درک بلاک‌چین (Blockchain) معمولا چندان آسان نیست. اما ایده اصلی آن ساده است: بلاک‌چین انتقال پول از یک شخص به شخص دیگر را تسهیل می‌بخشد. این فناوری، یک مسئله اصلی در نقل‌وانتقال پولی را حل می‌کند: وقتی یک نفر می‌خواهد به حساب شخص دیگری پول واریز کند، باید به یک نهاد سومی، معمولا یک بانک، اطمینان کند و از طریق آن انتقال صورت گیرد. این واسطه مالی، به زمان و هزینه اضافی برای انتقال نیاز دارد. بلاک‌چین نیاز به این نهاد سومی را برطرف می‌کند؛ بنابراین در زمان و هزینه نقل‌وانتقالات و معاملات صرفه‌جویی قابل‌توجهی می‌شود.
علاوه‌براین، بلاک‌چین مناسب موقعیت‌هایی است که نیاز به امنیت و اطمینان در شبکه‌ای از ذی‌نفعان و تبادلات منابع، ارزش‌ها و اطلاعات بین آن‌ها، حائز اهمیت باشد. اما این قابلیت‌ها هرگز مرز پتانسیل‌های این فناوری نبوده و هر روز بر گستردگی دایره کاربرد آن در صنایع و مسائل مختلف، افزوده می‌شود. در این مقاله قصد داریم به نقش بلاک‌چین در تعریف و اجرای قراردادهای هوشمند بپردازیم؛ ابتدا خلاصه‌ای درباره بلاک‌چین و انواع آن ارائه می‌دهیم.
۳ نوع اصلی ازBlockchain
- بلاک‌چین عمومی، مشابه آنچه در رمزارزها استفاده می‌شود به توان پردازشی بسیار بالایی نیاز دارد.
- شرکت‌هایی که به شبکه‌های کوچکتر و منحصربه‌فرد نیاز دارند، از بلاک‌چین خصوصی بهره می‌برند. در این نوع از بلاک‌چین، نحوه استفاده و دسترسی به اطلاعات طبقه‌بندی و توسط سلسله مراتب سازمان تعریف می‌شود؛ نقل‌وانتقالات محدودتر است و اشتراکات زیادی با یک پایگاه‌داده اختصاصی دارد. در اینجا بلاک‌چین به ایجاد امنیت و شفافیت بالاتر و سرعت بیشتر، در دسترسی به داده‌ها، کمک می‌کند.
- درنهایت، بلاک‌چین کنسرسیوم وجود دارد که در صنعت بانکداری بسیار رایج است؛ در این نوع از بلاک‌چین، ممکن است به بسیاری از افراد دسترسی خواندن داده شود (نیمه-خصوصی بودن)، اما فقط اعضای محدودی (معمولا چند بانک یا سازمان ایجادکننده شبکه) امکان اجماع و ایجاد تحول در بلاک‌چین را دارند. در نتیجه، از نظر غیرمتمرکز بودن از نوع عمومی ضعیف‌تر است، ولی انرژی و توان پردازشی کمتری را نیاز دارد و سطح امنیت آن بالاتر است.
قرارداد هوشمند (Smart Contract) چیست و بلاک‌چین چه نقشی در تعریف آن دارد؟
قرارداد هوشمند یا Smart Contract یک قرارداد خوداجرا است که شرایط توافق‌شده بین خریدار و فروشنده مستقیما و به روشنی در خطوط کد نوشته می‌شود. کد و توافق‌نامه‌های موجود در آن در سراسر یک شبکه توزیع‌شده و غیرمتمرکز بلاک‌چین محافظت می‌شوند. کد فرایند اجرا را کنترل می‌کند و تراکنش‌ها برای طرفین قابل پیگیری و برگشت‌ناپذیر هستند.
قراردادهای هوشمند امکان انجام معاملات و توافقات قابل اطمینان را بین طرفین ناشناس و ناهمگون، بدون نیاز به یک مرجع سوم، سیستم قانونی یا مکانیزم اجرایی خارجی، تحقق می‌بخشند.
چگونگی عملکرد قراردادهای هوشمند
قراردادهای هوشمند با پیروی از عبارات ساده ” اگر(if)/ وقتی (while).. آنگاه (then)” کار می‌کنند که در قالب یک کد دستوری بر روی بلاک‌چین حک شده‌اند. شبکه‌ای از رایانه‌ها، وقتی شرایطِ از پیش تعیین‌شده برآورده و تایید شوند، اقدامات را اجرایی می‌کنند.
این اقدامات می‌توانند شامل آزادسازی وجوه برای طرف‌های مربوطه، ثبت یک وسیله نقلیه، ارسال اعلان‌های مختلف یا صدور بلیط باشد. پس از تکمیل یک تراکنش، بلاک‌چین به‌روز می‌شود. همچنین، هیچ تراکنشی قابل تغییر نیست و تنها طرف‌هایی که مجوز دارند می‌توانند نتایج و روند اجرایی را ملاحظه کنند.
