نقش بانک‌ها در مشکلات بازار خودرو و اقتصاد ایران
بازار خودرو در ایران همچنان یکی از پیچیده‌ترین و چالش‌برانگیزترین بخش‌های اقتصادی است که به دلیل روش‌های ناکارآمد عرضه، به ویژه از طریق قرعه‌کشی، مشکلات بسیاری را برای مردم و اقتصاد کشور به وجود آورده است. این روش‌ها که به نظر می‌رسد با هدف کنترل بازار و افزایش شفافیت طراحی شده‌اند، در عمل نتوانسته‌اند به اهداف خود دست یابند و به جای آن، زمینه‌ای برای افزایش تنش‌ها و قفل‌شدن نقدینگی در اقتصاد فراهم کرده‌اند.
روش عرضه خودرو از طریق قرعه‌کشی، به ویژه با الزام بلوکه کردن مبلغی بالغ بر ۲۳۰ میلیون تومان در بانک‌ها برای ثبت‌نام، باعث شده تا بازار خودرو به یکی از چالش‌برانگیزترین بازارهای کشور تبدیل شود. این امر نه تنها به ضرر مصرف‌کنندگان واقعی است، بلکه باعث قفل‌شدن نقدینگی در بخش‌های مختلف اقتصادی نیز شده است. در شرایطی که بیش از ۲ میلیون نفر برای خرید ۱۲۰ هزار خودرو ثبت‌نام کرده‌اند، سوالات بسیاری در مورد عدالت و شفافیت این فرآیند مطرح می‌شود.
مشکلات عرضه خودرو از طریق سامانه‌های فروش
در سال‌های اخیر، روش‌های مختلفی برای عرضه خودرو امتحان شده است که هر کدام از آنها چالش‌های خاص خود را به همراه داشته‌اند. یکی از این روش‌ها، فروش خودرو از طریق سامانه‌های فروش خودروسازان بود که به دلیل ناکارآمدی‌های متعدد، مورد انتقاد بسیاری قرار گرفت. در هر دوره از ثبت‌نام، سامانه‌ها به سرعت بسته می‌شدند و بسیاری از متقاضیان ناامید از خرید خودرو، مجبور به انتظار برای دوره‌های بعدی می‌شدند.
برای رفع این مشکلات، روش قرعه‌کشی به‌عنوان جایگزینی مطرح شد، اما این روش نیز با انتقادات فراوانی مواجه شده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که قرعه‌کشی خودرو نه تنها مشکلی را حل نکرده، بلکه باعث افزایش ناامیدی و نارضایتی در بین مردم شده است. علاوه بر این، عدم شفافیت در فرآیند قرعه‌کشی و فعال‌شدن واسطه‌ها و دلالان در این بازار، مشکلات را بیش از پیش افزایش داده است.
تلاش‌های ناکام در ساماندهی بازار خودرو
در دوره‌های مختلف، دولت‌ها سعی کرده‌اند تا با استفاده از روش‌های مختلف، بازار خودرو را ساماندهی کنند. یکی از این روش‌ها، عرضه خودرو در بورس کالا بود که در مقطعی عملیاتی شد، اما با استقبال عمومی مواجه نشد و نقدهایی را به همراه داشت. در دوره‌ای دیگر، عرضه خودرو از طریق سامانه یکپارچه اجرایی شد که موفقیت‌هایی را به دنبال داشت، اما با تغییر مدیریت در وزارت صمت، این روش نیز متوقف شد و بازار خودرو دوباره دچار تلاطم شد.
علی‌رغم تمامی این تلاش‌ها، روش قرعه‌کشی همچنان به‌عنوان یکی از روش‌های اصلی عرضه خودرو باقی مانده است. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان این روش را غیرکارآمد و مردود می‌دانند. مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، این روش را به‌عنوان یک لاتاری ملی توصیف کرده و اعلام کرده است که قرعه‌کشی خودرو توزیع بی‌هدف رانت است که محکوم به شکست است.
نقش بانک‌ها در تسهیل دلالی خودرو
یکی از انتقادات مهمی که به سیستم قرعه‌کشی خودرو وارد شده است، نقش بانک‌ها در تسهیل این فرآیند است. بسیاری از بانک‌ها با ارائه تسهیلات به متقاضیان خرید خودرو، عملاً به کمک دلالان آمده و به جای حمایت از تولید و اقتصاد ملی، باعث افزایش نقدینگی قفل‌شده در سیستم بانکی شده‌اند. این اقدام بانک‌ها نه تنها به نفع اقتصاد کشور نیست، بلکه باعث تشدید مشکلات بازار خودرو نیز شده است.
برخی از کارشناسان بر این باورند که بانک‌ها با دادن تسهیلات به متقاضیان خودرو، نقش مهمی در افزایش تقاضاهای غیرواقعی و تشدید مشکلات بازار ایفا کرده‌اند. این در حالی است که نقدینگی زیادی به جای حرکت به سمت فعالیت‌های مولد، در حساب‌های بانکی قفل شده و بازارهای دیگر راکد شده‌اند. این وضعیت باعث شده تا چرخه اقتصادی کشور به‌درستی نچرخد و مشکلات بیشتری در حوزه‌های مختلف اقتصادی ایجاد شود.
پیشنهادات برای اصلاح بازار خودرو
به نظر می‌رسد که برای بهبود وضعیت بازار خودرو، نیاز به اصلاحات جدی در روش‌های عرضه و نقش‌آفرینی بانک‌ها وجود دارد. یکی از پیشنهادات مطرح شده، الزام خودروسازان به اعلام دقیق تعداد خودروهای قابل عرضه قبل از شروع ثبت‌نام است. این امر می‌تواند شفافیت بیشتری به فرآیند عرضه خودرو ببخشد و از تشدید مشکلات فعلی جلوگیری کند.
در نهایت، به‌نظر می‌رسد که بانک مرکزی نیز باید نقش نظارتی بیشتری بر عملکرد بانک‌ها در حوزه تسهیلات‌دهی به خریداران خودرو داشته باشد و با تنظیم مقررات دقیق‌تر، از تبدیل‌شدن بانک‌ها به عامل واسطه‌گری خودرو جلوگیری کند. تنها با اجرای این اصلاحات می‌توان امیدوار بود که بازار خودرو از وضعیت فعلی خارج شده و به سمت شفافیت و کارایی بیشتری حرکت کند.