با توجه به تغییرات اقلیمی به طور چشمگیر و موثری در ایران، الگوی بارش و دما و منبع آب های ذخیره شده در این کشور تغییر کرده است. بررسی داده‌های مربوط به دهه ۴۰ نشان می‌دهد که میزان بارش متوسط در سراسر کشور در سال ۱۳۴۷ حدود ۲۷۰ میلی‌متر بوده است، اما در سال ۱۴۰۰ به ۲۳۰ میلی‌متر کاهش یافته است. این کاهش حدود ۱۵ درصدی نشان‌دهنده تأثیر تغییرات اقلیمی است. اما بیشتر از آن، نگران‌کننده‌تر از وضعیت طبیعی تحمیلی بر سرزمین، نوع فعالیت و بهره‌برداری از آب در ایران است که نشان می‌دهد فعالیت انسانی بیشتر از طبیعت منابع آب را از دست می‌دهد.
بررسی شاخص خشکسالی در یک دوره ۵۴ ساله نشان می‌دهد که سال‌های خشکسالی و ترسالی در این دوره با هم برابر بوده‌اند. از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۹۷، کشور تقریباً در یک دوره خشکسالی طولانی قرار گرفته است، به طوری که تقریباً ۲۰ سال از این دوره خشکسالی را تجربه کرده است.
در این زمان، مقدار بارش به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است، اما سازمان مدیریت کشور و سیاستگذاری‌های اقتصادی به سمت کاهش و مدیریت مصرف آب پیشرفت نکرده‌اند بلکه این روند را بدتر کرده‌اند.
با توجه به گزارش غلامعلی شاه حسینی در وبینار دانشگاه شریف، در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۰۵ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر در کشور وجود داشته است. مقایسه روند بارشی و اندازه‌گیری آب تجدیدپذیر در طول دوره ۴۵ ساله نشان می‌دهد که مخزن آب تجدیدپذیر ایران از ۱۲۰ میلیارد مترمکعب به ۱۱۰ و سپس به ۹۵ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. هر ۱۰ سال، حدود ۵ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر در ایران کم شده است.
اگر ۱۵ درصد کاهش بیلان آب تجدیدپذیر ناشی از تغییرات اقلیمیسازمان مدیریت منابع آب و سایر مراجع ذی‌ربط در ایران سعی کرده‌اند با اجرای طرح‌ها و سیاست‌های متنوعی به مدیریت بهتر منابع آب پردازند. برخی از این سیاست‌ها شامل موارد زیر است:
افزایش کارایی استفاده از آب: این سیاست شامل اصلاح سامانه‌های آبیاری و بهره‌برداری بهینه از آب در بخش کشاورزی و صنعت می‌شود. استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر در آبیاری نظیر آبیاری قطره‌ای و مدیریت هوشمند آب می‌تواند به بهبود کارایی استفاده از آب کمک کند.
ترویج صرفه‌جویی در مصرف آب: آموزش و ترویج رفتارها و عادات صرفه‌جویانه در استفاده از آب به عنوان یک مسئولیت اجتماعی می‌تواند موثر باشد. این شامل آموزش به کشاورزان، خانواده‌ها و صنعت‌ها در مورد روش‌های صرفه‌جویی در مصرف آب است.
مدیریت منابع آب سطحی و زیرزمینی: کنترل بهتر استخراج آب از منابع زیرزمینی و سدسازی و استفاده از روش‌های بهینه برای مدیریت منابع آب سطحی می‌تواند به حفظ و بهره‌برداری پایدار از این منابع کمک کند.
حفاظت از منابع آب و حفظ حوزه‌های آبخیز: حفظ و مرمت حوزه‌های آبخیز، جنگل‌ها، بیابان‌زدایی و کنترل فرسایش خاک می‌تواند به حفظ منابع آب و بهبود کیفیت آنها کمک کند.
استفاده از منابع آب تجدیدپذیر: بهره‌برداری از منابع آب تجدیدپذیر مانند آب‌های سطحی، آب‌های زیرزمینی با کنترل مناسب و استفاده بهینه می‌تواند به تأمین آب مورد نیاز کشور کمک کند.
