زلزله‌های دوقلو که در اوایل سال ۲۰۲۳ در دو کشور ترکیه و سوریه رخ داده‌اند، علاوه بر فاجعه انسانی در تعداد مرگ و میر و زخمی‌ها، خسارت‌های مالی نجومی برای این کشور به بار آورده‌اند. برای مثال، دولت ترکیه در بیانیه‌ای میزان این خسارت‌ها را در حدود ۵۰ میلیارد دلار پیش‌بینی کرده است.
ترکیه و بازه‌ای کوتاه برای استراحت رکود اقتصادی
بعد از یک سال سخت و پر از سقوط برای لیر ترکیه، اوضاع در اوایل سال ۲۰۲۳ در حال بهبود بود. در ماه ژوئن ۲۰۲۲ بود که ترکیه با بحران ملی روبه‌رو شد و روندها در حال حرکت به سمت وضعیت اورژانسی در کشور بودند، بخصوص با کمی وخیم‌تر شدن اوضاع، ترکیه قادر به پرداخت بدهی‌های بین‌المللی خود در بخش واردات کالا نبود.
در سال ۲۰۲۲، حق معاوضه نکول اعتباری که سالانه برای تضمین بازخرید اوراق قرضه یورو‌ای پنج‌ساله پرداخت می‌شود، به بیش از ۹ درصد رسیده بود- که بالاترین سطح از زمان بحران بانکی سال ۲۰۰۱ بود. در همین ماه، اعتبار یا امتیاز دولت ترکیه برای دریافت وام‌های خارجی به پایین‌ترین نقطه ممکن در ۲۰ سال گذشته رسیده بود.
از اواسط سال ۲۰۲۲ به بعد، اوضاع روبه بهبود بود و سیاست‌های اقتصادی دولت تا حدودی بر اوضاع وخیم چیره شده بود. اما در همین دوران روبه بهبود بود که در ۶ فوریه ۲۰۲۳، فاجعه‌ای رخ داد و ترکیه، به همراه همسایه مرزی خود سوریه، با یک جفت زلزله عظیم و ویرانگر مواجه شد.
زلزله‌های ویرانگر ترکیه
در اوایل سال ۲۰۲۳، وقتی دنیا در جنجال کریسمس بود، دو زلزله به بزرگی ۷.۸ و ۷.۵ ریشتر (با فاصله یک ساعته) ترکیه و سوریه را به لرزه درآورند. تا امروز، ۱۹ فوریه سال ۲۰۲۳، تعداد کشته‌شدگان ناشی از این زلزله‌ها در ترکیه به بیشتر از ۴۵ هزار نفر رسیده است.
علاوه بر تعداد کشته‌شدگان در مقیاس بسیار بزرگ، بیشتر از صدها هزار نفر آسیب‌های جزئی و جدی دیده‌اند، هزاران خانه کاملا ویران شده‌اند و زیرساخت‌های کشور دچار آسیب‌هایی بازگشت‌ناپذیر شده است که مقیاسی به اندازه بزرگی خود زلزله دارند.
میزان ضرر اقتصادی ناشی از زلزله ترکیه
بنابر پیش‌بینی‌های اولیه، میزان خسارات مالی زلزله ترکیه از ۱۰ درصد GDP این کشور در سال ۲۰۲۳ بیشتر است. به عبارتی، برای بازسازی کشور در نواحی حادثه دیده، به بیشتر از ۸۵ میلیارد دلار تخصیص سرمایه نیاز است. به همین دلیل، که سازمان ملل در حال تأمین یک صندوق ۱ میلیارد دلاری برای حمایت از آسیب‌دیدگان زلزله ترکیه است.
از این میزان خسارت که توسط بانک مرکزی اروپا تخمین‌زده شده است، ۷۰.۷ میلیارد دلار مرتبط با ویرانی ساختمان‌ها، ۱۰.۴ میلیارد دلار کاهش درآمد ملی و ۲.۹ میلیارد دلار مرتبط به اشتغال نیروی انسانی هستند.
چرا خسارات زلزله ترکیه اینقدر فاجعه‌بار است؟
کشور ترکیه شبیه یک قطعه سنگ است که توسط گیره عظیمی در حال فشرده شدن است. میلیون‌ها سال است که شبه قاره عربستان در حال حرکت به سمت شمال آسیا و در تنگنا قراردادن ترکیه در مرزهای شمال اروپا است.
