اقتصاد روسیه از سد تحریم‌ها گذشت | تغییر مسیر تجارت مسکو پس از جنگ اوکراین
کاهش وابستگی تجاری به اروپا
بر اساس داده‌های پلتفرم OEC، پیش از جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۱، حدود ۵۰ درصد از صادرات روسیه به کشورهای اروپایی از جمله بلاروس و اوکراین انجام می‌شد. در آن زمان، صادرات روسیه عمدتاً شامل محصولات انرژی به‌ویژه نفت خام و گاز طبیعی بود. با این حال، طی دو سال گذشته، این وضعیت به‌طور چشمگیری تغییر کرده است.
بر اساس گزارش‌های رسمی، تا پایان سال ۲۰۲۳، میزان صادرات روسیه به اروپا به ۱۵ درصد کاهش یافته است که نشان‌دهنده افت قابل‌توجهی در مقایسه با سال‌های گذشته است. در مقابل، چین و هند به مقصدهای اصلی صادرات روسیه تبدیل شده‌اند، به‌طوری که در سال ۲۰۲۳ سهم چین از صادرات روسیه به ۳۲.۷ درصد و سهم هند به ۱۶.۸ درصد افزایش یافت. این در حالی است که در سال ۲۰۲۱، سهم این دو کشور به ترتیب ۱۴.۶ درصد و ۱.۵۶ درصد بود.
افزایش صادرات نفت روسیه به آسیا
با کاهش واردات اروپا از روسیه، میزان فروش نفت این کشور به چین، هند و ترکیه افزایش یافته است. به گزارش اندیشکده بروگل، در حال حاضر حدود ۹۵ درصد از نفت روسیه توسط هند، چین و ترکیه خریداری می‌شود.
از سوی دیگر، ۷۰ درصد از صادرات نفت روسیه از طریق آنچه “ناوگان سایه” خوانده می‌شود، انجام می‌گیرد. این ناوگان شامل کشتی‌های قدیمی و فرسوده‌ای است که بدون بیمه‌های غربی استاندارد فعالیت می‌کنند و مقصد اصلی آن‌ها هند و چین است. این روش باعث شده است که روسیه بتواند تحریم‌های غرب را دور بزند و همچنان نفت خود را به بازارهای بین‌المللی صادر کند.
افت شدید صادرات انرژی به اروپا
تحریم‌های اعمال‌شده از سوی اتحادیه اروپا باعث شد که واردات نفت خام روسیه به این بلوک اقتصادی بیش از ۹۰ درصد کاهش یابد. این روند در مورد گاز طبیعی نیز ادامه داشته است، به‌گونه‌ای که سهم گاز روسیه در بازار اروپا از ۴۰ درصد در سال ۲۰۲۱ به ۱۵ درصد در سال ۲۰۲۴ کاهش یافته است.
در این میان، برخی کشورهای اروپایی مانند مجارستان که روابط نزدیکی با کرملین دارند، همچنان به خرید انرژی از روسیه ادامه داده‌اند. همچنین، ترکیه و قزاقستان نیز در سال ۲۰۲۳ سهم بیشتری از تجارت روسیه را به خود اختصاص داده‌اند.
افزایش وابستگی روسیه به چین
در کنار تغییرات در حوزه صادرات انرژی، آمارها نشان می‌دهد که چین به بزرگ‌ترین تأمین‌کننده کالاهای وارداتی روسیه تبدیل شده است. در سال ۲۰۲۳، چین ۵۳ درصد از واردات روسیه را تأمین کرد، در حالی که این رقم در سال ۲۰۲۱ برابر با ۲۵.۷ درصد بود.
- ۳۸ درصد از کالاهایی که چین در سال ۲۰۲۳ به روسیه فروخت، شامل ماشین‌آلات و قطعات صنعتی بود.
- ۲۱ درصد از کالاهای صادراتی چین به روسیه مربوط به صنعت حمل‌ونقل، از جمله خودروها، کامیون‌ها و قطعات یدکی بوده است.
- سایر کالاهای صادراتی شامل محصولات شیمیایی، فلزات، لاستیک، پلاستیک و منسوجات است که حجم تجارت میان دو کشور را به میزان قابل‌توجهی افزایش داده است.
افت جایگاه تجاری اتحادیه اروپا در روسیه
در سال ۲۰۲۱، کشورهای اتحادیه اروپا و انگلیس بیش از یک‌سوم از واردات روسیه را تأمین می‌کردند. اما این میزان تا سال ۲۰۲۳ به کمتر از ۲۰ درصد کاهش یافته است. به‌این‌ترتیب، روسیه به‌تدریج جایگزین‌های جدیدی برای کالاهای مورد نیاز خود پیدا کرده و وابستگی این کشور به چین و سایر کشورهای آسیایی افزایش یافته است.
آیا روسیه از سد تحریم‌ها عبور کرده است؟
بررسی تغییرات اقتصادی روسیه نشان می‌دهد که این کشور علی‌رغم تحریم‌های گسترده غرب، همچنان به فعالیت‌های تجاری خود ادامه می‌دهد. بااین‌حال، کارشناسان معتقدند که اگرچه روسیه توانسته جایگزین‌هایی برای بازارهای از دست‌رفته خود پیدا کند، اما کیفیت کالاهای وارداتی کاهش یافته است و این امر می‌تواند تأثیرات اقتصادی منفی در بلندمدت به همراه داشته باشد.
به نظر می‌رسد که مسکو با تغییر مسیر تجاری خود، روابط اقتصادی خود را بیش‌ازپیش به سمت شرق گسترش داده است، اما هنوز مشخص نیست که این استراتژی تا چه حد می‌تواند نیازهای اقتصادی روسیه را در بلندمدت تأمین کند.