجیتال که در آن، هنرمندان از نرم‌افزار و دیگر ابزارهای دیجیتالی برای ایجاد نقاشی‌ها با تقلید تکنیک‌های نقاشی سنتی استفاده می‌کنند. نرم‌افزارهای محبوب برای نقاشی دیجیتال شامل Painter ،Photoshop Adobe ،Core و Procreate هستند.
هنر برداری (VectorArt): این گرافیک‌های برداری برداشت‌هایی هنری از معادلات ریاضی هستند. از جمله مشهورترین این اشکال هنری، فراکتال‌ها یا اشکال مندلبرات هستند؛ تصاویری که در مقایسه‌ای مختلف ویژگی‌های بصری یکسانی دارند.
مدل‌سازی سه بعدی: استفاده هنرمندان از نرم‌افزارهای تخصصی برای ایجاد اشیاء و کاراکترهای سه بعدی؛ این مدل‌ها معمولا در انیمیشن‌ها، بازی‌های ویدیویی و محیط‌های واقعیت مجازی استفاده می‌شوند.
عکاسی دیجیتال: دوربین‌های دیجیتال و ابزارهای مرتبط با پردازش‌های تکمیلی دنیای عکاسی را متحول ساخته‌اند. عکاسان دیجیتال می‌توانند عکس‌های خود را با روش‌های مختلف دستکاری و ویرایش‌های هنری از آنها به وجود آورند.
کلاژ دیجیتال: استفاده از تصاویر اینترنتی برای ترکیب و خلق آثار مرکب.
هنر مولد: در این شکل از هنر، هنرمند از الگوریتم‌ها و کدهای مختلف برای تولید آثار انتزاعی دیجیتال بهره می‌گیرد. بخصوص، هوش مصنوعی و قدرت تحلیل آن در این شیوه از خلق هنر بسیار به کار گرفته می‌شود.
مجسمه سازی دیجیتال: استفاده از نرم‌افزارها و سخت‌افزارها برای ساخت مجسمه‌های دیجیتال که امکان پرینت سه بعدی آنها وجود دارد. این نوع مجسمه‌ها آینده حضور شبه واقعی انسان در متاورس را نیز تعریف می‌کنند.
نت آرت: منظور از نت آرت گرافیک و شیوه‌های تعامل با کاربر است که در صفحات اینترنتی استفاده می‌شوند.
هنر واقعیت مجازی و افزوده: استفاده از تمام ابزارهای هنر دیجیتال برای تولید فضاهای هنری قابل تجربه و با استفاده از ابزارهایی مانند هدست‌های دیجیتال.
آیا NFT یک هنر دیجیتال است؟
به خودی خود، NFTها جزء آثار دیجیتال و به مفهوم هنر نیستند؛ بلکه آنها باکس‌های دیجیتالی هستند که هنر را در خود نگهداری می‌کنند و به ارزش آفرینی آن کمک می‌کنند. به طور دقیقتر، هدف از خلق NFTها الحاق ماهیت یکتایی به هنرهای دیجیتال است. آنها گزینه‌ای برای حل مسئله قابل انتشار بودن هنر دیجیتال و بی معنی بودن انحصار در یک اثر هستند.
فروش هنر دیجیتال
روش‌ها و پلتفرم‌های مختلفی برای فروش هنر دیجیتال وجود دارند که هر کدام مزایا و ملاحظات خاص خود را دارند. موارد زیر انواع رایج و قابل استفاده جامعه ارائه دهندگان و مشتریان هنر دیجیتال هستند:
بازارهای آنلاین
بازارهای آنلاین متعددی وجود دارند که به طور اختصاصی برای خرید و فروش آثار دیجیتال طراحی شده‌اند، برخی از محبوب ترین این بازارها عبارتند از:
بازارهای NFT: پلتفرم‌هایی مانند OpenSea ،Rarible و SuperRare برای فروش هنر دیجیتال در قالب (یا بهتر است بگوییم در لباس) NFT شناخته شده‌اند.
