تورم (Inflation) چیزی جز کاهش تدریجی قدرت خرید نیست. تورم اثرات خود را با افزایش قیمت‌ها در کالاها و خدمات مختلف نشان می‌دهد. در حضور تورم مستمر و افزایشی، قدرت خرید برای مصرف‌کنندگان، کسب‌وکارها و حتی دولت کاهش می‌یابد.
به عبارتی، وقتی تورم افزایش می‌یابد، امکان خرید مقادیر کیفی و کمی از کالاها و خدمات نسبت به دیروز کاهش می‌یابد و قدرت مانور شما در بازار ناگهان کم می‌شود. به‌طور میانگین، تورم استاندارد در حدود ۲ درصد است، عددی که اقتصاددان‌ها آن را نشانی از پایداری در قیمت‌ها و سلامت اقتصادی کشورها می‌دانند.
همچنین، تورم ارتباط نزدیکی با دیگر اجزاء اقتصادی و مالی کشورها، مانند وضعیت بورس، طلا و قیمت ارز، دارد. این عوامل بر کاهش و افزایش تورم تأثیر مستقیمی می‌گذارند. به طور دقیق‌تر، تورم محصول ناهماهنگی و عدم تعادل در زنجیره تأمین این ابزارهای مالی است.
تورم چه تأثیراتی بر اقتصادها دارد؟
برای مصرف‌کنندگان و کسانی که پتانسیل چندانی در اموال فیزیکی یا دیجیتال ندارند، تورم باعث کاهش قدرت خرید در محصولات غذایی، تجهیزات و نیازهای اولیه زندگی، افزایش قیمت خودرو و افزایش قیمت سوخت و دسترسی به خدمات می‌شود.
شرکت‌ها نیز، به دلیل کاهش ارز ریال در مقابل سایر ارزها، قدرت خرید قبلی خود را از دست می‌دهند و حاشیه سود آنها به دلیل کاهش میزان خرید، نزول می‌کند. در پاسخ به افزایش قیمت مواد اولیه، شرکت‌ها مجبور به افزایش قیمت محصولات و خدمات خود می‌شوند.
در این تقابل، شرکت‌هایی که کالاهای اساسی را تأمین می‌کنند، سعی خواهند کرد که توازونی در هزینه پرداختی خود با قیمت محصولات ایجاد کنند. بنابراین، قیمت کالاها بیشتر از پیش افزایش می‌یابد. درادامه، شرکت‌ها دسترسی کمتری به مواد اولیه پیدا می‌کنند و کاهش تولید باعث افزایش دوباره قیمت‌ها می‌شود.
چرا تورم یا Inflation افزایش پیدا می‌کند؟
چنانکه عنوان کردیم، با افزایش نرخ ارز، دلار، یورو و ارزهای دیگر، دسترسی صنایع به مواد مورد نیاز آنها به شدت کاهش می‌یابد و برای مقابله با این شرایط، شرکت‌ها قیمت کالاها را بالا می‌برند. در این شرایط، تورم از دو جانب، اختلاف ارزش ریال با ارز و کاهش دسترسی به مواد اولیه در تولید کالاها، تقویت می‌شود.
در این وضعیت، دولت برای کنترل تورم اقدام به افزایش سود بانکی می‌کند. مثلا سود بانکی بیشتر از ۲۰ درصد را برای صاحبان حساب، از طریق بانک‌های خصوصی و دولتی، پیشنهاد می‌دهد. حال، اگر تورم سالانه و حتی نقطه‌ای از این مقدار به مراتب بالاتر باشد، افزایش سود بانکی نه تنها باعث کاهش یا توقف تورم نمی‌شود، بلکه پس از وقفه‌ای بسیار کوتاه، آن را دوباره افزایش می‌دهد.
مرحله بعد، افزایش شدید تقاضا برای کالاهای اساسی است. در این حالت (که گاها در ایران برای مدتی در طول سال استمرار دارد)، مردم استرس بیشتری در دسترسی و تأمین کالاهای اساسی پیدا می‌کنند. افزایش تقاضا برای کالاها در ایران، باعث رشد بیشتر قیمت‌ها و افزایش تصاعدی تقاضا می‌شود.
