رقابت های اقتصاد فرهنگ و هنر در سیستم های جهانی

در سال ۲۰۲۲، ارزش بازار معاملات مرتبط با هنر، نزدیک به ۶۸ میلیارد دلار بوده است. این رقم تنها مربوط به آثار هنری و فروش آنها به صورت مستقیم و یا در قالب حراج‌های بین‌المللی یا ملی است. ارزش بازار کالاها و خدمات فرهنگی و هنری تریلیون دلاری است. بنابراین، بدیهی است که بازار داغی در رقابت اقتصاد فرهنگ و هنر شکل گرفته باشد و شبیه هر صنعت دیگری، برای درآمدزایی از آن تبلیغات، شبکه‌سازی و پشتیبانی مالی، محیطی و اجتماعی می‌شود. در ادامه به برخی از جنبه‌های رقابتی در حوزه اقتصاد فرهنگ و هنر می‌پرازیم.

اهمیت جایگاه مخاطب
یکی از مهمترین جنبه‌های رقابتی در حوزه هنر و صنعت مبتنی بر آن، جذب نگاه و توجه مخاطب بیشتر به محصولات فرهنگی و هنری است. هنرمندان و موسسات فرهنگی بیشتر از هر چیز دیگری برای جذب مخاطب رقابت می‌کنند. از جلب بازدید کننده برای موزه‌ها، گالری‌های هنر و تئاترها گرفته تا تلاش برای افزایش شرکت کنندگان در فستیوال‌های فرهنگی و موسیقی، هر ابزار دیجیتال و سنتی که لازم باشد به کار می‌گیرند تا مخاطب کنونی را حفظ و انواع بالقوه را جذب کنند.

کمک های مالی
چه در داخل کشور و چه در خارج آن، صنایع فرهنگی به دنبال جذب کمک‌های بلاعوض مالی از جانب نهادهای مختلف‌اند. با این حال، این فرصت‌ها بسیار محدود هستند و رقابت بر سر دریافت آنها بسیار بالاست. برای مثال، بودجه یونسکو برای حمایت از حرکت‌های فرهنگی در حدود ۶ میلیون دلار است و سالانه تنها به تعداد محدودی از میان کاندیداهای بسیار پرداخت می‌شود.

فضاهای نمایشگاهی و اجرایی
دسترسی به فضاهای نمایشگاهی معتبر و مکان‌های اجرا بسیار رقابتی است. برای ایجاد گالری‌های معتبر در مکان‌های پر بازدید، هنرمند باید ماه‌ها و شاید سال‌ها منتظر بماند و هر گونه ارتباط و تبلیغات موثری برای کم کردن این بازه زمانی با ارزش است. بخصوص، برای کشورهایی که خواهان نمایش فرهنگ و تقویت جنبه‌های اقتصادی آن مانند درآمدزایی از گردشگری هستند، دسترسی به محیط‌های تبلیغ بین‌المللی و استفاده از آنها در جهت جذب نگاه مخاطب جهانی بسیار حائز اهمیت است.

فروش یا حراج آثار هنری
بیشترین ارزش گذاری‌ها و بالاترین سطح درآمدزایی برای آثار هنری، محصول شرکت دادن آنها در حراج‌های بین‌المللی است. موسسه‌های حراج آثار هنری بیشترین مزیت‌ها رقابتی را به وجود می‌آورند، دسترسی‌های فوق‌العادهای در عرضه هنر به مخاطب درست فراهم می‌کنند و علاوه بر ارزش مالی، ارزشی اعتباری به هنرمند و اثر او می‌دهند.

جوایز و جایگاه اجتماعی
از دیگر کانون‌های رقابتی در حوزه فرهنگ و هنر، تلاش برای کسب جوایز بین‌المللی و ارتقاء جایگاه اجتماعی است. بخصوص، تشخیص مکان‌های تاریخی و گردشگری از جانب نهادهای بین‌المللی کمک شایانی به جهانی شدن یک منطقه و جذب گردشگر برای آن می‌کند.

شبکه‌سازی هنرمدان، خروج از انزوای هنری
یکی دیگر از جنبه‌های رقابتی در عرصه فرهنگ و هنر که شاید کمتر به آن پرداخته شده باشد، رقابت برای اتصال به شبکه‌های ارتباطی است. هنرمندان تنها زمانی می‌توانند هنر خود را با ارزشی معادل با تلاش و خلاقیت‌شان عرضه کنند که به شبکه‌ای پویا از مخاطبان، فروشندگان و سازمان‌های پشتیبان متصل باشند. هیچ محصول و خدمت هنری نمی‌تواند در انزوا به شکوه برسد، و حتی اگر برسد بهره اقتصادی قابل توجهی را برای خالق یا جامعه مبدأ خود به ارمغان نمی‌آورد.

استعداد و خلاقیت
خلالقیت اصلی‌ترین گام در خلق یک اثر هنری است. دولت‌های زیادی وجود دارند که برنامه‌هایی برای ارتقاء ذائقه هنری تدوین کرده‌اند، برای حفظ فرهنگ و طیف هنری خود تلاش می‌کنند و بر روی کارآفرینی از این کانال حساب جدایی باز کرده‌اند. کم نیستند تعداد هنرمندانی که جذب تبلیغات و شرایط مطلوب‌تر کشورهای دیگر شده‌اند و مهاجرت هنری را انتخاب کرده‌اند.