بازارهای دیجیتال: وبسایت‌هایی مانند Sedition ،KnowOrigion و Foundation بر روی فروش هنر دیجیتال تمرکز دارند.
بازارهای چاپ بر اساس تقاضا Print-On-Demand: وبسایت‌هایی چون ۶ Society، Redbubble و Printful به هنرمندان این اجازه را می‌دهند که آثار خود را تبلیغ کنند، مشتری بگیرند و به صورت پروژه محور به خلق هنر دیجیتال بپردازند.
وب سایت های شخصی
با گسترش استفاده از اینترنت و سادگی در طراحی وبسایت‌های شخصی و حتی کسب و کاری، هنرمندان این امکان را یافته‌اند که ارتباطی بدون واسطه با مشتریان خود داشته باشند و هنر خود را هدفمندتر و با سودآوری بیشتری عرضه کنند. پلتفرم‌هایی چون WooCommerce ،Shopify و WordPress دسترسی‌های لازم برای طراحی و ایجاد صفحات کسب و کار شخصی را فراهم می‌کنند.
شبکه‌های اجتماعی
رسانه‌های اجتماعی موثرترین شیوه‌های تبلیغ را تعریف می‌کنند و بسترهایی مناسب برای رشد کسب و کار شخصی هستند. بسیاری از هنرمندان صفحات اینستاگرام، توییتر، پینترست و … خود را به بازار کوچکی برای فروش هنر دیجیتال‌شان تبدیل کرده‌اند.
حراج آثار دیجیتال
با پذیریش این آثار از جانب جامعه به عنوان یک هنر، هنرمندان دیجیتال کم کم مشهور می‌شوند و آثار آنها شبیه به آثار شاخص در هنر کلاسیک به فروش می‌رسند.
مجوزهای تبلیغاتی
یکی دیگر از شیوه‌های درآمدزایی از آثار دیجیتال، ثبت آنها و فروش آثار برای استفاده در انواع مختلف تبلیغات، فیلم‌ها و دیگر بخش‌های رسانه‌ای است.
NFTها جزء آثار دیجیتال و به مفهوم هنر نیستند؛ بلکه آنها باکس‌های دیجیتالی هستند که هنر را در خود نگهداری می‌کنند و به ارزش آفرینی آن کمک می‌کنند. با گسترش روزافزون فناوری‌های دیجیتال و اینترنت، افراد بیشتری برای خلق و به اشتراک گذاری هنر دیجیتال به پلتفرم‌های آنلاین روی می‌آورند. علاوه بر این، توانایی تغییر در هنر دیجیتال سطح توقع انسان از مفهوم هنر را تغییر می‌دهد و به ارتقایی میبرد که تنها با سرعت بالای پیشرفت در فناوری قابل ملاقات است.
تأثیر فرهنگ‌ها بر هنر دیجیتال و بازار آن
فرهنگ جوامع نقشی بنیادی در تعیین شیوه مهاجرت از هنر سنتی به هنر دیجیتال دارد. به همین دلیل، بازار هنر دیجیتال و فروش آن نیز از فرهنگ تأثیر می‌گیرد. موارد زیر کانال‌های تأثیر فرهنگ بر بازار هنر دیجیتال هستند.
گرایش‌ها و حرکت‌های فرهنگی: اغلب هنرمندان از گرایش‌های فرهنگی جامعه مولد خود تأثیر می‌گیرند؛ هنر دیجیتال بخصوص، پیرامون تلاش هنرمند برای انعکاس تم‌های اجتماعی و یا پاسخگویی به مسائل اجتماعی، سیاسی یا فرهنگی شکل می‌گیرند. از طرفی، این هنرها از جانب جامعه مخاطب آن تمجید و با استقبال همراه می‌شوند.
