تعرفه (Tariff) همان مالیاتی است که یک کشور بر کالاها و خدمات وارداتی از یک کشور دیگر اعمال می‌کند. هدف‌های زیادی در اعمال تعرفه بر کالاها دنبال می‌شوند، هدف‌های ژئوپلیتیک، تجاری، حمایت از تولید داخل، درآمدزایی برای دولت و سیاست‌ها در روابط بین‌الملل که بر میزان و نوع تعرفه تأثیر می‌گذارند.
به ویژه، اکثر کشورها دسترسی محدودی به منابع طبیعی دارند و بسیاری از کالاهای اساسی و غیراساسی زندگی جوامع را نمی‌توانند خود تولید کنند. بنابراین، به کشورهای دیگر و ایجاد روابط تجاری با آن‌ها وابسته‌اند تا این کالاها و خدمات را از طریق آن‌ها برای جمعیت خود تأمین کنند.
با این حال، این انتقال کالا و خدمات به نفع تمام اقشار جامعه نیست و برخی چون تولیدکنندگان کالاها و ارائه دهندگان خدمات مشابه از این واردات خشنود نخواهند بود. بخصوص اگر واردات بی‌رویه و بدون تحلیل نیاز و تولید داخلی انجام گیرد، نه تنها به نفع جامعه و اقتصاد آن نیست، بلکه ضربه‌های مهلکی به آن وارد می‌کند. اما در بسیاری از موارد و برای حفظ تجارت آزاد و تأمین انگیزه و حس رقابتی در بین تولیدکنندگان، دولت‌ها نیازمند ایجاد کانال‌های مبادلاتی هستند و تنها با اعمال مالیات بیشتر بر کالاهای وارداتی به انواع داخلی کمک می‌کنند. این مالیات‌ها همان تعرفه‌ای است که بر کالاهای وارداتی اعمال میگردد.
منظور از تعرفه چیست؟
تعرفه (Tariff) ابزاری مالی برای کنترل واردات است. به زبانی ساده، تعرفه اعمال می‌شود تا قیمت کالاها و خدمات وارداتی از کشورهای دیگر بالا رود و از جذابیت آن‌ها کاسته شود. هدف، ایجاد جذابیت بیشتر برای کالاهای داخلی، حمایت از تولیدکنندگان و حفظ مزیت رقابتی برای آن‌هاست.
در ایران واژه تعرفه ممکن است معانی دیگری داشته باشد، مانند تعرفه خدمات پستی، تعرفه خدمات پزشکی، تعرفه بنزین و …؛ با این حال، منظور ما در این مقاله تعرفه‌ای است که بر کالاهای وارداتی یا صادراتی اعمال می‌شود و معمولا آن را تعرفه گمرکی می‌خوانند.
تعرفه یکی از اصلی‌ترین دلایل در تفاوت زیاد بین قیمت یک کالا در کشور مبدأ (تولید کننده) و قیمت آن در کشور مصرف کننده و ثانویه است. با این حال، کالاهای زیادی وجود دارند که حتی در حضور تعرفه بسیار بالا، باز هم تقاضای زیادی برای واردات دارند و این امر نشانه‌ای بر ناکارآمدی تولید، یا عدم امکان تولید، در آن کالا یا خدمت خاص در کشور وارد کننده است.
انواع تعرفه گمرکی
تعرفه را دولت‌ها به دو صورت کلی بر کالاها اعمال می‌کنند:
- تعرفه ثابت: برای کالاهای گران قیمت مانند مدل خاصی از یک ماشین، عدد مشخصی، مثلا ۱۰۰ میلیون تومان، به عنوان تعرفه در گمرک بر قیمت آن کالا اعمال می‌شود.
- درصدی از ارزش: هرچقدر که ارزش (معمولا ارزش در بازار جهانی) کالا باشد، درصدی از آن، مثلا ۵ درصد، به عنوان تعرفه دریافت و درنتیجه بر قیمت آن کالا اضافه می‌شود.