همکاری و هماهنگی بین دستگاه‌های مربوطه: برقراری همکاری و هماهنگی بین سازمان‌ها و نهادهای مسئول در زمینه مدیریت منابع آب می‌تواند بهبود قابل توجهی در مدیریت و بهره‌برداری از آب داشته باشد.
تحقیق و توسعه: سرمایه‌گذاری در تحقیقات و توسعه فناوری.
گزارش حاضر در مورد بحران آبی در استان‌های دیگر کشور و وضعیت بحرانی در برخی استان‌های ایران است. برای حل مشکلات این استان‌ها و جلوگیری از تنش‌های آینده، تامین آب برون‌سرزمینی، به ویژه از طریق دریا، به عنوان راه حل پیشنهاد شده است. این روش شامل انتقال آب از دریا به سمت سرزمین اصلی و کاهش استفاده از پروژه‌های انتقال داخلی است.
گزارش اشاره می‌کند که آب زیرزمینی نقش مهمی در تأمین آب آشامیدنی، آبیاری و صنعت دارد. حدود نیمی از آب آشامیدنی، بیش از ۴۰ درصد آب آبیاری و یک‌سوم نیاز صنعتی جهان از آب زیرزمینی تأمین می‌شود.
در سراسر جهان، حدود ۲.۵ میلیارد نفر برای تأمین نیازهای روزانه آب آشامیدنی و خانگی خود به آب زیرزمینی وابسته هستند. تقاضا برای آب زیرزمینی به دلیل رشد جمعیت و الگوهای مصرف جدید جهانی افزایش یافته است.
یکی از عوامل تهدید کننده منابع آب زیرزمینی، استفاده بی‌رویه از آن است. کاهش منابع آب زیرزمینی در اغلب موارد به دلیل کشاورزی آبی که برای تأمین غذای اساسی و محصولات لوکس استفاده می‌شود، رخ می‌دهد. عمق بیشتر چاه‌ها و استفاده از پمپ‌های قوی باعث افزایش فشار بر ذخایر آب زیرزمینی می‌شود که به طور طبیعی در طول عمر انسان تجدید نمی‌شوند. همچنین، تغییرات اقلیمی و کاهش کیفیت آب نیز به منابع آب زیرزمینی آسیب می‌رساند.
در این گزارش، به اهمیت مدیریت منابع آب زیرزمینی به منظور مقابله با چالش‌ها و نگرانی‌های مربوط به این منبع و بهره‌برداران آن پرداخته شده است. یکی از عوامل پیچیده‌تر کننده این مسئله، استفاده بی‌رویه از آب زیرزمینی در سطح محلی و کوچک مقیاس است. به عنوان مثال، در هند، بیش از ۲۰ میلیون چاه وجود دارد که اغلب به زارعان فعمده وابسته هستند و در نتیجه، سطح آب زیرزمینی به شدت کاهش می‌یابد.
برای مدیریت بهتر منابع آب زیرزمینی، رویکردهایی مانند محدودیت استفاده از آب زیرزمینی، تنظیم قیمت آب، استفاده از روش‌های مدیریت آب اصولی در کشاورزی و افزایش آگاهی عمومی می‌تواند مؤثر باشد. همچنین، استفاده از تکنولوژی‌های بهینه‌سازی مصرف آب و استفاده از روش‌های جایگزین منابع آبی مانند آب شیرین‌کن، تصفیه آب و انتقال آب از مناطق دیگر می‌تواند به مدیریت بهینه منابع آب زیرزمینی کمک کند.
علاوه بر این، همکاری بین کشورها در مدیریت منابع آب بین‌المللی نیز ضروری است. توافقات و قراردادهای بین‌المللی می‌توانند در تقسیم منابع آب مشترک و حل اختلافات مربوط به آب کمک کنند. همچنین، توسعه زیرساخت‌های آبی مانند سدها، نیروگاه‌های برق آبی و شبکه‌های آبیاری نیز می‌تواند منابع آب زیرزمینی را بهبود بخشد.
در نهایت، آب به عنوان یک منبع طبیعی بسیار ارزشمند و ضروری برای زندگی و توسعه پایدار می‌باشد. برای حفظ و مدیریت بهینه منابع آب زیرزمینی، نیاز است تا رویکردهای جدیدی در مدیریت آب به کار گرفته شود و همکاری بین‌المللی برای حل مسائل آبی تقویت شود.