متناظر با تعداد طرفین، نوع قرارداد و شیوه جلب رضایت هرکدام از اعضا، بلاک‌چین می‌تواند تعداد مختلفی قیود را دربر گیرد. برای درج قید‌ها، اعضاء شبکه بلاک‌چین باید چگونگی انجام تراکنش‌ها و پردازش داده‌ها را تعیین کنند. در نهایت، توافقات در قالب کدهای کامپیوتری نوشته می‌شوند، همه استثناهای ممکن بررسی می‌شوند و چهارچوبی برای حل اختلافات ممکن تعیین می‌گردد.
فواید استفاده از قراردادهای هوشمند
قراردادهای هوشمند کمتر از یک دهه است که به دنیای نقل‌وانتقالات و تنظیم قراردادها معرفی شده‌اند. با وجود این، قابلیت فوق‌العاده آن‌ها در تعریف ساختارهای مختلف، هر روز به کاربردهای آن‌ها در صنایع و حوزه‌های مختلف اضافه می‌کند.
سرعت، کارایی و دقت
پس از تحقق یک قیدِ توافق شده، بندهای متناظر با آن در قرارداد اجرا می‌شوند. از آنجایی که قراردادهای هوشمند دیجیتال و خودکار هستند، هیچ کاغذی برای پردازش وجود ندارد و هیچ زمانی برای تطبیق و رفع خطاهای حاصل از پرکردن دستی، صرف نمی‌شود.
اطمینان و شفافیت بالا
از آنجا که نقش هیچ شخص یا نهاد ثالثی در قرارداد تعریف نشده، و سوابق رمزگذاری‌شده تراکنش‌ها بین شرکت‌کنندگان به اشتراک گذاشته می‌شود، هیچ تغییری در اطلاعات و به نفع یکی از طرفین، صورت نخواهد گرفت.
امنیت بالا
در بلاک‌چین همه‌چیز رمز‌گذاری شده است و شکستن این رمزها سخت‌ترین فعالیت هکری تاریخ است. علاوه‌براین، هر رکورد به رکوردهای قبلی و بعدی، درون دفتر کل توزیع، متصل شده است؛ بنابراین، هکرها باید کل زنجیره را تغییر دهند تا یک رکورد واحد را بتوانند دستکاری کنند.
صرفه‌جویی در هزینه و زمان
قراردادهای هوشمند نیاز به واسطه‌ها برای رسیدگی به تراکنش‌ها را کاملا از بین برده‌اند؛ درنتیجه، به میزان قابل‌توجهی از هزینه و زمان مصرفیِ معمول در قراردادهای سنتی صرفه‌جویی می‌شود.
کاربردهای قرارداد هوشمند
در این بخش به کاربردهای موجود و پتانسیل‌هایی ممکن در استفاده از قراردادهای هوشمند در صنایع مختلف می‌پردازیم.
اثربخشی داروها (سیستم سلامت)
در طرحی انقلابی، Sonoco و IBM به دنبال افزایش شفافیت در زنجیره تأمین و حل مشکلات مربوط به حمل‌ونقل داروهای حیاتی هستند. در پلتفرم Pharma Portal که مبتنی بر بلاک‌چین است، داروهای کنترل‌شده در کل زنجیره تأمین ردیابی می‌شوند تا داده‌های قابل اطمینان و شفاف در اختیار شبکه توزیع و مصرف‌کنندگان قرار گیرد. درواقع، پلتفرم مورد استفاده، همان قرارداد هوشمند است که در آن طرفین، شرکت‌های فروشنده، توزیع‌کنندگان دارو و سازمان غذا و داروی کشور هستند.
افزایش اعتماد در روابط خرده‌فروش و تأمین‌کننده
در طرحی، Home Depot، از قراردادهای هوشمند مبتنی بر بلاک‌چین برای حل سریع اختلافات بین شرکت و فروشندگان بهره می‌برد. همچنین، از طریق کانال ارتباطی بلادرنگ و با افزایش شفافیت در زنجیره تأمین، آن‌ها روابط بسیار قوی‌تر و اعتماد – محوری با تامین‌کنندگان خود ایجاد کرده‌اند. نتیجه این هوشمندسازی، داشتن زمانی بیشتر و بودجه‌ای منعطف‌تر برای صرف آن‌ها در فعالیت‌های نوآورانه سازمان است.
ایجاد بستری برای تسریع و افزایش کارایی در تجارت بین‌الملل
با پیوستن به we.trade، که یک شبکه مالی هوشمند است، کسب‌وکارها می‌توانند درون یک اکوسیستم مطمئن و بدون هیچ جانب‌گرایی، معاملات خود را تعریف و اجرایی کنند. به عنوان یک پلتفرم مبتنی برا بلاک‌چین، we.trade، از قوانین استاندارد و گزینه‌های معاملاتی ساده در جهت کاهش اصطکاک و ریسک و با هدف تسهیل ایجاد روابط بین‌المللی و گسترش فرصت‌های تجاری، استفاده می‌کند.