آلفا (alpha) و بتا (Beta) شبیه خط‌کش‌ها و دماسنج‌هایی هستند که شما برای قیاس اندازه و وضعیت بازارهای مالی به آن‌ها نیاز دارید.
اگر با دنیای ارزهای خارجی، بازارهای مالی جهانی و سرمایه‌گذاری در بورس‌های مختلف سروکار دارید، حتما اصطلاح آلفا و بتا را بارها شنیده‌اید. این دو اصطلاح درواقع معیارهای اندازه‌گیری برای تحلیل وضعیت بازار سهام‌اند. کمی فنی‌تر، آلفا و بتا اجزایی متفاوت از معادله‌ای یکسان در یک رگرسیون خطی هستند که تحولات بازار را به زبان ریاضی تصویر می‌کند.
معادله پایه (alpha and beta’s equation)
اگر معادله کمی پیچیده به نظر رسید، نگران نباشید، در ادامه به زبانی ساده اجزاء و کارکرد آن را توضیح خواهیم داد. این معادله در واقع یک مدل است که در آن متغیرهای مختلف از رفتار یک سهم یا سهام گنجانده شده‌اند
y=a+bx+c
که در آن
- عمکرد یک سهم یا صندوق سرمایه‌گذاری است.
- آلفا است که بازده اضافی سهام یا صندوق را مشخص می‌کند.
- بتا است که نوسانات نسبت به معیاری مشخص را برآورد می‌کند.
- عملکرد پارامتر معیار در سنجش رفتار سهم یا صندوق است. مثلا در بازار سهام آمریکا، می‌تواند وضعیت شاخص S&P 500 باشد.
- نماینده بخش تصادفی و غیرقابل توضیح در عملکرد سالانه است که به آن مقدار باقیمانده نیز می‌گویند
معادله بالا یک رگرسیون خطی است؛ ابزاری ریاضی برای برآورد کردن آینده یک فرایند با استفاده از داده‌های تاریخی که اعدادی متناظر با وقوع وضعیت‌های مختلف از فرایند هستند.
مفهوم دقیق‌تر بتا (Beta)
بتا معیاری برای ارزیابی نوسانات نسبت به یک معیار مشخص (Benchmark) است. بتا ابزاری برای اندازه‌گیری ریسک سیستماتیک سهام، اوراق بهادار یا یک سبد در مقایسه با شاخصی چون S&P 500 یا مثلا شاخص فرابورس ایران است. سهامی که رشد خوبی دارند، معمولا بتایی بسیار بالاتر از ۱ را به خود اختصاص می‌دهند.
به طور دقیق‌تر، سرمایه‌گذاران از بتا استفاده می‌کنند تا میزان ریسکی را اندازه‌گیری کنند که سهمی خاص به پرتفوی اضافه می‌کند. وقتی یک سهم چندان از روند کلی بازار یا شاخص خاصی منحرف نمی‌شود، ریسک زیادی را نیز به پرتفوی اضافه نمی‌کند. از طرفی، چنین سهمی پتانسیل بازدهی خیلی بالایی هم نخواهد داشت.
مقدار بتا برابر با یک
اگر یک سهم بتا ۱ داشته باشد، یعنی رفتار سهم شدیدا وابسته به کلیت بازار است. چنین سهمی، یک ریسک سیستماتیک در خود دارد (یعنی می‌توان از پیش‌بینی پذیر بودن آن سود کرد). اضافه کردن چنین سهمی به سبد سهام، تقریبا هیچ ریسکی به آن اضافه نمی‌کند.
مقدار بتا کمتر از یک
وقتی یک سهم بتای کمتر از ۱ دارد، از نظر تئوریک، میزان نوسان آن کمتر از بازار به عنوان یک کل است. اضافه کردن چنین دارایی به پرتفوی، باعث کاهش ریسک کلی آن می‌شود.
مقدار بتا بزرگتر از ۱
بتای بزرگتر از ۱ نشان از آن دارد که قیمت سهم یا اوراق بهادار، از نظر تئوری، بی‌ثبات‌تر از بازار است. برای مثال، اگر بتای یک سهم ۱.۲ باشد، چنین سهمی به طور تقریبی ۲۰ درصد بیشتر از بازار نوسان می‌کند. اضافه کردن چنین سهمی به پرتفوی باعث افزایش ریسک سبد شما می‌شود، اما امکان سودآوری آن را نیز ارتقا می‌دهد.
مقدار بتا منفی
برخی از سهام هم وجود دارند که بتای آن‌ها یک عدد منفی است. برای مثال، بتای ۱- سهم با کلیت یا شاخص خاصی از بازار، همبستگی معکوس دارد. یعنی اگر شاخص رشد می‌کند، به همان میزان، سهم احتمالا نزول خواهد کرد.
مفهوم دقیق‌تر آلفا
عبارت آلفا نماینده معیاری است که سرمایه‌گذاران برای توصیف توانایی یک استراتژی سرمایه‌گذاری در شکست دادن بازار استفاده می‌کنند. آلفا را به عنوان بازده اضافی یا نرخ بازده غیرعادی نیز می‌شناسند. مقیاس آلفا به جنبه کارایی بازار سهام و عدم امکان درآمدزایی سیستماتیک فراتر از وضعیت بازار اشاره دارد.
به طور دقیق‌تر، آلفا میزان کارایی و توانایی یک استراتژی، معامله‌گر یا مدیر پرتفوی در مقابل جبر روند موجود در کلیت بازارا است. آلفا اندازه و قدرت بازدهی یک شیوه از سرمایه‌گذاری است که عملکرد یک استراتژی را بر اساس واقعیت رخداد بازار می‌سنجد.
آلفا همچنین، یکی از پنج نسبت ریسک سرمایه‌گذاری محبوب است؛ بتا، انحراف استاندارد، R-Squared و نسبت شارپ، چهار نسبت مهم دیگرند. این نسبت‌ها، معیارهای آماری مورد استفاده در نظریه پرتفوی مدرن هستند. این ابزارها عصای دست سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در تعیین شاخصه‌های دنیای واقعی ریسک و بازدهی سهام‌اند.
انواع مختلف آلفا (َAlpha)
آلفا به ویژه معرف ریسک است. آلفای ۱۵- به عنوان مثال، به این معنی است که با توجه به بازده موردانتظار، سرمایه‌گذاری بسیار پرخطر و پر ریسکی بوده است. آلفای صفر نشان از آن دارد که یک دارایی خاص، مثلا سهام، بازدهی‌ای متناظر با ریسک خود داشته است. همچنین، آلفاهای بزرگتر به معنای عملکرد بهترِ استراتژی سرمایه‌گذار در تقابل با ریسک موجود در کلیت بازار هستند.
وقتی یک مدیر پرتفوی درباره صندوق‌های با آلفای بالا حرف می‌زند، منظورش قدرت بالای گرداندگان صندوق در استخراج سود از قلب بازار است، حتی وقتی بازار وضعیت کلی خوبی ندارد.
درنهایت، آلفا و بتا هر دو نسبت‌هایی برای سنج ریسک هستند که سرمایه‌گذاران از آن‌ها به عنوان ابزاری در مقابله با ریسک و کسب سود از آن، به کار می‌گیرند. متناسب با قدرت تحلیلی حاصل از مقادیر مختلف این پارامترهای مالی، سرمایه‌گذار باید بیشترین تمرکز خود را بر دقت و صحت نحوه استفاده و محاسبه آن‌ها قرار دهد.