پیش از آنکه بخواهیم با تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده آشنا شویم، بهتر است کمی بیشتر با خود این علم آشنا شویم. چرا که لازمه شناخت هر چیز احاطه به آن است. بر طبق باور بسیاری از اقتصاددانان، اقتصاد در لغت به معنای نگه داشتن میانه هر چیز است. همچنین آن را به عنوان یک علم میانه رو محور نیز می توان تعریف کرد.
از نظر جایگاه، علم اقتصاد در بین علوم اجتماعی قرار می گیرد. البته ناگفته نماند که از نظر برخی منتقدین، نام علم را نمی توان برای اقتصاد در نظر گرفت. دلیل این افراد نیز کم بودن فرضیات قابل آزمایش در این شاخه است.
از این رو می توان نتیجه گرفت، برای تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده، نیاز به برداشت هایی کمی عمیق تر و ذهنی تر نسبت به سایر علوم خواهیم داشت. در نتیجه همه این صحبت ها می توان به این توافق نظر رسید که اقتصاد یک رشته میان رشته ای، بین شاخه های کمی و کیفی است.
همانطور که بیشتر به آن اشاره کردیم، اقتصاد یک علم اجتماعی است. از این رو بر خلاف علوم تجربی یا تئوری، مستقیما به تحقیقات و ریسرچ های میدانی روی جامعه و عناصر آن وابسته است. تنه مشکل این تحقیقات، جامعه آماری تقریبا نا محدود و تاثیر گذار آن است که مانع از به وجد آمدن یک قطعیت منسجم در فرضیات این علم می شود.
تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده از طریق علم
بسیاری از کارشناسان، اقتصاد را علم انتخاب های بهینه می نامند. از ۲۰۰ سال گذشته، اقتصاد مدرن با هدف تخصیص بهینه عوامل تولید به صورت بهینه به وجود آمد. سال ها بعد و پس از جنگ جهانی دوم، در طی اصلاحات زیرساختی اروپا، اهمیت این علم برای دولت های اروپایی و پس از آن غربی مشخص شد.
از این لحظه به بعد بود که اقتصاد در دو شاخه خرد و کلان معرفی شد. در نتیجه برای تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده، لازم است پیش از هر مقوله ای با این دو تعریف آشنا شویم.
اقتصاد خرد
در علم اقتصاد برخی واحدها به صورت انفرادی تعریف می شوند. وظیفه اقتصاد خرد، بررسی و تجزیه و تحلیل درباره کنش ها و واکنش های موجود بین این عناصر منفرد می باشد. به عبارت دیگر اقتصاد خرد به بررسی ابعاد جزئی اقتصاد می پردازد.
به عنوان مثال کارخانه ای را تصور کنید که یک کالا را تولید کرده و راهی بازارهای فروش می کند. مطالعه رفتار میان واحد فروش و مصرف کنند بر عهده اقتصاد خرد است. در واقع رسیدن به حداکثر رفاه ممکن برای طرفین از اهداف اصلی اقتصاد خرد، در رابطه با تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده است.
اقتصاد کلان
هدف اصلی از ایجاد اقتصاد کلان، بررسی و پردازش مفاهیم اقتصادی، در سطوحی مانند کشور یا جهان بوده است. زمانی که در رابطه با مفاهیم اقتصاد کلان حرف میزنیم، در واقع درباره یک سری مکاتب اقتصادی صحبت می کنیم. این مکتب می توانند شال مکاتبی مانند لیست زیر باشند:
- کلاسیک
- نئو کلاسیک
- کنزین
- نئو کینزین
- پست کینزین
همچنین می توان اهداف اقتصاد کلان را به چهار دسته تقسیم بندی کرده، که این چهار دسته نیز به شکل زیر تقسیم بندی می شوند:
- مهار تورم
- تعادل پرداختی های لازم
- اشتغال زایی به شکل صد در صدی
- رشد اقتصادی
چهار عامل در زمینه اقتصاد کلان به صورت فانکشنال درگیر می باشند. خانوارها، دولت، خارجیان و بنگاه ها چهار عامل اصلی در زمینه اقتصاد کلان هستند. در ادامه هر کدام از این مفاهیم را به صورت ساده و خلاصه شده تعریف می کنیم.
- خانوار: نیروهای کار، زیر مجموعه های عوامل تولید و خانواده های آنها، همگی در گروه خانوارها قرار می گیرند که خود زیر مجموعه ای از بنگاه ها هستند.