چرا کشورها بر کالاهای وارداتی تعرفه اعمال می‌کنند؟
دلایل زیادی وجود دارد که برطبق آن‌ها یک دولت برای کالاهایی که به کشورش وارد می‌شوند تعرفه‌های مختلف تعریف می‌کند. موارد زیر شاخص‌ترین این دلایل هستند.
حمایت از صنایع داخلی
در اکثر موارد، تمام یا بخشی از تعرفه اعمالی از جانب دولت‌ها برای حمایت از صنعت، شرکت یا نیروی کار و اشتغال‌زایی است. برای مثال، دولت ایران بر خودروهای خارجی تعرفه‌های سنگین اعمال می‌کند تا از خودروسازان داخلی مانند ایران خودرو و سایپا حمایت کند. از این طریق، دولت سعی می‌کند جریان موجود در درآمدزایی و درنتیجه اشتغال‌زایی این شرکت‌ها را حفظ یا ارتقاء دهد.
این امر تنها مرتبط به ایران نیست و کشورهای توسعه یافته‌ای چون آمریکا نیز برای حمایت از شرکت‌های داخلی اعداد سنگینی به عنوان تعرفه بر کالاهای وارداتی اعمال می‌کند.
غالبا، تعرفه‌هایی که به این دلیل اعمال می‌شوند، کالاهایی را هدف قرار می‌دهند که کشور نیاز مبرمی به آن‌ها دارد، تولید داخلی برای آن موجود است و بخش زیادی از جامعه به صورت مستقیم و غیرمستقیم به تولید این کالا و اشتغال‌زایی آن وابسته‌اند.
درآمدزایی برای دولت با دریافت تعرفه
این نوع از تعرفه اسم خاص خود را دارد و به آن تعرفه درآمدی می‌گویند. تعرفه درآمدی توسط دولت و به صرف ایجاد یک مسیر درآمدزایی برای آن بر کالاها اعمال می‌شود. برعکس حالت قبلی، در اینجا هدف کاهش واردات و حمایت از کالای تولیدی داخل نیست؛ برعکس، هدف افزایش واردات برای دریافت گمرک بر کالاها و درآمدزایی بیشتر است.
این نوع تعرفه می‌تواند هم بخشی از سود شرکت و هم بخشی از هزینه داخلی را هدف قرار دهد. به این معنی که، شرکت‌های خارجی مجبور شوند از سود خود کم کنند تا بخشی از تعرفه‌ها را بپردازند و کالای صادراتی‌شان همچنان جذاب بماند. از طرفی، ممکن است بخشی از تعرفه بر قیمت کالا افزوده شود و مردم مجبور باشند آن کالا را با رقمی بالاتر از قیمت واقعی آن در بازارهای دیگر بخرند.
محافظت از مصرف کننده و محیط‌زیست
بسیاری از کالاهایی که در یک کشور دیگر تولید می‌شوند با استانداردهای جهانی یا ملی کشور وارد کننده ارزیابی نمی‌گردند. بنابراین، دولت تمایل چندانی به واردات آن‌ها ندارد، اما مصرف کنندگان آن طالب آن کالاها هستند و یا به دلیل وجود تفاهم نامه‌های تجاری دولت مجبور به واردات آن‌ها با پذیرش استانداردهای کشور صادرکننده است.
در چنین مواردی، دولت رویکرد افزایش تعرفه را برای حفاظت از مصرف کننده داخلی پیش می‌برد. برای مثال، کالاهای خوراکی مانند نوشابه، چیپس یا روغن پالم‌دار در بسیاری از کشورها با تعرفه سنگین وارد می‌شوند تا از جذابیت آن‌ها برای مشتریان داخلی کاسته شود. در مقابل، شرکت‌های تولید کننده این محصولات از قدرت تبلیغاتی خود برای پوشش نقاط منفی این کالاها بهره می‌برند و در نهایت، مشتریان و تقاضای آن‌ها بر دولت فشار می‌آورند تا کالای محبوب آن‌ها را وارد کند.
