شبیه روزهای ابتدایی ورود اینترنت، درک بلاک‌چین (Blockchain) و پیش‌بینی آینده آن سخت است. با وجود این، بلاک‌چین پل جدید و قدرتمندی در انتقال کالاهای فیزیکی و دیجیتال، اطلاعات و پلتفرم‌های آنلاین است.
بلاک‌چین (Blockchain) چیست؟
اصطلاح بلاک‌چین واژه‌ای است که نماینده طیف وسیعی از بنیاد و ابزارهای جدید در فناوری است. بلاک‌چین یک دفترکل (Ledger) مشترک و تغییرناپذیر است که فرایندهای ثبت تراکنش‌ها و ردیابی دارایی‌ها را در یک شبکه تجاری تسهیل می‌کند.
دارایی می‌تواند مشهود (خانه، ماشین، پول نقد، زمین) یا نامشهود (مالکیت معنوی، حق ثبت اختراج، حق چاپ، حق تجاری) باشد. تقریبا هر چیز باارزشی را می‌توان در یک شبکه بلاک‌چین ردیابی و داد و ستد کرد. اهداف اصلی در استفاده از بلاک‌چین کاهش ریسک و هزینه‌های مرتبط برای تمام ذی‌نفعان شبکه است.
دلیل اهمیت بالای بلاک‌چین چیست؟
کسب‌وکار بر پایه اطلاعات جریان دارد. هرچقدر داده‌ها سریع‌تر و بادقت بیشتری وارد کسب‌وکار شود، نتیجه بهتری از تجارت مرتبط حاصل می‌شود. اهمیت بالای بلاک‌چین به‌دلیل فضای ایده‌آلی است که برای انتقال فوری، مشترک و کاملا شفاف داده‌ها ایجاد می‌کند. در شبکه تولیدشده همه اطلاعات به‌صورت کامل و تنها برای اعضای شبکه قابل مشاهده است. درواقع بلاک‌چین اصلی‌ترین عنصر در ساخت سازمان‌های مستقل غیرمتمرکز (DAO) است.
یک شبکه بلاک‌چین می‌تواند سفارش‌ها، پرداخت‌ها، حساب‌ها، اطلاعات تولید و بسیاری موارد دیگر از هر فعالیت تجاری (یا هر فعالیت داده محور دیگری) را ردیابی کند. تمام این روندهای ردیابی و داده‌های تولیدشده، در قالبی ایمن و تغییرناپذیر، در دسترس کل اعضاء قرار دارد.
عناصر اصلی در یک بلاک‌چین
فناوری دفتر کل توزیع‌شده
همه اعضای شبکه به دفترکلِ توزیع‌شده و رکوردهای غیرقابل تغییر از تراکنش‌ها دسترسی دارند. با این دفترکل مشترک، تراکنش‌ها فقط یکبار ثبت می‌شوند و از رویکردهای تکراری و زمان‌بر ممانعت می‌شود (مثلا نیازی به ثبت هم‌زمان اطلاعات به‌صورت کاغذی و دیجیتالی نیست).
رکوردهای تغییرناپذیر
هیچ عضوی (شرکت‌کننده‌ای در تراکنش‌ها) نمی‌تواند تراکنش را پس از ثبت در دفترکل مشترک تغییر دهد یا دستکاری کند. اگر یک رکورد تراکنش با خطا همراه شود، باید یک تراکنش جدید برای معکوس کردن خطا اضافه شود و درنهایت هر دو تراکنش (خطا و اصلاحیه آن) قابل مشاهده هستند.
قراردادهای هوشمند
برای تسریع تراکنش‌ها، مجموعه‌ای از قوانین تحت عنوان قراردادهای هوشمند بر روی بلاک‌چین ذخیره و به‌صورت خودکار اجرا می‌شوند. این قراردادها فعالیت‌هایی چون انتقال قرضه شرکتی، جزئیات بیمه‌های مسافرتی و هر جزئیات دیگر موردنیاز در هر تراکنش را شامل می‌شوند.
بلاک‌چین چگونه عمل می‌کند
هر تراکنش به‌عنوان بلوکی از داده‌ها ثبت می‌شود
تراکنش‌ها حرکت یک دارایی را نشان می‌دهند؛ دارایی می‌تواند مشهود یا نامشهود باشد. اطلاعات بلوک موردنظر می‌تواند شامل جزئیات مدنظر شما باشد: چه کسی؟ چه چیزی؟ چه زمانی؟ چه مقدار و حتی شرایط خاصی مانند دمای یک محموله مواد غذایی.