- دولت: در تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده، دولت وظیفه دارد تا مالیات را از خانوارها و بنگاه ها دریافت کرده و برای خود آنها هزینه کند. در واقع مسئولیت هدفمند سازی سرمایه های مشترک عناصر اقتصاد کلان بر عهده دولت است.
- بنگاه: بنگاه ها محدود به عوامل و عناصر موجود در خانوارها هستند. یک بنگاه با کمک همین عناصر می تواند اقدام به اعمال تولیدات لازم جهت رفع نیازهای جامعه کند.
- خارجیان: عوامل اقتصادی موجود در خارج مرزهای یک کشور هستند. تاثیر این عوامل خارجی نهایتا منجر به شکل گیری صادرات و واردات می شود.
سیاست های اقتصادی
سیاست و اقتصاد دو رکن اساسی در مدیریت یک مملکت و یک کشور می باشند. اما رابطه این دو با هم خارج از مفاهیم موازی کارانه بوده و می توانند با یکدیگر اقدام شوند. از این رو در تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده، با مفهومی به نام سیاست های اقتصادی روبرو می شویم.
سیاست های اقتصادی توسط دولت ها تعیین می شوند. به صورت مختصر می توان سیاست های اقتصادی را شامل تمامی تصمیمات و کارهای یک دولت برای بهبود بخشیدن به وضع اقتصادی یک مملکت دانست. یک سیاست اقتصادی درست، تاثیر مستقیمی بر روی وضع معیشت و رفاه یک مملکت خواهد داشت.
مجموعه سیاست های اقتصادی را می توان به شکل زیر تقسیم بندی کرد:
- سیاست پولی: این نوع از سیاست اقتصادی با توجه به نرخ بهره و عرضه پول در جامعه تعیین می شود. سیاست پولی دارای دو وجه انبساطی و انقباضی بوده و نهایتا روی واردی مانند قیمت ارز، تورم و موارد بسیار زیاد دیگری اثر می گذارد.
- سیاست مالی: در تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده، سیاست مالی در نگاه اول شباهت بسیار زیادی به سیاست پولی دارد. اما کمی که بیشتر دقت کنید، شاهد تفاوت هایی اساسی میان آنها خواهید بود. در یک کلام به تعیین درآمدها و مخارج یک دولت سیاست مالی آن دولت گفته می شود. این نوع از سیاست نیز، دقیقا همانند سیاست پولی به دو قسمت انبساطی و انقباضی تقسیم می شود.
بازارهای اقتصادی
هر عمل و عاملی در علم اقتصاد نیاز به یک بستر مناسب دارد. خرید و فروش، یا به عبارت دیگر معاملات اقتصادی، یکی از بنیادی ترین تعابیر در تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده می باشند. این معاملات برای تحقق بافتن نیاز به یک بستر مناسب دارند.
این بستر که برای انجام معاملات اقتصادی فراهم آمده است را بازار اقتصادی می گویند. بازارهای اقتصادی در چهار گروه کلی قرار داده می شوند. این چهار گروه عبارتند از:
۱) بازار عوامل تولید
۲) بازارهای مالی و پولی
۳) بازار کالا و خدمات نهایی
۴) بازار کالاها و خدمات واسطه ای
تورم های اقتصادی
تورم واژه بسیار آشنایی است که همه ما با آن مواجه بوده و در بسیاری از موارد آن را با تمام وجود درک کرده ایم. هرگاه شاخص قیمت ها در یک جامعه افزایش پیدا کنند، اقتصاد آن جامعه دچار تورم شده است. نکته بسیار مهم در رابطه با تورم آن است که باید مراقب باشیم تا آن را با جهش اقتصادی اشتباه نگیریم.
اگر افزایش قیمت ها در یک جامعه ناگهانی باشند، می گوییم جامعه دچار جهش اقتصادی شده است. این در حالی است که افزایش تدریجی قیمت ها، تورم اقتصادی نامیده می شود. در نتیجه می توان ادعا کرد تنها تفاوت تورم اقتصادی و جهش اقتصادی، بازه زمانی است که طول می کشد تا پارامترهای آنها به وقوع بپیوندند.
در تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده، تا اینجا دیدیم که هر تعریف خود شامل زیر شاخه و ابعاد بسیار زیاد دیگری می شود. تورم نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به صورت نیز تقسیم بندی می شود:
- تورم مطلق: افزایش تقاضا برای یک کلا منجر به افزایش تولید آن می شود. این افزایش تولید خود نیاز به افزایش نیروها و المان های تولیدی دارد که نهایتا منجر به افزایش قیمت آن محصول تولید شده می شود. در نگاه ساده تر افزایش تقاضا و بیشتر شدن آن نسبت به عرضه، منجر به افزایش قیمت آن می شود. این افزایش قیمت، تورم مطلق نام دارد.
