مطالعه امکان‌سنجی یا Feasibility Study یک ارزیابی و تحلیل از پروژه یا سیستمی است که توسط شخص یا سازمانی پیشنهادشده است. این بررسی اقتصادی – عملیاتی را تحلیل امکان‌سنجی نیز می‌خوانند. در این نوع از ارزیابی، هدف پاسخ به دو سوال اساسی زیر است:
- آیا پروژه توجیه اقتصادی دارد؟
- آیا از نظر فنی چنین پروژه‌ای قابل اجرا است؟
منظور از توجیه‌پذیری اقتصادی، شدنی‌بودن پروژه متناظر با سرمایه پیش‌بینی‌شده است. علاوه‌براین، از نتایج حاصل از امکان‌سنجی می‌توان میزان سودآفرینی پروژه را نیز استنباط کرد.
به‌زبان ساده، مطالعه امکان‌سنجی یک تجزیه و تحلیل از شرایط برای پیش‌بینی میزان موفقیت‌آمیز بودن یک پروژه است. وقتی حرف از رقم‌های بزرگ در سرمایه‌گذاری به میان می‌آید، شرکت‌ها قبل از هر فعالیتی، به مطالعات امکان‌سنجی پروژه می‌پردازند.
مطالعه امکان‌سنجی در مقایسه با طرح تجاری
معمولا امکان‌سنجی را با طرح تجاری (یا طرح کسب‌وکاری) اشتباه می‌گیرند. وقتی شخص یا گروهی یک ایده تجاری داشته باشد، در اولین گام از بررسی طرح خود، به مطالعه امکان‌سنجی نیاز خواهد داشت. چنین مطالعه‌ای به احتمالات (اقتصادی، فنی، سیاسی، اجتماعی و …) موجود در آن ایده تجاری می‌پردازد.
در مقابل، طرح تجاری به تعریف شرکت، اهداف آن، استراتژی‌هایش و پیش‌بینی‌های مالی آن می‌پردازد. یک “مطالعه امکان‌سنجی به شما می‌گوید که آیا طرحی قابل‌اجرا است؛ طرح تجاری به شما می‌گوید چنین طرحی چگونه اجرا می‌شود.”
مطالعه امکان‌سنجی به مدیران کمک می‌کند تا پاسخ سوال ” آیا باید ایده پیشنهادی را بپذیریم؟” را بدهند. تمام فعالیت‌های موجود در یک ارزیابی امکان‌سنجی حول پاسخ دادن به این سوال طراحی و انجام می‌شوند.
یک مثال ساده از Feasibility Study
بیمارستانی را درنظر بگیرید که می‌خواهد بخش جدیدی را به مجموعه خود اضافه کند. هدف از مرحله امکان‌سنجی این طرح، بررسی امکان اجرا و فواید ممکن آن است.
تیم امکان‌سنجی باید در اولین گام هزینه‌های متناظر با مواد و نیروی کار را پیش‌بینی کند. ارزیابی میزان اختلالی که پروژه برای کارکنان و بیماران ایجاد می‌کند گام بعدی این مطالعه است.
نظر جامعه محلی درباره پروژه و رضایت یا انتقاد آن‌ها از آینده آن نیز سنجیده می‌شود. همچنین، نظر ذی‌نفعان پروژه درباره اجرای آن باید بررسی شود. منظور از ذی‌نفعان بیمارستان دکترها، پرستاران، کارمندان بخش‌های مختلف آن، بیماران، ملاقات‌کنندگان و صاحبان یا سهامداران بیمارستان است.
نتیجه مطالعه امکان‌سنجی باید شامل تمام مزایا و معایب ممکن در اجرای پروژه باشد. درنهایت، این مزایا و معایب نسبت به هم سنجیده می‌شوند تا مفید یا مضر بودن پروژه، به عنوان خلاصه مطالعات، گزارش شود.
انواع مختلف مطالعات امکان‌سنجی
آگاهی از انواع مختلفِ مطالعه امکان‌سنجی در اجرای هر پروژه حیاتی است. ۴ نوع کلی از این ارزیابی وجود دارند که در ادامه عنوان می‌کنیم:
امکان‌سنجی فنی
در این نوع از امکان‌سنجی، سطح دسترسی سازمان به ابزارها و نیروی فنی برای اجرای پروژه سنجیده می‌شود. در صورت وجود چنین دسترسی‌هایی، امکان به‌روز رسانی منابع برای اجرای پروژه و تحقق استاندارهای متناظر با آن، توسط تیم ارزیابی می‌شود.
امکان‌سنجی اقتصادی
در ارزیابی اقتصادی، تجزیه و تحلیل هزینه – فایده‌ی ایده تجاری مورد مطالعه قرار می‌گیرد. به ویژه، ساختار سرمایه‌گذاری موردنیاز و هزینه‌های مراحل مختلف انجام پروژه در امکان‌سنجی اقتصادی بررسی می‌شوند. با داشتن چنین تحلیلی، سازمان از وضعیت مالی کنونی خود آگاه می‌شود و نیاز به جذب سرمایه یا مشارکت با سازمان‌های دیگر را پیش‌بینی می‌کند.
امکان‌سنجی بازار
نوع صنعت، ویژگی‌های بازاریابی موجود و پتانسیل‌های بهبود، رشد قابل پیش‌بینی و مورد نیاز، و ساختار محیط رقابتی برای محصول و خدمات شرکت، اهداف مطالعه امکان‌سنجی بازار هستند. یک مثال خوب از این نوع ارزیابی، تحقیقات بازار و بنچمارک رقبا است.
امکان‌سنجی سازمان
امکان‌سنجی سازمان بر ساختار سازمان بخصوص سیستم حقوقی، صلاحیت تیم مدیریت و …، تمرکز دارد. هدف از این نوع مطالعه، بررسی کفایت ساختار مدیریتی موجود برای اجرای موفقیت‌آمیز ایده تجاری است.
درنهایت، امکان‌سنجی کانون تمام برنامه‌های مدیریت ریسک در سازمان‌ها و برای انجام هر نوع پروژه اجرایی است. در صورتی که این مرحله از مطالعه پروژه به‌خوبی بررسی و ارزیابی شود، نوع و چهارچوب ریسک‌های مبنا مشخص می‌شوند و امکان پیش‌بینی چالش‌های متناظر با هر ریسک محتمل می‌گردد.