بحران گاز و برق در ایران: خسارات سنگین به اقتصاد و زندگی روزمره
ایران، کشوری که حدود ۱۷ درصد از ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد، درگیر بحران کمبود گاز و برق است که نه تنها زندگی روزمره مردم را مختل کرده، بلکه خسارات سنگینی به اقتصاد کشور وارد آورده است. این در حالی است که ایران به‌طور متوسط روزانه ۸۰۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی تولید می‌کند. با این حال، تولید گاز از سال ۲۰۱۲ تاکنون ثابت مانده و افزایش نیافته است.
دلایل بحران گاز و برق در ایران
یکی از اصلی‌ترین دلایل این بحران، سوءمدیریت سیستماتیک و فساد گسترده در بخش انرژی کشور است. همچنین، تحریم‌های بین‌المللی، که سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی را با مشکل مواجه کرده، از دیگر عوامل اصلی این بحران است. کمبود گاز موردنیاز نیروگاه‌ها باعث شده که این نیروگاه‌ها نتوانند برق کافی تولید کنند و به این ترتیب، قطعی‌های گسترده برق در سراسر کشور رخ داده است.
علاوه بر این، استخراج غیرمجاز رمزارز، به‌ویژه بیت‌کوین، به‌طور جدی به بحران انرژی دامن زده است. طبق گزارش‌ها، این فعالیت‌ها روزانه حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ مگاوات برق مصرف می‌کنند که معادل مصرف یک شهر متوسط با جمعیتی حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار نفر است. این مصرف عظیم برق، فشار بیشتری به شبکه‌ای وارد کرده که پیش از این نیز با مشکلاتی از جمله تلفات بالای انرژی روبرو بوده است.
نحوه مصرف گاز در ایران
براساس آمار، حدود ۲۵ تا ۲۸ درصد از گاز تولیدی برای گرمایش منازل مسکونی استفاده می‌شود. صنایع سنگین و نیروگاه‌ها نیز به ترتیب ۲۰ تا ۲۷ درصد و ۳۰ تا ۳۲ درصد از گاز را مصرف می‌کنند. همچنین، ۱۰ تا ۱۳ درصد از گاز تولیدی به دلیل ناکارآمدی سیستم‌های انتقال و توزیع، تلف می‌شود. این میزان تلفات دو برابر میانگین جهانی است و زیرساخت‌های قدیمی، عدم نگهداری مناسب و احتمال خرابکاری‌های داخلی یا خارجی از دلایل اصلی آن عنوان شده است.
تأثیر کمبود گاز بر تولید برق
کمبود گاز باعث شده که بسیاری از نیروگاه‌ها نتوانند از این منبع انرژی برای تولید برق استفاده کنند. به همین دلیل، استفاده از سوخت مازوت، که کیفیت پایین‌تری دارد، در نیروگاه‌ها افزایش یافته است. سوختن مازوت علاوه بر کاهش بازدهی نیروگاه‌ها، باعث افزایش آلودگی هوا و مشکلات زیست‌محیطی شده است. این مسئله، به‌ویژه در فصل زمستان، بحران آلودگی در شهرهای بزرگ ایران را تشدید کرده است.
پیامدهای اقتصادی بحران انرژی
این بحران تأثیرات جدی بر اقتصاد ایران گذاشته است. براساس گزارش‌ها، روزانه بین ۵.۵ تا ۸ میلیون دلار خسارت ناشی از قطعی برق و کاهش تولید صنعتی به اقتصاد کشور وارد می‌شود. بسیاری از کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی به دلیل کمبود انرژی ناچار به تعطیلی شده‌اند. برخی از صاحبان صنایع حتی مجبور شده‌اند دارایی‌های شخصی خود را برای جبران ضررها بفروشند یا هزینه‌های عملیاتی خود را به شدت کاهش دهند.
علاوه بر این، کمبود انرژی باعث افزایش هزینه‌های عملیاتی کسب‌وکارها شده و رقابت‌پذیری آن‌ها در بازارهای داخلی و خارجی را کاهش داده است. در چنین شرایطی، بسیاری از شرکت‌ها و کارخانه‌ها نمی‌توانند به فعالیت‌های خود ادامه دهند، که این امر به افزایش نرخ بیکاری و کاهش درآمد خانوارها منجر شده است.
اقدامات دولت برای مدیریت بحران
برای مدیریت این بحران، دولت ایران اقداماتی از جمله تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، کاهش ساعات کاری ادارات و انتقال برخی فعالیت‌ها به صورت دورکاری را اجرایی کرده است. این اقدامات با هدف صرفه‌جویی در مصرف انرژی انجام شده است، اما به نظر می‌رسد که تأثیرات کوتاه‌مدتی داشته و نتوانسته مشکلات ساختاری موجود را حل کند.
علاوه بر این، دولت به دلیل کمبود منابع مالی به استخراج غیرقانونی رمزارز به‌عنوان یکی از منابع درآمدی روی آورده است. این فعالیت‌ها، که با وجود محکومیت رسمی همچنان ادامه دارد، فشار بیشتری به شبکه برق وارد کرده و بحران را تشدید کرده است.
وضعیت زیرساخت‌ها و ناکارآمدی سیستم توزیع
یکی از مهم‌ترین مشکلات زیرساختی در ایران، تلفات بالای انرژی در خطوط انتقال و توزیع است. براساس آمار، حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از برق تولیدی در این فرایند تلف می‌شود، در حالی که میانگین جهانی این رقم تنها ۵ تا ۱۰ درصد است. این میزان بالای تلفات، ناشی از زیرساخت‌های قدیمی و عدم سرمایه‌گذاری مناسب در نگهداری و به‌روزرسانی شبکه برق کشور است.
اعتراضات و نارضایتی عمومی
بحران انرژی در ایران به نارضایتی گسترده‌ای در میان مردم منجر شده است. افزایش هزینه‌های زندگی و قطعی‌های مکرر برق و گاز، فشار زیادی به خانوارها وارد کرده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که دولت برای کاهش نارضایتی عمومی، در حال بررسی طرح‌هایی از جمله افزایش قیمت سوخت تا ۵۰ درصد است. این اقدام ممکن است به اعتراضات گسترده‌ای منجر شود، مشابه آنچه در سال ۲۰۱۹ رخ داد.