روسیه و ایران از دیرباز همکاری‌های تجاری و اقتصادی زیادی داشته‌اند. با این حال، سال ۲۰۲۲ نقطه عطفی در این روابط بود؛ جایی که تحریم‌های غرب بر هر دو کشور، تنور داغ این ارتباطات را شعله‌ورتر کرده است. اما این روابط روسیه و ایران مانع و اهرم محدودکننده‌ای هم دارند.
تابستان امسال بود که اعضاء رده‌بالای دو کشور در چندین ملاقات به تحکیم روابط همه‌جانبه خود اذعان داشتند. به‌ویژه، روسیه برای اولین بار یک ماهواره ساخت ایران را وارد مدار کرد؛ فعالیتی که مسیر ایران را برای حضور و فعالیت در فضا هموار خواهد کرد.
در حاشیه مذاکرات سازمان مشارکت شانگهای (SCO) بود که ایران به روسیه این اطمینان را داد که تحریم‌های اتخاذشده از طرف غرب بر روسیه را به رسمیت نخواهد شناخت و ارتباطات خود با این کشور را حتی گسترش هم خواهد داد. به درنتیجه، در ۶ ماه گذشته همکاری تهران در زمینه‌های سیاسی، فضایی، تجاری و اقتصادی با روسیه کانون مذاکرات چندجانبه بین سران دو کشور بوده است.
وضعیت استراتژیک ایران
ایران بیشتر از ۱۲ درصد از ذخایر نفت و گاز جهان را در اختیار دارد. همین امر باعث افزایش میزان کنونی GDP کشور و پتانسیل رشد متناظر در سال‌های پیش رو می‌شود. ازطرفی، مسیر بیشتر جریان‌های تجاری، بخصوص نفت و گاز، ایران به سمت شرق است تا غرب. پس از چین، روسیه اصلی‌ترین دوست تجاری ایران در جهان است.
بندرهای انزلی و چابهار دروازه‌هایی به بازارهای اقتصادی جهان هستند که روسیه و چین سرمایه‌گذاری‌های زیادی را در آن‌ها انجام یا پیش‌بینی کرده‌اند. بخصوص روسیه، با بسته شدن مسیرهای انتقال از کشورهای اروپایی، به دنبال مسیرهای جدید در انتقال و ایجاد ارتباط با کشورها و فروش محصولات صادراتی خود است.
ایران همچنین رابطه و نفوذ ژئوپلیتیک خوبی در کشورهای همسایه خود دارد و می‌تواند کانال ارتباطی خوبی برای روسیه باشد. علاوه بر این، تحریم‌های غرب باعث شده که سرمایه‌گذاری و استفاده از مسیرهای انتقال کاالا از ایران، بسیار برای روسیه ارزان تمام شود.
بر نوار تحریم
یکی از اصلی‌ترین محرک‌ها در ارتقاء سطح همکاری‌های بین روسیه و ایران، روند تحریم‌های کنونی و آتی، و حتی مشترک، بین دو کشور است. به ویژه ایران، به عنوان کشوری در حال توسعه، به شدت به روابط تجاری نیاز دارد. از طرفی، قیمت نفت در یک سال گذشته شدیدا افزایش یافته و ایران قدرت مانور بیشتری در منطقه پیدا کرده است.
با چنین توان مالی کنونی، ایران به دنبال گسترش فعالیت‌های تجاری خود است. چین به عنوان دومین قدرت اقتصادی جهان و روسیه به عنوان یکی از ۱۰ قدرت اقتصادی دنیا، چراغ‌های سبز خود را برای ایران روشن کرده‌اند. در اولین گام، ایران به عنوان عضو دائم سازمان مشارکت شانگهای پذیرفته شد، عضویتی که موقعیت ایران در مذاکرات احیاء برجام را قدرت بخشید.
تقویت فعالیت‌های تجاری روسیه و ایران
وزیر خارجه روسیه بارها بر توسعه همکاری‌های تجاری این کشور با ایران تأکید کرده است. به ویژه، با روند روزافزون تحریم‌های جدید از جانب غرب، روسیه به دنبال پیشبرد اهداف تجاری و تقویت اقتصاد تحریم‌شده خود از کانال‌های ممکن است. علاوه بر این، تحریم‌های تلافی‌جویانه روسیه بر اروپا و قطع گاز صادراتی، وضعیت اقتصاد روسیه را بغرنج‌تر کرده است.
در سال ۲۰۲۱، ارزش معاملات بین ایران و روسیه، ۸۱ درصد بیشتر از ۲۰۲۰، به ۳.۳ هزار میلیارد دلار رسید. ابراهیم رئیسی به تازگی اعلام کرده که ایران به دنبال ارتقاء این همکاری‌ها به بیشتر از ۱۰ میلیارد دلار است.
در سه ماهه اول سال ۲۰۲۲، میزان مبادلات تجاری بین دو کشور بیشتر از ۱۰ درصد افزایش یافت. به ویژه مذارکرات برای توسعه همکاری در بخش انرژی و استخراج نفت به قراردادهای جدید و بلندمدتی خواهد انجامید.
حذف دلار از معاملات روسیه و ایران
در جدیدترین واکنش به تحریم‌های غرب و بخصوص آمریکا، روسیه و ایران به دنبال حذف ارز دلار از معاملات بین دو کشور هستند. خاندوزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران، متناظر با جدیدترین سیاست ایران در همکاری تجاری با روسیه، اعلام کرد که دو کشور به دنبال حذف دلار از مبادلات تجاری فی‌مابین هستند.
بنا بر گزارش اسپوتنک، پس از اجرایی شدن این چهارچوب مبادلاتی جدید، ریال ایران و روبل روسیه مبنای قراردادها خواهند بود. مهم‌ترین عامل در اتخاذ این تصمیم، عبور از مانع سوئیفت است که شدیدا توسط آمریکا کنترل می‌شود.
جبهه تجاری- سیاسی روسیه و ایران
ایران همچنان درگیر مذاکرات احیای برجام با دولت دمکرات بایدن است و نیم‌نگاهی هم به حذف بخش قابل‌توجهی از تحریم‌ها دارد؛ بنابراین، موانع قابل‌توجهی در روابط تجاری و اقتصادی با روسیه پیش رو می‌بیند. با حضور پوتین در تهران و امضای قراردادهای همه‌جابنه با کشور روسیه، ایران سیگنال‌هایی را درباره انتخاب‌های خود به غرب فرستاد.
رابطه بسیار نزدیک روسیه و ایران، در برهه حساس کنونی، منجر به انتقادهای بین‌المللی از تهران شده است. انتقادهایی که ممکن است تبعات اقتصادی نیز داشته باشند. بنابراین، از یک طرف ایران به دنبال گسترش روابط تجاری خود با همسایه قدرتمند خود است؛ از طرف دیگر، چنین روابطی ممکن است ارتباط و دسترسی‌های شکننده خود با غرب و حتی خاورمیانه را با تهدید مواجه کند.
ایران شدیدا به دنبال حفظ قدرت هسته‌ای خود و ساخت نیروگاه‌های تولید انرژی از طریق سوخت‌های هسته‌ای است. روسیه یکی از اصلی‌ترین و باتجربه‌ترین کشورها در ساخت چنین زیرساخت‌های اتمی است. در نتیجه، ایران به گسترش روابط، برای حفظ جریان جاری، نیاز مبرهنی دارد.