درنهایت، وقتی تأمین نیازهای اولیه مردم با مخاطره بیشتری همراه باشد، نیروی کار که بیشترین درصد مردم ایران را شامل می‌شوند، خواهان دریافت حق‌الزحمه‌های بیشتر برای مقابله با تورم هستند. این به معنی آخرین تیر خلاص به جریان افزایش تورم سالانه در ایران است.
تورم آخر سال در ایران
نه تنها در ایران که در تمام کشورهای دیگر نیز، آخر سال رسمی کشورها همراه با آشوب و اختلال شدید در سیستم اقتصادی است؛ اگرچه در برخی از کشورها این آشوب به هیجان و محرکه‌ای برای جریان اقتصادی آن کشور بدل می‌شود.
با این حال، وقتی تورم در ایران افزایشی باشد و در ماه‌های آخر سال این روند سرعت بیشتری به خود بگیرد، ماه‌های آخر به مانند سدی عمل می‌کنند که تورم را در خود انباشت و هر چند روز یکبار رها می‌سازند. به‌ویژه، صنعت گردشگری و صنایع دستی کشور در این بازه زمانی به شدت از تورم شدید صدمه می‌بیند و از نظر ذهنی نیز به مردم استرس بیشتری می‌دهد.
قیمت دلار در ایران: آیا دلار کاهشی می‌شود؟
دلار بیشتر از اینکه به مولفه‌های اقتصادی و جریان‌های صنعتی کشور و سهم جهانی آن مرتبط باشد، یک اهرم سیاسی است. برای مثال، تحریم‌های آمریکا باعث کاهش دسترسی صنایع ایران به مواد اولیه و ایجاد اختلال در زنجیره تأمین آنها می‌شود.
کاهش دسترسی به معنی به هم خوردن توازون بین عرضه و تقاضا در کالاهای مختلف است. از طرفی، وقتی میزان مشارکت اقتصادی کشورها با یک کشور کاهش یابد، قدرت ارز رایج آن نیز کاهش می‌یابد. با این حال، ایران یک قدرت نفت‌وگاز در منطقه و جهان است و افزایش قیمت دلار یک اهرم قدرتمند در کنترل وضعیت بالاست.
در حال حاضر، قیمت دلار در کانال ۵۰ هزار تومان است که رقمی کمی‌وبیش متناسب با میزان تورم موجود است. نکته مهم اما، تأثیر شاخص دلار بر ذات تورم است. به عبارتی، این خود دلار است که به افزایش دلار شدت بخشیده است.
بنابراین، هرجا دلار متوقف شود، آنگاه تورم نیز تا حدودی کنترل خواهد شد. برای کاهش قیمت دلار، به تحرکات صنعتی، سیاسی و اقتصادی ایران در جهان نیاز است. چنانکه اخبار چند روز گذشته توانستند روند صعودی قیمت دلار را تا حدی متوقف و ثباتی را در بازار ایجاد کنند.
مورد دیگر، قدرت دلاری ایران و بانک مرکزی آن است. فراموش نکنیم که کالاهایی مثل نفت به ارز خارجی و بخصوص دلار مبادله می‌شود. بنابراین، هرچقدر میزان صادرات بالا رود، دولت کنترل بیشتری بر بازار ارز و ایجاد تعادل در آن خواهد داشت.
بورس و تأثیر آن بر تورم
باید گفت که بورس ایران در حال حاضر در یک رکود و اصلاح بلندمدت است. بنابراین، نمی‌توان در دوران نزول بورس، از آن به عنوان یک ابزارکنترلی در کاهش تورم یا قیمت دلار استفاده کرد. برعکس، اگر قیمت دلار کاهش یابد، بورس رونق می‌یابد، چراکه شرکت‌های داخلی با چالش‌های تولید کمتری همراه خواهند بود.
با این حال، میزان و نحوه مشارکت دولت در بورس نقش مهمی در بهبود وضعیت تورم دارد. برای مثال، عرضه اموال دولتی و کالاهایی چون نفت در بورس، اگر با شفافیت قابل‌توجهی انجام شود و اطمینان بیشتری به سرمایه‌گذار داده شود، می‌تواند جریان‌های مختلف سرمایه‌ای را به سمت بورس بکشاند تا هم‌زمان با رونق آن، تورم و قیمت ارز را نیز کنترل کرد.