گردشگری فرهنگی
گردشگری هنری بزرگترین بازار درآمدزایی از کانال فرهنگ و هنر است. چنانکه قبال هم به آن اشاره کردیم، سهم بسیار بالایی از تولید ناخالص داخلی کشورهای توریستی را اقتصاد گردشگری فرهنگی تشکیل می‌دهد. همچنین، کشورها از این فرصت برای تبلیغ فرهنگ خود و حتی انتشار آن بهره می‌گیرند. حال این سوال پیش می‌آید که چگونه یک کشور می‌تواند در اقتصاد فرهنگ و هنر مزیت رقابتی ایجاد کند؟ برای ارتقاء سهم یک کشور از اقتصاد کنونی در حوزه فرهنگ و هنر، باید مجموعه‌ای از استراتژی‌های سرمایه‌گذاری، سیاست‌گذاری فرهنگی و شبکه‌سازی به مرحله پیاده‌سازی برسند. موارد زیر گام‌های کلیدی هستند که می‌توان از آنها برای عملی کردن چنین استراتژی‌های توانبخشی به اقتصاد فرهنگی استفاده کرد.

سرمایه‌گذاری در آموزش هنری
ما نیازی به آموزش خلاقیت به کودکان نداریم، بلکه باید خلاقیت را در آنها به ثمر برسانیم و تثبیت کنیم. نسل جدید بسیار از فناوری تأثیر می‌پذیرند و اگر آموزش‌ها حول فناوری و پیشنهادات آن باشد، آموزش موثرتری نتیجه می‌شود. بخصوص، هنر دیجیتال یک گزینه مناسب برای جوانانی است که علاقه‌مند به هنر هستند اما گرایش‌های دیجیتال و حضور آنلاین دارند. یک سیاست آموزشی درست تمام این جنبه‌ها را در نظر می‌گیرد و شیوه‌ها و نه یک شیوه را برای طیف‌های شخصیتی مختلف تعریف می‌کند.

پشتیبانی از صنایع خلاق
سرمایه‌گذاری یا کمک به صنایعی که در حوزه فرهنگ و هنر فعالیت دارند یا محصولات آنها حول خلاقیت مستمر تعریف شده است، بهترین سرمایه‌گذاری برای ارتقاء جایگاه فرهنگی و هنری کشور و عرضه شیوه‌های سنتی در خلق اثر به بازارهای بین‌المللی است. گرنت‌های ملی، کاهش یا حذف مالیات و مشاوره‌های مالی می‌توانند جنبه‌های مختلف از این کمک مالی باشند.

زیرساخت‌های فرهنگی
اگر بستری امن برای فعالیت و حضور فرهنگی ایجاد نشود، درآمدزایی از آن غیرممکن است. برای مثال، باید مسیرهای دسترسی به نقاط گردشگری استاندارد باشند، امنیت فضاهای تاریخی تأمین شود و مرمت آثار کهن فرهنگی در اولویت سازمان‌های مرتبط قرار گیرند. علاوه بر این، زیرساخت‌هایی چون کانون‌ها و موسسات فرهنگی باید در سراسر کشور ایجاد گردند تا دسترسی هنرمندان بالقوه به آموزش‌های لازم تضمین شود.

تعامل عمومی
یکی از شیوه‌هایی که کشورها برای افزایش گرایش مردم خود به هنر استفاده می‌کنند، برگزاری فستیوال‌ها، گالری‌ها و گردهمایی‌های کوچک و بزرگ سیار در شهرهای مختلف است. از این طریق، مردم ارتباط خود با فرهنگ و هنر ملیاشان را حفظ می‌کنند و شکاف فرهنگی بین نسل‌های مختلف هر روز بیشتر و بیشتر نمی‌شود.

دیپلماسی فرهنگی
برای ایجاد شبکه‌های ارتباطی بین‌المللی و توسعه حوزه‌هایی چون گردشگری فرهنگی، دولت‌ها باید رایزنی‌های مداوم و منجر به نتیجه‌ای با دولت‌های دیگر، سازمان‌های فعال و حتی اشخاص فعال در حوزه هنر داشته باشند.

حمایت از کارآفرینی فرهنگی
کارآفرینی پررنگ‌ترین شیوه انتقال خلاقیت به صنعت و کسب درآمد است. کارآفرینی فرهنگی در بسیاری از کشورها نهادینه شده است. کارآفرینان کسانی هستند که کسب و کار و بازارها را خوب می‌شناسند، فرآیندها را به درستی تشخیص می‌دهند و نیاز را به محصول می‌رسانند. در حوزه هنر، کارآفرینان زیادی وجود دارند که خود ذائقه هنری دارند یا حتی هنرمندند و نیاز به حمایت‌های دولتی دارند تا محصول یا خدمت خود را به بهینگی و عرضه در مقیاس برسانند.

بازاریابی
تمام فعالیت‌های قبلی باید از کانال تبلیغات موثر بگذرند. برای جذب سرمایه، حمایت اجتماع، آگاهی رسانی و موارد مشابه، دولت‌ها نیازمند فعالیت‌های بازاریابی محیطی و آنلاین هستند. فعالیت‌هایی که هدف خود را به خوبی می‌شناسند و طراحی آنها با برداشت درست از جامعه و مخاطب هدف صورت گرفته است.