همچنین، تعداد زلزله‌های سالانه در ترکیه و سوریه زیاد است، هرچند زلزله‌ای مشابه با آنچه در اوایل ۲۰۲۳ رخ داد، در سال ۱۹۳۹ به وقوع پیوسته بود. زلزله سال ۱۹۳۹ آغازی بر تحرکات شدید شکاف آناتولین شمالی بود که در طول ۶۰ سال، ۱۲ زلزله بزرگ را ناشی شده است.
اصلی‌ترین دلیل در فاجعه‌بار بودن این زلزله، قدرت فوق‌العاده ۷.۸ ریشتری آن و هم‌زمانی دو زلزله با قدرت بیشتر از ۷.۵ ریشتر است. علاوه بر این، زلزله اخیر ترکیه در فاصله‌ای به طول ۴۰۰ کیلومتر رخ داد و بخش‌های عظیمی از مناطق مسکونی را تحت تأثیر قرار داد.
علاوه بر این، بسیاری از منتقدان دولت و کارشناسان سازه بر این باورند که ساختمان‌هایی که به صورت انبوه‌سازی، احداث شده‌اند، استانداردهای لازم برای مقاومت در برابر چنین زلزله‌هایی را نداشته‌اند. بخصوص، نظارت کم و فرار سازندگان از اجرائیات متناظر با ایمنی ساختمان، به آسیب‌پذیری بیشتر ساختمان‌ها منجر شده بود.
چگونه اقتصادها بعد از فاجعه‌هایی مثل زلزله ترکیه ترمیم می‌شوند؟
درواقع، بحران و فاجعه به دلیل قدرت غافلگیری آن‌هاست که بیشترین صدمه را وارد می‌کنند. در چنین شرایطی، برنامه‌ریزی و مدیریت به تفکرات آنی، نوآورانه و اورژانسی بدل می‌شوند. آنچه در بازگشت یک اقتصاد به ریل‌های تثبیت و تعادل اهمیت دارد، قدرت مانور در مقابل ریسک و ریسک‌پذیری سیستم مدیریتی آن است.
جریان‌های مالی کشورهایی که وابستگی شدیدی به یک ساختار درآمدی، مثل صادرات تک محصولی، دارند، در زمان فاجعه بیشترین آسیب را خواهند دید. در مقابل، اقتصادهایی که منعطف‌تر هستند و ریسک‌های خود را در اجزای اقتصادی کشور تقسیم کرده‌اند، پس از فاجعه سریع‌تر بهبود می‌یابند، زیرا موقتا تمام اقتصاد خود را بر محورهای آسیب‌ندیده یا کمتر آسیب‌دیده، سوار می‌کنند.
در کشور ترکیه، تأکید و سیاست اصلی در تقویت اقتصاد کشور، تمرکز بر روی توریسم و ورود ارز خارجی به شیوه‌های مختلف است. وقتی فاجعه‌ای این‌چنین رخ می‌دهد، بخشی که بیشترین تأثیر را می‌پذیرد همان توریسم کشور است، چراکه وابستگی شدیدی به ذهنیت افراد و ترس از رخداد دوباره فاجعه دارد.
اقتصادهای این‌چنین، پس وقوع حادثه دو انتخاب دارند، یا روند پیشین خود را در پی بگیرند و پس از سال‌ها به نقطه قبل از فاجعه برگردند. یا اینکه تلنگری به سیستم اقتصادی خود بزنند و ریسک‌های اقتصادی کشور را با نوآوری تلفیق کرده و در فعالیت‌های بیشتر و متنوع‌تر تقسیم کنند.
یادمان نرود که ایران هم کشور زلزله‌خیزی است و بر نوار معروفی از لایه‌های متحرک پوسته زمین قرار دارد. زلزله ترکیه یک اعلام خطر برای تمام کشورهای اطراف آن است و ایران به عنوان یک همسایه این کشور، باید هم‌اکنون به فکر مقاوم‌سازی و برنامه‌ریزی برای مدیریت پیش و پسا زلزله باشد.