سقوط دولت بشار اسد: پایان حکومتی ۱۴ ساله در سوریه
پس از سال‌ها جنگ داخلی و مداخله خارجی، سقوط دولت بشار اسد در سوریه به عنوان یکی از تحولات عمده در خاورمیانه به شمار می‌آید. در ۸ دسامبر ۲۰۲۴، نیروهای مخالف مسلح سوریه به‌ویژه هیئت تحریر الشام، دمشق، پایتخت سوریه را تصرف کرده و بشار اسد به‌طور ناگهانی از کشور فرار کرد. سقوط دولت اسد نه تنها نقطه عطفی در جنگ داخلی سوریه محسوب می‌شود بلکه پیامدهای گسترده‌ای برای منطقه و روابط بین‌المللی خواهد داشت. در این گزارش، به بررسی علل و عواملی که منجر به سقوط دولت بشار اسد شد، روند تحولات قبل از سقوط، واکنش کشورهای مختلف به این رویداد و وضعیت آتی سوریه پرداخته خواهد شد.
دلایل سقوط دولت بشار اسد
سقوط دولت بشار اسد نتیجه سال‌ها درگیری‌های داخلی، بحران‌های اقتصادی و فشارهای بین‌المللی است که بر حکومت وی وارد شد. جنگ داخلی سوریه از سال ۲۰۱۱ آغاز شد و در طول این سال‌ها دولت اسد با مشکلات متعددی مواجه شد. مهم‌ترین عواملی که منجر به سقوط حکومت اسد شدند عبارتند از:
فرسایش قدرت داخلی: پس از چندین سال جنگ داخلی، بسیاری از منابع انسانی و نظامی سوریه تحلیل رفتند. نیروهای دولتی قادر به کنترل تمام مناطق کشور نبودند و بخش‌های وسیعی از خاک سوریه در دست گروه‌های مخالف و تروریستی قرار داشت. همچنین، تحریم‌های بین‌المللی، به‌ویژه تحریم‌های اقتصادی اتحادیه اروپا و ایالات متحده، فشار زیادی بر اقتصاد سوریه وارد کرد و منابع مالی دولت را کاهش داد.
دخالت‌های خارجی: مداخلات کشورهای خارجی نظیر ایران، روسیه، ترکیه و ایالات متحده در جنگ داخلی سوریه به پیچیدگی وضعیت کمک کرد. در حالی که روسیه و ایران به‌طور جدی از اسد حمایت می‌کردند، کشورهای غربی به حمایت از گروه‌های مخالف و مخالفان اسد پرداختند. این مداخلات باعث شد که سوریه به صحنه‌ای برای رقابت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شود.
افزایش قدرت گروه‌های مخالف: گروه‌های مسلح مخالف دولت بشار اسد، به‌ویژه هیئت تحریر الشام، در سال‌های اخیر موفق شدند مناطق وسیعی از سوریه را تحت کنترل خود درآورند. این گروه‌ها از حمایت گسترده مردمی برخوردار بودند و توانستند از نارضایتی عمومی نسبت به سیاست‌های دولت اسد بهره‌برداری کنند.
افول حمایت‌های خارجی: یکی از علل مهم سقوط اسد، کاهش حمایت‌های خارجی از او بود. روسیه، که تاکنون یکی از مهم‌ترین حامیان اسد به شمار می‌رفت، دیگر قادر به تامین منابع مالی و نظامی مورد نیاز وی نبود. حزب‌الله لبنان که یکی از نیروهای اصلی حامی اسد بود، به‌طور تدریجی نیروهای خود را از سوریه خارج کرد.
تحولات پیش از سقوط
قبل از سقوط دولت اسد، تحولات زیادی در سوریه رخ داد که زمینه‌ساز فروپاشی حکومت وی شد:
- – تصرف مناطق کلیدی: در ماه‌های اخیر، گروه‌های مخالف توانستند مناطق کلیدی نظیر حلب، حمص و دیرالزور را از دست دولت اسد خارج کنند. این تحولات نشان از تضعیف قدرت نظامی و سیاسی اسد داشت.
- – تحریم‌های اقتصادی و بحران معیشتی: تحریم‌های شدید بین‌المللی علیه سوریه و فساد گسترده در دستگاه حکومتی باعث شد که وضعیت اقتصادی کشور به شدت بحرانی شود. کاهش دسترسی مردم به کالاهای اساسی، بیکاری و بحران معیشتی باعث شد تا موجی از اعتراضات ضد دولتی در برخی از مناطق سوریه شکل بگیرد.