او معتقد است که با کاهش مداخله دولت، کنشگران بخش خصوصی و جامعه مدنی باید مسئولیت‌هایی را در تخصیص منابع، تحویل خدمات عمومی، و کنترل و هماهنگی به عهده بگیرند. این گزارش با استناد به این پژوهش می‌افزاید که آب زیرزمینی در بسیاری از کشورها از جمله ایران، از مهمترین منابع طبیعی به شمار می‌آید. حدود ۵۵ درصد نیاز آب کشور از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود.
افزون بر این، در ۱۷ استان از ۳۱ استان کشور، میزان وابستگی به آب زیرزمینی بیش از ۶۰ درصد است. مجموع جمعیت این استان‌ها حدود ۶۴ میلیون نفر است که ۷۲ درصد جمعیت کل کشور را تشکیل می‌دهد. بنابراین، آب زیرزمینی منبع مهمی در تأمین نیاز آب در بیشتر استان‌ها به شمار می‌آید.
همچنین، بیشتر آب استفاده شده برای آبیاری از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود.
از این رو آب زیرزمینی، ذخیره اصلی آب شیرین کشور را تشکیل می‌دهد و در آینده نیز بیشتر نیازهای آب از این منابع تامین خواهد شد. آب زیرزمینی سهم مهمی در تامین جریان آب برخی آبراهه‌ها و رودخانه‌ها، و تأثیر قابل توجهی بر زیستگاه رودخانه‌ها و تالاب‌ها برای گیاهان و جانوران دارد. اگر از زاویه ملی نگاه کنیم، منابع آب زیرزمینی به ظاهر فراوان می‌رسد.
با این حال، در مقیاس محلی، موجودی آب زیرزمینی تغییرات زیادی دارد. افزون بر این، تنها بخشی از آب زیرزمینی ذخیره شده در زیرزمین را می‌توان اقتصادی و بدون پیامدهای نامطلوب از طریق چاه‌ها برداشت کرد. به نسبتی که منابع آب سطحی به‌طور کامل بهره‌برداری و تخصیص داده می‌شود، آب زیرزمینی معمولاً تنها گزینه در دسترس برای بهره‌برداری‌های جدید خواهد بود.
با این حال، در بسیاری از مناطق کشور، پمپاژ آب زیرزمینی به طور غیرقانونی و بی‌رویه صورت می‌گیرد که می‌تواند به نابودی و کاهش منابع آب زیرزمینی منجر شود. عدم مدیریت صحیح و پایدار منابع آب زیرزمینی، به تخریب منابع آب و کاهش سطح آب زیرزمینی، کاهش جریان رودخانه‌ها و تخریب زیستگاه‌های آبی، افزایش نمیزان نمی‌آورد.
برای حفاظت و مدیریت بهینه منابع آب زیرزمینی، تدابیری می‌توان اتخاذ کرد. این تدابیر عبارتند از:
تنظیم استفاده از آب زیرزمینی: باید استفاده از آب زیرزمینی را طبق استانداردهای مشخص و مدیریت شده انجام داد. برنامه‌ریزی دقیق برای استفاده از منابع آب زیرزمینی باید صورت بگیرد تا حفظ و تأمین آب در زمان‌های خشکی امکان‌پذیر باشد.
کنترل برداشت آب زیرزمینی: باید برداشت آب زیرزمینی را با استفاده از سیستم‌های کنترل و نظارت مناسب مدیریت کرد. اعمال محدودیت‌ها و قوانین مربوط به برداشت آب زیرزمینی ضروری است تا جلوی برداشت بی‌رویه و غیرقانونی را بگیرد.
ترویج مدیریت مشترک منابع آب: همکاری بین دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی برای ترویج مدیریت مشترک منابع آب زیرزمینی بسیار مهم است. این همکاری می‌تواند شامل توسعه فناوری‌های صنعتی برای بهبود بهره‌برداری از آب، آموزش و پژوهش‌های مرتبط با حفاظت و مدیریت منابع آب باشد.
احداث سازه‌های حفاظتی: احداث سدها، مخازن ذخیره‌سازی آب و سایر سازه‌های حفاظتی می‌تواند به کاهش برداشت آب زیرزمینی و افزایش ذخیره آب در زمان‌های بارش کمک کند.