- تورم مخفی: زمانی که عرضه یک کالا پایین آمده و قیمت آن همچنان ثابت می ماند، تورم مخفی روی می دهد. این تورم پس از مدتی می تواند منجر به تورم حاد شود. احتکار کالا یکی از مرسوم ترین و متداول ترین راهکارها برای ایجاد تورم مخفی است.
- تورم حاد: شاید بتوان گفت این مدل تورم بدترین و پرخسارت ترین مدل تورم برای اقتصاد هر کشوری باشد. هنگامی که یک شاخص اقتصادی دچار تورم مطلق می شود، تفکر عموم به سمت بالا رفتن هرچه بیشتر این قیمت ها سوق داده می شود. نتیجه این طرز تفکر هجوم بردن واحد های مصرفی در جهت خرید تولید بوده که منجر به افزایش قیمت مجدد آن می شود. این نوع از افزایش قیمت، تورم حاد نام دارد.
مالیات
دو واژه مالیات و دولت، در پی یکدیگر می آیند. هر دولتی نیاز به داشتن یک منبع درآمد دارد. برخی دولت ها از طریق فروش منابع طبیعی، برخی گردش گری، برخی مالیات و موارد بسیار مشابه دیگری هزینه های خود را تامین می کنند. در کشورهای توسعه یافته مانند کشورهای غربی، عمده درآمد دولت از طریق مالیات تامین می شود. دولت ها مالیات را به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم دریافت می کنند.
- مالیات مستقیم: در این روش از پرداخت مالیات، هم پرداخت کننده آن مشخص است، هم مقدار مالیاتی که باید پرداخت شود. به عنوان مثال فرض کنید شما صاحب یک شرکت با یک کسب و کار هستید. یا حتی ساده تر، فقط دارید به عنوان یک شهروند زندگی می کنید. بر طبق قانون شما موظف هستید، مبلغی را تحت عنوان مالیات به دولت پرداخت کنید. به این روش از پرداخت مالیات، مالیات مستقیم می گویند.
- مالیات غیر مستقیم: در مالیات غیر مستقیم هیچ مشخصه ای از فرد پرداخت کنند و مقدار آن وجود ندارد. تقریبا به صورت ناخواسته، تمام مردم با تراکنش های مالی که در طول روز انجام می دهند اینگونه مالیات را پرداخت می کنند. زمانی که یک کالا را خریداری می کنید، روی آن مبلغی تحت عنوان مالیات بر ارزش افزوده درج شده است. این مبلغ توسط دولت تعیین می گردد و در واقع همان مالیات غیر مستقیم می باشد.
بانک جهانی
بانک جهانی با هدف کمک به کشورهای درحال توسعه و همچنین تسهیل فرایند توسعه آنها تاسیس شد. در سال ۱۹۴۴ میلادی، درست زمانی که صندوق جهانی پول تازه تاسیس شده بود، بانک جهانی نیز تاسیس شد. از سری اقدامات این بانک می توان به کنترل مراودات مالی بین کشور ها و همچنین پرداخت وام به آنها اشاره کرد.
یکی دیگر از اقدامات این بانک، پرداخت فاند و کمک های مالی به دانشجویان بین المللی در سراسر دنیا است. این بسته کمکی به دانشجویان واجد شرایط اخذ وام امکان می دهد تا بخشی از هزینه های زندگی و تحصیل خود را به راحتی هرچه تمام تر پرداخت کنند. دانشجویانی که قصد تحصیل در کشورهای خارجی را دارند می توانند حساب ویژه ای روی این گزینه باز کنند.
سازمان تجارت جهانی(W.T.O)
زمانی که از تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده سخن می گوییم، نام بسیاری از موسسات جهانی رول اصلی را بازی می کنند. یکی از شناخته شده ترین موسسات جهانی در حوزه اقتصاد، سازمان تجارت جهانی است.
این سازمان در ابتدا تاسیس تنها ۲۳ عضو داشت که با نام معروف گات در بین سایر کشورها شناخته می شدند. به مرور زمان و پس از سال های ۱۰۴۷ بر تعداد اعضا این سازمان روز به روز افزوده شد.
هدف اصلی این سازمان برقراری امکان رقابت میان بنگاه های تولیدی اقتصادی در زمینه بین الملل است تا از به وجود آمدن انحصار گرایی در یک حوزه جلوگیری شود. این کار با جلوگیری کردن از دخالت سایر کشورها در امور تجارت بین المللی صورت می گیرد و تا به امروز نیز جز یکی از پرکاربردترین مدل های اقتصادی بوده است.