دلایل سیاسی
در بسیاری از موارد، تعرفه‌ای که بر کالاها وارد می‌شود از ناسازگاری سیاست‌ها بین دو کشور واردکننده و صادرکننده نشأت می‌گیرد. هر چقدر تنش بین دو کشور بیشتر باشد (یا حداقل بین دولت‌های کنونی آن‌ها) میزان تعرفه بر کالاها بالاتر می‌رود و تجارت کندتری بین آن‌ها در جریان خواهد بود.
برای مثال اگر جنگی بین دو کشور رخ بدهد، حامیان هر کدام بر کشور دیگر فشار تجاری وارد می‌کنند. یک نمونه از این فشار تجاری، افزایش تعرفه بر کالاهایی است که از آن کشور صادر می‌شود. به عنوان نمونه، در دوران جنگ سرد بین غرب و شرق، و حتی اکنون، کشورهای غربی و شرقی با اعمال تعرفه‌های سنگین بر کالاهای یکدیگر بر اقتصاد و تجارت رقیبان خود تأثیر منفی می‌گذاشتند، بدون اینکه وارد جنگی بشوند یا حتی درباره آن حرفی به میان آورند.
عواقب استفاده از تعرفه‌های غیر متعارف بر کالاها
موارد زیر عواقب اعمال تعرفه بر کالاهای وارداتی هستند:
- کاهش کارایی و بهره‌وری صنایع داخلی و نزول حس و فعالیت‌های خلاقانه در بین شرکت‌های تولیدکننده داخل
- کاهش رقابت در صنایع برای کالاها و خدمات مختلف و آسیب دیدن مصرف کنندگان به دلیل عدم نیاز تولیدکنندگان به پاسخگویی و رقابت با انواع خارجی
- ایجاد تنش‌های سیاسی با محدود سازی شرکت‌های صادرکننده و عدم تسهیل روابط بین صنایع و بازارها در کشورهای مختلف
- کاهش دسترسی جوامع به کالاهای اساسی به دلیل افزایش تعرفه‌ها و عدم تمایل شرکت‌ها به صادرات
تأثیر تعرفه گمرکی در واردات بر قیمت کالاها و خدمات
تعرفه باعث افزایش قیمت تمام شده کالاهای وارداتی می‌شود؛ به همین دلیل، تولیدکننده داخلی نیازی به تلاش در جهت بهبود کالای خود یا کاهش قیمت آن نمی‌بیند. در نتیجه، آنکه ضرر می‌کند مصرف کننده است که همچنان باید بین قیمت بسیار بالاتر و کیفیت کمی بهتر و قیمت اندکی پایین‌تر و کیفیت بسیار کمتر، یکی را انتخاب کند.
هرچقدر میزان رقابت در صنعت بالاتر رود، ایده‌های خلاقانه و تلاش برای بهبود فرایندها و محصولات نهایی افزایش می‌یابد و انواع ناکارآمد از دور خارج می‌شوند. وقتی تعرفه افزایش می‌یابد، کالاها با پتانسیل بهتر امکان ورود به بازار را نخواهند داشت و جذابیت آن‌ها به دلیل قیمت بالایشان بسیار کم و حتی ناچیز میگردد.
بخصوص، تعرفه‌های نجومی باعث تنبل شدن صنایع داخلی و ایجاد حس ” عدم لزوم در تغییر” می‌شود. به همان میزان که تعرفه گمرکی بر کالاهای وارداتی بالاتر می‌رود بر نیاز تولیدکنندگان داخلی برای بهبود و اصلاح فرایندهای خود کاسته می‌شود.
تعرفه بر صادرات
تعرفه گمرکی تنها مشمول کالاهای وارداتی نیست و در مواردی دولت بر کالاهای صادراتی نیز تعرفه اعمال می‌کند. منظور از تعرفه بر صادرات، درصدی اضافی است که دولت شبیه مالیات خروج کالا از صادرکنندگان می‌گیرد.