هر بلوک به بلوک‌های قبل و بعد از خود متصل است
چنانکه عنوان کردیم، هر بلوک مخزنی منحصربه‌فرد از داده است. این بلوک‌ها زنجیره‌ای از داده‌ها را تشکیل می‌دهند که متناظر با تراکنش‌ها و تغییر مالکیت‌ها در شبکه ایجاد می‌شوند. بلوک‌ها زمان و ترتیب دقیق تراکنش‌ها را تایید می‌کنند و به‌شکلی کاملا ایمن به یکدیگر متصل هستند (اتصال با حلقه‌های دیجیتال، در قالب زبان برنامه‌نویسی و با نام هش تعریف می‌شود )؛ از تغییر هر بلوک و درج بلوک جدید بین دو بلوک موجود، جلوگیری می‌شود.
تراکنش‌ها باهم در یک زنجیره برگشت‌ناپذیر مسدود می‌شوند: بلاک‌چین
هر بلوک که اضافه می‌شود تاییدی بر بلوک قبلی و درنتیجه کلیت بلاک‌چین است. این ارتباط و هویت‌دهی زنجیروار باعث می‌شود قدرت کلیدی بلاک‌چین بروز کند. چنین ساختار مستحکم زنجیره‌ای، امکان دستکاری شبکه توسط یک کاربر خارجی را به پایین‌ترین سطح ممکن می‌رساند و دفترکل ایجاد شده حاوی تراکنش‌هایی است که همه اعضاء شبکه به آن‌ها باور دارند و می‌توانند هر کدام را که بخواهند پیگیری کنند.
فواید استفاده از بلاک‌چین
در عملیات معمولی، تراکنش‌ها به‌صورت مکرر، ناامن و به طریق مختلف ثبت می‌شوند. علاوه بر این، در این ثبت‌کردن‌ها، علاوه بر دوطرف معامله، نیاز به تایید طرف سومی هست (مانند ادارات ثبت یا دادگستری‌ها). سیستم‌های ثبت سوابق (دفتری یا آنلاین) بسیار در مقابل کلاهبرداری و حملات سایبری آسیب‌پذیر هستند. همچنین، محدودیت موجود در شفافیت اطلاعات، می‌تواند مراحل تایید تراکنش‌ها را کند سازد.
با ورود اینترنت اشیاء به صنایع مختلف، حجم فوق‌العاده‌ای از داده‌های حیاتی به‌صورت روزانه تولید و ذخیره می‌شوند. حفاظت از این همه داده و نقل‌وانتقال آن‌ها بین افراد و سازمان‌ها، نیازمند تعریف جدیدتری از امنیت و انتقال است، و اینجا است که بلاک‌چین راه‌حل‌هایش را پیشنهاد می‌دهد. با این توضیحات، فواید استفاده از بلاک‌چین در طیف‌های مختلف را در بندهای زیر خلاصه می‌کنیم:
اعتماد بیشتر
در قالب بلاک‌چین، به‌عنوان عضوی از شبکه، از دریافت داده‌های به‌روز و درست اطمینان خواهید داشت. سوابق و اطلاعات تراکنشی فقط در اختیار اعضاء شبکه قرار می‌گیرند و دسترسی‌ها از خارجِ شبکه به درون آن در حد غیرممکن است.
امنیت بیشتر
درستی داده‌ها نه توسط یک عضو، بلکه با اجماع اعضای شبکه قابل تایید است و هرآنچه انجام بگیرد (تراکنش‌ها) تغییرناپذیر خواهند بود، چراکه به‌صورت دائم و برگشت‌ناپذیر ثبت می‌شوند. به‌طور ویژه، هیچ‌کس، حتی یک مدیر ارشد سیستم، نمی‌تواند یک تراکنش را حذف یا تغییر دهد.
کارایی بیشتر
با وجود یک دفترکل توزیع‌شده که بین اعضای شبکه به‌اشتراک گذاشته شده است، از اتلاف وقت حاصل از تطبیق روکوردها جلوگیری می‌شود. همچنین، برای سرعت بخشیدن به تراکنش‌ها، مجموعه‌ای از قوانین – تحت عنوان قرارداد هوشمند – را می‌توان در بلاک‌چین ذخیره و به‌صورت خودکار اجرا کرد.