سه قانون کلی در بین اعضا سازمان تجارت جهانی وجود دارد که به شرح زیر است :
- تمامی کشورها موظف هستند تا در زمینه ها تجارت آزاد را در دستور کار خود قرار دهند.
- اگر یکی از اعضا این سازمان قادر به اجرا عوارض گمرکی خاصی به کشورها باشد، سایر اعضا نیز باید از آن پیروی کنند.
- طبق الگوریتم این سازمان، سعی می شود تا عوارض گمرکی پرداخت شده به مرور زمان کم و کمتر شوند. این امر از این حیث قابل تقدیر است که با اعمال آن تولیدات داخلی هر کشور افزایش یافته و مقوله صادرات و واردات با سهولت بیشتری دنبال می گردند. این افزایش صادرات و واردات در ادامه منجر به رشد پویا و کارآمد تجارت جهانی می شود.
ارزش افزوده
در تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده مقوله ارزش افزوده با مقوله مالیات در بسیاری از موارد اشتباه گرفته می شود. شاید علت اصلی آن وجود کلمه مالیات بر ارزش افزوده و ریشه روانی آن بر اذهان عمومی باشد.
به صورت کلی در طی مراحل تولید و عرضه یک کالا، در هر مرحله کالا دچار افزایش قیمت می شود. به هر کدام یک از این افزایش قیمت ها که در هر مرحله روی میدهند، ارزش افزوده می گویند.
به عنوان مثال تولید یک خودرو را در نظر بگیرید. شرکت هایی که قطعه های مورد نیاز کمپانی ها را می سازند، مبلغی را به عنوان سود خود روی قیمت ها اعمال می کنند. از طرفی خود کمپانی خودروسازی نیز مجددا همین کار را روی محصول نهایی خود اعمال می کند.
این فرایند تا رسیدن محصول به دست مشتری ادامه خواهد داشت. از همین رو در تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده گفته می شود هرچه تعداد واسطه های بین تولید و عرضه کمتر باشند برای قیمت آن تولید بهتر است.
در واقع با کمتر شدن تعداد واسطه های بین تولید کننده و مصرف کننده، تعداد ارزش افزوده هایی که روی قیمت کالا اعمال می شوند نیز کمتر می شود. در کنار این امر تعریف دیگری از تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده به وجود می آید که تحت عنوان دلالی شناخته می شود.
دلالان خود را به عنوان واسطه میان تولید کننده و مصرف کنند قرار می دهند. این افراد با کشیدن بهره بر روی قیمت یک کالای تولیدی در هر دست معامله منجر به افزایش قیمت آن و به دست آوردن یک سود بی دردسر برای خود می شوند.
نوع وخیم تری از این موضوع نیز وجود دارد. در این روش تعدادی دلال با همکاری یکدیگر یک کالا را چندین دست بین خود چرخانده و پس از آن به دست مشتری می رسانند. این کار در بلند مدت منجر به تورم مخفی و تورم حاد می شود.
آربیتراژ
آربیتراژ یک اقدام منطقی در جهت به دست آوردن سود است. زمانی که یک کالا از جایی با قیمت پایین تر خریداری شده و در بازاری دیگر باقیمت بالاتر فروخته می شود، تفاوت پایین ترین و بالاترین قیمت به عنوان سود آربیتراژ شناخته می شود. در تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده، سود آربیتراژ به صورت زیر شبیه سازی می شود:
مغازه داری را تصور کنید که قصد تاسیس یک فروشگاه کفش فروشی را دارد. او در گام اول به یکی از عمده فروشان کفش مراجعه کرده و کفش های مورد نیاز خود را با قیمت عمده فروشی خریداری می کند. اما اگر این فروشنده نرخ تکر این کفش ها را به اندازه نرخ خرید عمده نها قرار دهد، علاوه بر اینکه سودی نکرده است، ممکن است دچار ضررهای احتمالی نیز بشود. از این رو مبلغی به قیمت آن اضافه کرده تا خودش نیز بتواند از فروش کفش ها بهره ببرد.
این داستان برای خرید عمده فروش از کارگاه تولیدی نیز صدق می کند و به این ترتیب قیمت ها مکررا دچار جهش می شوند. در تعریف مفاهیم اقتصادی به زبان ساده، به تفاوت قیمتی که کارگاه ارائه می دهد و قیمتی که شما کفش را خریداری می کنید، سود آربیتراژ آن کفش گفته می شود. توجه داشته باشید که آربیتراژ و ارزش افزوده دو مقوله کاملا جدا از هم می باشند.