ارزش‌ها و ترجیحات فرهنگی: هر جامعه‌ای سلیقه‌های خاص خود را دارد و این ترجیحات نیاز و نوع هنر را تشخیص می‌دهند. بخصوص، جوامعی که دیجیتالی‌تر هستند و تکنولوژی را با آغوش باز تری می‌پذیرند، هنر دیجیتال را نیز ارزش والاتر می‌دهند و حمایت مطلوب‌تری از آن خواهند کرد.
زمینه تاریخی و هنری: هنر دیجیتال، حداقل ویرایش کنونی آن، برداشتی از هنر کلاسیک با تزریق هرچه بیشتر فناوری به شیوه خلق اثر است. بنابراین، هرچقدر غنای فرهنگی و تاریخ هنری یک کشور بالاتر باشد، هنرمندان دیجیتال آن دست بازتری در خلق آثار هنری خواهند داشت.
مذهب و نمادها: هنر دیجیتال می‌تواند عناصر مذهبی یا نمادینی را در خود بگنجاند که اهمیت فرهنگی عمیقی دارند و ارزش بالایی از این جنبه اجتماعی خود می‌گیرند. این سبک از تولید هنر دیجیتال مخاطبان خاص خود را دارد و بازارهای اختصاصی ایجاد می‌کند.
جشن‌ها و جشنواره‌های فرهنگی: رویدادها و جشنواره‌های فرهنگی می‌توانند فرصت‌هایی مطلوب برای هنرمندان در ایجاد هنر دیجیتال منطبق با رویداد باشند.
حفظ و مستندسازی فرهنگی: هنر دیجیتال ابزار مناسبی برای مستندسازی هنر کلاسیک و فرهنگ جوامع است. بخصوص، ابزارهایی مانند بلاکچین و NFT ها می‌توانند بهترین شیوه‌ها در ضبط و محافظت از انحصار هنری یک اثر باشند.
آینده هنر دیجیتال
هنر دیجیتال مطمئنا یک زمینه رو به رشد است و با احتمال فراوان آینده و بازاری برجسته‌تر خواهد داشت. با گسترش روزافزون فناوری‌های دیجیتال و اینترنت، افراد بیشتری برای خلق و به اشتراک گذاری هنر دیجیتال به پلتفرم‌های آنلاین روی می‌آورند. علاوه بر این، توانایی تغییر در هنر دیجیتال سطح توقع انسان از مفهوم هنر را تغییر می‌دهد و به ارتقاء میبرد که تنها با سرعت بالای پیشرفت در فناوری قابل ملاقات است. با توسعه فناوری، ابزارهای بیشتری در اختیار هنرمندان قرار خواهند گرفت و آنها خلاقیت خود را در قالب‌های جدیدتری منعکس خواهند کرد. به ویژه، هوش مصنوعی و واقعیت مجازی بیشترین تأثیر را بر هنر دیجیتال، نموهای جدید و پذیریش آن از جانب جامعه خواهند داشت. از طرفی، فناوری بلاکچین جوامع مستقل از ارائه دهندگان هنر و مخاطبان آن را حمایت خواهد کرد. در بلاکچین اقتصاد دیجیتال و هنر دیجیتال با ارتباط بی قید و شرط اجتماعی ادغام می‌شوند و هنرمند برداشت بیشتر و بهتری از فعالیت خلاقانه خود خواهد داشت. اما جلوه هنر دیجیتال هرگز به معنی تقلیل بازار و علاقه به هنر کلاسیک نیست؛ برعکس، هنر کلاسیک همچنان در جایگاه فرهنگی و اجتماعی خود مورد ستایش خواهد بود و هنر دیجیتال نه از این رفعت جایگاه هنر می‌کاهد، بلکه بر آن می‌افزاید، و شاید فقط زاویه‌های دیدار هنر را تغییر دهد و مخاطبان جدیدی به هنر معرفی کند.
