تاریخ‌نگاری قیمت نفت خام: از نیمه دوم قرن ۲۰ام تا دوران کرونا

در تمام سال‌های نیمه اول قرن ۲۰ام قیمت نفت روندی نسبتاً پایدار را طی می‌کرد. نوسان‌های ناگهانی و سقوط و اوج گرفتن‌های شاخص قیمت نفت از نیمه دوم قرن پیش و بخصوص دهه هفتاد میلادی شروع شد. از اوایل این دهه، تصمیمات و تغییرات سیاسی، اقتصادی، صنعتی و انواع دیگر، دنیای صنعت نفت را برای همیشه دگرگون کردند.

در سال ۲۰۲۰ همه‌گیری کرونا و شروع محدودیت‌های سراسری، قیمت نفت را به قعر نمودار آن در بازارهای سهام کشاند تا جایی که ارقام پایین‌تر از ۱۵ دلار هم ثبت شدند. در مقابل، جنگ روسیه و اوکراین تلنگری به واردات-صادرات نفت زد تا قیمت نفت در ماه‌های اول ۲۰۲۲، از ۱۰۰ دلار بگذرد.

قیمت نفت در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی

تا قبل از سال ۱۹۷۰، قیمت نفت اعدادی بین ۱ تا ۲ دلار به ازای هر بشکه بود که با در نظر گرفتن نرخ تورم، معادل ۱۰ تا ۳۰ دلار کنونی است. در آن زمان، آمریکا اصلی‌ترین تولیدکننده نفت خام در دنیا بود و درواقع قیمت‌ها را هم آمریکا تعیین می‌کرد.

در سال‌های ابتدایی دهه ۶۰ میلادی، عربستان، ایران، کویت، عراق و ونزوئلا سازمان کشورهای صادرکننده نفت یا OPEC را تشکیل دادند. از سال ۱۹۶۵ مقعر این سازمان و محل برگزاری گردهمایی‌های آن وین پایتخت اتریش بوده است (هرچند اتریش خود عضو OPEC نیست). در حال حاضر، ۱۳ کشور عضو OPEC هستند و به قدرتمندترین تصمیم‌گیرندگان تولید و قیمت‌گذاری نفت تبدیل‌شده‌اند.

تا سال ۱۹۷۱ و حذف تأثیر طلا بر ارزش دلار توسط نیکسون، OPEC سیاستی برای قدرت‌نمایی در موضوع قیمت نفت نداشت. در این دوران و هم‌زمان با سیاست‌های مالی نیکسون، ارزش دلار کاهش یافت و قیمت نفت نیز پیرو آن، نزول کرد. اینجا نقطه شروع مداخله OPEC در قیمت‌گذاری‌ها بود.

در سال ۱۹۷۳ اوپک صادرات نفت به آمریکا را به دو دلیل متوقف کرد (تحریم نفتی آمریکا):

• انتقاد از آمریکا به دلیل حمایت از اسرائیل در جنگ با فلسطین
• افزایش قیمت نفت و کنترل آن

چرا قیمت نفت این‌قدر ناپایدار است؟

از سال ۱۹۷۰ به بعد قیمت نفت دیگر آن پایداری قبل را نداشت. عرضه و تقاضا بیشترین تأثیر را بر آن داشتند و سیاست دولت‌ها در قبال صنایع خود نقش شاخصی در نزول و افزایش قیمت بازی می‌کردند. به‌ویژه، بازارهای مالی این امکان را فراهم کرده‌اند که سرمایه‌گذاران خرد و کلان بتوانند روز‌ها قبل از تولید نفت، حجم‌های مشخص از آن را خریدوفروش کنند. بنابراین، نوسانات بازارهای مالی نیز بر قیمت نفت تأثیر می‌گذارند و بحران‌های آن‌ها به بازار نفت هم سرایت می‌کنند.

درنهایت، حوادث ناگهانی و فاجعه‌آمیز مانند سیل، زلزله یا جنگ، باعث دگرگونی در ترازهای عرضه و تقاضا می‌شوند و همین امر تغییری شاخص بر قیمت نفت به‌جای می‌گذارد.

تولید نفت خام شیل آمریکا و سیاست کاهشی OPEC

در سال ۲۰۱۵، کانون جدید تولید نفت شیل ایالات‌متحده میزان عرضه نفت را به شکلی قابل‌توجه بالا برد. افزایش تولید در سال ۲۰۱۶ باعث کاهش شدید قیمت‌ها و رکورد زنی نزول در نمودارهای قیمت شد (اعدادی نزدیک به ۲۵  دلار).

در مقابل، کشورهای عضو OPEC میزان تولید خود را کاهش دادند تا قیمت‌ها دوباره صعودی شوند. در ماه آوریل سال ۲۰۱۹ قیمت جهانی هر بشکه نفت به رقم ۷۱ دلار رسید. تا قبل از ماه اول سال ۲۰۲۰ و زمزمه‌های شیوع بیماری کرونا، نفت با ارزشی بالاتر از ۵۵ دلار به ازای هر بشکه معامله می‌شد.

همه‌گیری کرونا و تأثیر آن بر قیمت نفت

در ماه‌ ژانویه سال ۲۰۲۰، بسیاری از کشورها سیاست‌های امنیتی و محدودیت‌های رفت‌وآمد شدیدی را برای جلوگیری از شیوع بیماری کرونا اتخاذ کردند. در اکثر آن‌ها، کسب‌وکارها و بخش عمده‌ای از صنایع متوقف شدند تا چرخ‌های مصرف انرژی کند و حتی زمین‌گیر شوند.

درنتیجه، تقاضا برای نفت شدیداً کاهش یافت به‌طوری‌که در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۰ میانگین مصرف روزانه نفت به ۹۴ میلیون بشکه رسید که در حدود ۶ میلیون کمتر از معادل آن در سال ۲۰۱۹ بود. حتی کاهش تولید از جانب OPEC هم نتوانست بر جو ایجادشده تأثیر بگذارد و امتناع روسیه از کاهش تولید باعث نزول بیشتر قیمت‌ها شد.

در ماه آوریل قیمت هر بشکه نفت برنت دریای شمال به ۹ دلار رسید. OPEC و روسیه بر سر میزهای مذاکره نشستند تا از سقوط بیشتر جلوگیری کنند و کاهش قابل‌توجه در تولید در ماه‌های بعد باعث افزایش قیمت شد.

در سال ۲۰۲۱ و با ورود واکسن و کاهش محدودیت‌ها در نقاط مختلف جهان، تقاضا برای نفت افزایش یافت. با افزایش تقاضا، OPEC  نیز میزان تولید خود را دوباره افزایش یافت و هم‌زمان قیمت‌ها دوباره وارد کانال صعودی شدند.

قیمت نفت خام در ۵۰ سال اخیر: میانگین‌ها، کمترین، بیشترین و اصلی‌ترین رویدادها

جدولی که در ادامه می‌آید، خلاصه‌ای از عملکرد ۵۰ ساله نفت خام در بازارهای جهانی خریدوفروش آن است. در این جدول، میانگین قیمت جهانی، کمترین و بیشترین آن به همراه رویدادهای مهمی ارائه می‌شوند که بر قیمت‌ها تأثیر داشته‌اند.

در تمام این سال‌ها یک پارامتر منحصربه‌فرد اصلی‌ترین نقش را در تغییر جریان‌های قیمت‌گذاری نفت داشته است. میزان توازن بین عرضه و تقاضا بی‌شک مهم‌ترین عامل در نوسانات نمودار قیمت نفت بوده است.