هدف‌های مختلفی در پس دریافت نوع و میزان تعرفه صادراتی وجود دارند. برای مثال اگر یک کالای اساسی قرار باشد از کشور صادر شود، دولت برای حذف آن اقدام به تعریف تعرفه و دریافت کارمزد گمرکی می‌کند تا صادرکننده جذابیت کمتری در صادرات ببیند و کالای خود را در بازار داخلی عرضه کند. در غیراینصورت، هزینه دریافتی از یک صادرکننده صرف حمایت از تولیدکننده دیگری می‌شود که کالای مشابهی را در بازار داخل عرضه می‌کند.
مواردی نیز وجود دارند که کالای صادراتی آنقدر در داخل نایاب می‌شود که دولت اجازه خروج آن از کشور را نمی‌دهد و به عبارتی تعرفه را با قطع امکان صادرات جایگزین می‌کند. در هر دو مورد، هدف حمایت از مصرف کننده و حفظ نیاز داخلی به آن کالاست.
پیشنهاد دروازه اقتصاد:
سوئیفت (Swift) و سیستم عملکردی آن
تعرفه در تجارت نوین
در دهه‌های اخیر نقش تعرفه در تجارت بین‌الملل بسیار کاهش یافته است. دلیل این امر ایجاد سازمان‌های میانجی برای افزایش و بهبود روندهای تجاری بین‌الملل و آزاد است. سازمان‌های چون WTO (سازمان تجارت جهانی) مبادلات را به سمت انواع آزاد و بدون تعرفه می‌برند تا مصرف کنندگان در همه‌جا دسترسی منصفانه‌تری به کالاهای مطلوب داشته باشند.
با ایجاد تفاهم‌نامه‌های جهانی، کشورها به سمت جهانی شدن، حداقل در موضوع تجارت، حرکت می‌کنند. در این مسیر هرآنچه باعث ایجاد اختلاف‌های کلان بین تجارت یک کالا در دو منطقه جغرافیایی متفاوت شود محدود میگردد و نوع دسترسی به کالا و خدمات به نفع مصرف کننده تغییر می‌کند.
مقاله داووس چیست؟ به ارتباطات بین‌المللی برای تسهیل تجارت جهانی می‌پردازد، حتما مطالعه کنید.
جهانی شدن چیست؟
منظور از جهانی شدن گسترش جریان محصولات مالی، کالاها، فناوری، اطلاعات و مشاغل در سرتاسر مرزها و فرهنگ‌ها است. از دیدگاه اقتصادی، جهانی شدن به ارتباطات بیشتر بین کشورها اشاره می‌کند که به شدت افزایش می‌یابد و تعامل به نقطه‌ای می‌رسد که مردم دو کشور متفاوت احساس نمی‌کنند قوانین اقتصادی متفاوتی دارند.
جهانی شدن آرمان شهری است که در آن، کشورها بدون نیاز به پرداخت هر تعرفه‌ای به یکدیگر کالا صادر می‌کنند و بازار یک کشور صادرکننده هیچ تفاوت قیمتی نسبت به بازار کشور واردکننده یک کالای مشترک ندارد.
با این حال، جهانی شدن فقط مربوط به جریانات تجاری و حذف تعرفه بر واردات و صادرات نیست. جهانی شدن جنبه‌های اجتماعی سیاسی، فرهنگی و فناوری نیز دارد. در تمام این جنبه‌ها، هدف از جهانی شدن افزایش تعامل بیشتر و کاهش یا حذف مرزهایی است که باعث ایجاد حس و واقعیت تمایز بین دو ملیت می‌شود. ایجاد مناطق مشترک المنافع و تعریف سیاست‌ها و قوانین یکسان برای آن‌ها، مانند منطقه یورو برای برخی از کشورهای اروپایی، ازجمله این تلاش‌های همه‌گیر در زمینه جهانی شدن است.