- – افزایش نقش گروه‌های تروریستی: گروه‌هایی مانند داعش و جبهه‌النصره که از حمایت برخی کشورهای خارجی برخوردار بودند، در تلاش بودند تا بخش‌هایی از خاک سوریه را تحت کنترل خود درآورند. این گروه‌ها در برخی مناطق جنگی توانستند دولت اسد را به چالش بکشند.
واکنش کشورهای همسایه
کشورهای همسایه سوریه از جمله لبنان، عراق، اردن و ترکیه همواره درگیر تبعات جنگ داخلی سوریه بوده‌اند. این کشورها در طول بحران سوریه نقش متفاوتی ایفا کرده‌اند:
- – لبنان: لبنان که خود تحت تاثیر مداخلات حزب‌الله و گروه‌های مخالف اسد قرار داشت، از طریق دخالت‌های مستقیم یا غیرمستقیم در سوریه، به‌ویژه در حمایت از نیروهای اسد، درگیر جنگ داخلی سوریه شد. پس از سقوط اسد، لبنان با چالش‌های جدیدی در زمینه امنیتی و سیاسی روبرو خواهد بود.
- – عراق: عراق از همان ابتدای جنگ داخلی سوریه به دلیل مشکلات امنیتی در مرزهای مشترک، درگیر بحران شد. نیروهای عراقی و شیعیان عراق که تحت حمایت ایران هستند، از اسد حمایت کرده و با گروه‌های مخالف در سوریه مبارزه می‌کردند.
- – ترکیه: ترکیه یکی از کشورهای تاثیرگذار در جنگ داخلی سوریه بود و از گروه‌های مخالف اسد حمایت می‌کرد. این کشور در تلاش برای براندازی حکومت اسد، نه تنها به طور مستقیم به حملات هوایی و نظامی دست زد بلکه به حمایت‌های مالی و تسلیحاتی از گروه‌های معارض پرداخت.
واکنش کشورهای اروپایی و آمریکایی
کشورهای اروپایی و ایالات متحده از همان ابتدا به مخالفت با حکومت بشار اسد پرداختند. ایالات متحده و اتحادیه اروپا تحریم‌هایی را علیه سوریه وضع کردند و حمایت خود را از گروه‌های مخالف اسد اعلام کردند. اما با گذشت زمان و پیچیدگی جنگ، سیاست‌های این کشورها به تدریج تغییر کرد.
ایالات متحده: آمریکا به‌ویژه در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما به کمک نظامی به گروه‌های مخالف اسد پرداخت. اما در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ و جو بایدن، سیاست آمریکا در سوریه به سمت مقابله با گروه‌های تروریستی مانند داعش تغییر یافت. پس از سقوط اسد، ایالات متحده اعلام کرده است که نیروهای خود را در شرق سوریه حفظ خواهد کرد.
اتحادیه اروپا: اتحادیه اروپا نیز به تدریج از اسد فاصله گرفت و با اعمال تحریم‌های اقتصادی بر سوریه، فشار زیادی به دولت بشار اسد وارد آورد. در سال‌های اخیر، برخی کشورهای اروپایی به دنبال بازسازی روابط با دولت سوریه بودند، اما با سقوط اسد، این تلاش‌ها به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
وضعیت آینده سوریه
سقوط دولت بشار اسد آینده نامعلومی برای سوریه رقم خواهد زد. هنوز مشخص نیست که چه گروهی به عنوان جانشین اسد به قدرت خواهد رسید و چه شرایطی در آینده بر این کشور حاکم خواهد شد. برخی تحلیلگران بر این باورند که سوریه به یک دولت فدرال یا دموکراتیک جدید تبدیل خواهد شد، در حالی که برخی دیگر نگران وقوع جنگ‌های داخلی جدید و افزایش قدرت گروه‌های تروریستی هستند.
سقوط دولت بشار اسد به عنوان یکی از مهم‌ترین تحولات سیاسی منطقه، پیامدهای زیادی به دنبال خواهد داشت. این تحول، نه تنها برای سوریه بلکه برای تمام منطقه خاورمیانه اهمیت دارد و نشان‌دهنده پایان دوره‌ای از بحران‌ها و درگیری‌های طولانی‌مدت است. به نظر می‌رسد که در آینده نزدیک، کشورهای مختلف درگیر در بحران سوریه، باید به دنبال راه‌حل‌هایی برای بازسازی این کشور و ایجاد ثبات در آن باشند.