انواع شبکه بلاک‌چین
راه‌های متعددی برای ساخت یک شبکه بلاک‌چین وجود دارند. این شبکه‌ها می‌توانند عمومی، خصوصی، دارای مجوزی رسمی یا ساخته‌شده توسط یک کنسرسیوم (ائتلاف چند شرکت باهم برای انجام امور انتفاعی) باشند. تامین امنیت شبکه مهم‌ترین عنصر در تعریف یک شبکه بلاک‌چین است.
شبکه‌های بلاک‌چین عمومی (Public Blockchain)
بلاک‌چین عمومی مانند بیت‌کوین، بلاک‌چینی است که هر کسی می‌تواند به آن بپیوندد و در اعمال آن شرکت کند. ازجمله معایب این شبکه‌ها، نیاز به توان قابل‌توجه برای محاسبات، حفظ حریم خصوصی محدود یا بدون محدودیت برای تراکنش‌ها و امنیت پایین آن‌ها است.
شبکه‌های بلاک‌چین خصوصی (Private Blockchain)
شبکه بلاک‌چین خصوصی، مشابه نوع عمومی آن، یک شبکه همتا به همتا و غیرمتمرکز است. با این حال، یک سازمان شبکه را کنترل می‌کند و اجازه مشارکت افراد و اجرای یک پروتکل توافقی را صادر می‌کند و نگهداری از دفترکل مشترک را برعهده دارد. بسته به مورد استفاده، این رویکرد می‌تواند به‌شکل قابل‌توجهی اعتماد و اطمینان را بین شرکت‌کنندگان افزایش دهد.
شبکه بلاک‌چین مجوزدار
کسب و کارهایی که یک بلاک‌چین خصوصی راه‌اندازه می‌کند، درحالت کلی یک شبکه مجوزدار ایجاد کرده‌اند (قابل توجه است که شبکه‌های عمومی نیز می‌توانند دارای مجوز باشند). وجود مجوز محدودیت‌هایی را برای شرکت‌کنندگان و نحوه انجام تراکنش‌ها ایجاد می‌کند. به‌طور ویژه، شرکت‌کنندگان باید دعوت یا مجوز ورود به شبکه داشته باشند.
شبکه بلاک‌چین کنسرسیومی
چندین سازمان می‌توانند مسئولیت‌های حفظ (و بهره‌برداری) از بلاک‌چین را به‌صورت مشترک پذیرا باشند. این سازمان‌ها تعیین می‌کنند چه کسی می‌تواند عضوی از شرکت شود، تراکنشی ایجاد کند یا به داده‌ها دسترسی داشته باشد. این نوع از بلاک‌چین زمانی کارا است که همه اعضای شبکه، برای ورود اعضاء خود، نیاز به مجوز داشته باشند و مسئولیت‌ها به‌صورت مشترک و مساوی بین آن‌ها تعریف شده باشد.
اقتصاد بلاک‌چین محور
رمزارزها اولین و اصلی‌ترین کاربرد از تکنولوژی بلاک‌چین هستند. رمزارزها از بلاک‌چین برای مستندسازی و انتقال توکن‌های دیجیتالی استفاده می‌کنند. دومین کاربرد مهم بلاک‌چین، ویژگی‌های هوشمندی است که در آن‌ها توکن‌ها به‌عنوان نماینده کالاهای واقعی تعریف می‌شوند. به مانند کوپن‌های الکترونیکی (به اصطلاح توکن‌های کاربردی) یا اوراق بهادار (به اصطلاح توکن‌های امنیتی)، بلاک‌چین‌ها این امکان را ایجاد می‌کنند که دارایی‌های فیزیکی را به توکن‌های دیجیتال اتصال دهیم.
به‌زبانی ساده، بلاک‌چین‌ها پلی امن هستند برای انتقال ارزش مال از دارایی‌های فیزیکی و مشهود به انواع دیجیتالی آن‌ها که قابلیت لمس درک فیزیکی آن‌ها وجود ندارد.
سومین کاربرد اساسی بلاک‌چین در اقتصاد، تعریف قراردادهای هوشمند است که در آن‌ها توکن فقط دارایی یا حقوق مالکیت را نماینده نیست؛ بلکه بلاک‌چین میزبان اجرای غیرمتمرکز و خودکارِ برنامه‌ها و قراردادهای کامپیوتری است.
درنهایت، بلاک‌چین‌ها ستون فقرات و محور موجودیتِ دائوها هستند که فونداسیون اصلی اقتصاد نوین و فناوری محور را تشکیل می‌دهند.