آیا تعرفه باعث تورم می‌شود؟
از نظر تئوری تعرفه می‌تواند عاملی در ایجاد تورم در جامعه باشد. وقتی کالایی وارداتی مشمول تعرفه‌ای بالا می‌شود، واردکننده داخلی آن مجبور به افزایش قیمت آن کالای خاص است. این افزایش قیمت نه تنها بر آن کالا بلکه بر کالاهای وابسته یا متناظر بر آن نیز تأثیر می‌گذارد.
هرچقدر تعداد کالاهایی که تعرفه بالا بر آن‌ها اعمال می‌شود بیشتر باشد، امکان بروز تورم سرتاسری بالاتر می‌رود. بخصوص اگر کالاهای اساسی و وارداتی با تعرفه همراه شوند و مردم راهی جز خرید آن‌ها نداشته باشند، تورم متناظر با آن‌ها حتمی است. با این حال، کالاهایی مانند خودرو در ایران وجود دارند که جزء کالاهای اساسی نیستند اما تعرفه بالا بر آن‌ها باعث افزایش قیمت خودروهای ساخت داخل، قطعات خودرو، خدمات متناظر و حتی افزایش قیمت ملک می‌شود.
جمع‌بندی
تجارت آزاد باعث می‌شود که مصرف کننده حق انتخاب بیشتری داشته باشد و قیمت‌ها به نفع او رقابتی گردند. از طرفی، تعرفه‌های بسیار پایین و صنعت ضعیف داخلی باعث کاهش توان رقابتی شرکت‌های داخلی و توقف خطوط تولید آن‌ها می‌شود؛ در نتیجه، کاهش تولید در داخل باعث افزایش نرخ بیکاری در کشور میگردد.
درنتیجه، برای ایجاد تعادل در میزان تعرفه و حتی حذف آن و تجارت آزاد با کشورهای دیگر، اولین گام قدرتمند ساختن صنایع داخلی و ایجاد فضای رقابتی در صنایع داخلی است. اگر خلاقیت در صنعت افزایش نیابد و ایده‌های ناب به محصول تبدیل نشوند، راهی جز ممانعت از ورود کالاهای با کیفیت‌تر و ارزان‌تر نیست.
تعرفه اگرچه برای مدتی می‌تواند شرکت‌ها و تولید داخلی را حمایت کند، اما در ادامه به عاملی اساسی در سوء استفاده شرکت‌های داخلی در تولید نامرغوب و فروش کالا با قیمت‌های بالا تبدیل می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از کشورها دوره‌هایی از تاریخ خود را صرف بازسازی سیستم‌های تولید، قیمت‌گذاری و رقابت کرده‌اند (و حتی برای سال‌ها با آشوب در صنایع خود روبرو بوده‌اند) تا در ادامه دروازه‌های تجارت را بر غریبه‌ها بگشایند و انتخاب مطلوب‌تر و آزادتر را برای مصرف کنندگان خود به ارمغان بیاورند.
سوالات متداول
تعرفه بر کالاهای وارداتی چیست؟
تعرفه یک کارمزد اضافی است که یک کشور بر کالاهای وارادتی به خاک خود اعمال می‌کند. این کارمزد اضافی دلیل اصلی در افزایش قیمت آن کالای وارداتی است.
آیا دارو نیز شامل تعرفه می‌شود؟
متاسفانه اکثر کالاهایی که به کشور وارد می‌شوند شامل تعرفه می‌گردند. هرچند در بخش پزشکی این تعرفه غالبا پایین است. با این حال، اگر واردات از طریق سازمان‌های دولتی مانند وزارت بهداشت صورت بگیرد، غالبا تعرفه‌ای بر داروها اعمال نمی‌شود.
منظور از تعرفه گمرکی چیست؟
تعرفه گمرکی همان تعرفه‌ای است که در این مقاله به آن پرداختیم و به درصد یا میزان ثابتی اطلاق می‌شود که دولت بر کالاهای وارداتی اعمال و دریافت می‌کند.