چگونه می‌توان تورم را در ایران کنترل کرد؟
مهم‌ترین اهرم در کنترل تورم، سیستم مالی دولت است. برای مثال، در چند هفته اخیر، بانک‌ها اقدام به اطلاع رسانی درباره وکالتی کردن حساب‌های بانکی و خرید خودروهای وارداتی و انواع خودروهای داخلی مانند محصولات ایران خودرو و سایپا کرده‌اند.
هدف از این کار، حرکت جریان‌های عظیم پولی و بخصوص ریالی به سمت سیستم مالی دولت است. از این طریق، دولت می‌تواند کنترل بهتری بر اتفاقات اقتصادی ایران داشته باشد. بخصوص، وقتی دولت اطمینان و تضمین لازم را حاصل کند، استرس اجتماعی درباره کاهش ارزش سرمایه ریالی کمتر و تقاضا برای ارز کنترل می‌شود.
ابزار دیگر دولت در کنترل تورم، افزایش میزان عرضه از مسیرهای غیرمعمول و جاری در زنجیره تأمین است. با شروع از کالاهای اساسی، دولت می‌تواند تنش‌ها را از فرایندهای مویرگی بازار بزداید و با حرکت به رگه‌های بزرگتر اقتصادی، کنترل بیشتری بر جریان‌های مالی و صنایع بزرگتر داشته باشد و در نهایت، تمرکز استرس بر روی دلار را برطرف کند.
چه کسانی از تورم سود می‌برند؟
موارد زیر شاخص‌ترین مثال‌ها از جریان‌های درآمدی هستند که از تورم موجود سود می‌برند:
- سرمایه‌گذارانی که دارایی‌های خود را به اموال فیزیکی و متکی به تورم تبدیل کرده‌اند
- کسانی که با نرخ ثابت و پایین‌تر از تورم از بانک‌ها تسهیلات می‌گیرند
- حوزه انرژی
- صنایع غذایی و بخصوص واسطه‌های این صنعت
- کسانی که بر روی کالاهای اساسی سرمایه‌گذاری می‌کنند
- بانک‌هایی که دارایی ارزی بالاتری دارند
- فعالان حوزه املاک
چه کسانی بیشترین ضرر را از تورم می‌بینند؟
موارد زیر بخشی از جامعه هستند که بیشترین تأثیر را از افزایش تورم می‌گیرند:
- اجاره‌نشین‌ها، مسکونی یا تجاری
- کسانی که بر روی اوراق قرضه بلندمدت سرمایه‌گذاری کرده‌اند
- کسانی که برای اولین بار و به تازگی خانه خریده‌اند
- بازنشستگان و کسانی که درآمدی ثابت دارند
عرضه خودروهای خارجی و محصولات ایران خودرو و سایپا
خودرو برای جامعه ایران یک شاخه بسیار مهم در تعریف وضعیت اقتصاد کشور است. بخصوص، مردم تقاضا و تمایل زیادی به سرمایه‌گذاری در طرح‌های پیش فروش شرکت‌های ایران خودرو و سایپا دارند. دلیل این امر امکان سودآوری این سرمایه‌گذاری در بخش خودرو است.
صنعت خودرو همچنین، می‌تواند یک اهرم قدرتمند برای دولت باشد تا با استفاده از پیشینه آن، تورم و جریان‌های مالی کشور را کنترل کند. به همین دلیل، دولت در چند هفته اخیر سعی کرده که توجه عمومی را به سمت صنعت خودرو و بخصوص سرمایه‌گذاری در بخش واردات خودروهای خارجی جلب کند.
با این حال، چالش اصلی در موفقیت این طرح، توانایی و ظرفیت این صنعت در تأمین حجم بالا و پتانسیل موجود در بخش تقاضا برای خودرو است. اگر این صنعت بتواند با پشتیبانی بخش واردات، اعتماد جمعی را جلب کند و تقاضا را پوشش دهد، می‌تواند کاهش فوق‌العاده‌ای در تورم ایجاد کند.
درنهایت، نوروز ۱۴۰۲ سرشار از روزهای پر چالش برای اقتصاد ایران خواهد بود. بخصوص با توجه به شرایط سیاسی و وضعیت مذاکرات، یک آستانه‌ای برای صعود یا نزول قیمت دلار وجود دارد که به این وضعیت کنونی و جهت حرکتی آن بستگی دارد
