یوگنی پریماکوف، یکی از سیاستمداران برجسته روسیه در دوره پس از فروپاشی شوروی بود. او در سال ۱۹۲۹ در مسکو متولد شد و در سال ۲۰۱۵ در سن ۸۶ سالگی درگذشت.
پریماکوف سرگذشت طولانی و پربار سیاسی داشت. او در طول دوران شوروی در سازمان اطلاعات خارجی KGB فعالیت می‌کرد و سپس به عنوان وزیر امور خارجه و نخست‌وزیر در دوره یلتسین خدمت کرد. نقش بسیار مهمی در سیاست خارجی روسیه در دهه ۱۹۹۰ ایفا کرد.
پریماکوف همچنین روابط نزدیکی با ایران داشت. او در زمان وزارت امور خارجه، به عنوان میانجی بین ایران و غرب عمل می‌کرد و سعی داشت تا تنش‌های بین این دو طرف را کاهش دهد. پریماکوف همواره از سیاست‌های ضدغربی ایران حمایت می‌کرد و به دنبال گسترش همکاری‌های روسیه و ایران بود.
به طور کلی، یوگنی پریماکوف یک چهره تاثیرگذار در سیاست خارجی روسیه در دوران پس از جنگ سرد بود. او نقش مهمی در تعامل میان روسیه و ایران ایفا کرد و به عنوان یک میانجی موثر بین این دو کشور عمل می‌کرد. درگذشت او در سال ۲۰۱۵ پایان یک دوره مهم در تاریخ سیاست خارجی روسیه محسوب می‌شود.
در دوران وزارت یوگنی پریماکوف در امور خارجه روسیه، همکاری‌های ایران و روسیه در حوزه‌های مختلفی تقویت شد، اما همچنین برخی اختلافات نیز وجود داشت:
همکاری‌ها:
پریماکوف به عنوان میانجی بین ایران و غرب عمل می‌کرد و سعی داشت تنش‌ها را کاهش دهد. او از سیاست‌های ضدغربی ایران حمایت می‌کرد.
دو کشور در زمینه‌های اقتصادی، تجاری و انرژی همکاری‌های نزدیکی داشتند. از جمله در توسعه میادین نفت و گاز و صادرات انرژی.
در مسائل منطقه‌ای مانند بحران‌های افغانستان و تاجیکستان، ایران و روسیه موضع‌های مشترکی اتخاذ می‌کردند.
اختلافات:
در موضوع حمایت ایران از جنبش‌های اسلامی افراطی در منطقه، اختلاف‌نظرهایی بین ایران و روسیه وجود داشت.
روسیه تلاش می‌کرد تا در موضوع برنامه هسته‌ای ایران به عنوان میانجی عمل کند، اما گاهی این موضع با خواست‌های ایران تفاوت داشت.
در مسائل امنیتی منطقه‌ای، مانند مناقشه قره‌باغ، اختلاف‌نظرهایی بین دو کشور مشاهده می‌شد.
در مجموع، در دوران پریماکوف همکاری‌های ایران و روسیه تقویت شد، اما همچنان برخی اختلافات سیاسی و منطقه‌ای بین آنها وجود داشت.
چند عامل اصلی باعث تقویت همکاری‌های ایران و روسیه در دوران پریماکوف شد:
شرایط سیاسی جهانی:
پس از فروپاشی شوروی، روابط روسیه با غرب تیره شده بود. روسیه به دنبال ایجاد روابط نزدیک‌تر با متحدان جدید در مقابل غرب بود.
ایران نیز در آن زمان تحت فشار تحریم‌های غربی قرار داشت و به دنبال توسعه روابط با شرق به ویژه روسیه بود.
ویژگی‌های شخصیتی پریماکوف:
پریماکوف به عنوان وزیر خارجه، طرفدار دیپلماسی فعال و ایجاد روابط استراتژیک با کشورهایی مثل ایران بود.
او معتقد بود همکاری با ایران می‌تواند در برابر فشارهای غرب مؤثر باشد.
موازنه منافع اقتصادی:
همکاری‌های اقتصادی مانند توسعه پروژه‌های نفت و گاز و تجارت برای هر دو کشور منافع اقتصادی داشت.
ایران می‌توانست از طریق روسیه دور زدن تحریم‌ها و دسترسی به بازارهای جهانی را تسهیل کند.
همسویی در مسائل منطقه‌ای:
ایران و روسیه در مسائلی مانند افغانستان و تاجیکستان همسو بودند.
این همسویی در مواضع سیاسی و امنیتی منجر به همکاری‌های نزدیک‌تر شد.
بنابراین مجموع این عوامل سیاسی، شخصیتی و اقتصادی زمینه را برای تقویت همکاری‌های ایران و روسیه در دوران پریماکوف فراهم آورد.
در دوران وزارت خارجه پریماکوف در روسیه (۱۹۹۶-۱۹۹۸)، همکاری‌های اقتصادی روسیه با ایران تأثیرات مهمی بر اقتصاد روسیه داشت:
توسعه صادرات:
روسیه توانست از طریق همکاری‌ها با ایران، صادرات محصولات صنعتی، تسلیحاتی و تکنولوژیکی خود را افزایش دهد.
این صادرات بخشی از درآمد ارزی روسیه را تأمین کرد در شرایطی که روابط غرب با روسیه پس از فروپاشی شوروی تیره بود.
همکاری‌های انرژی:
ایران در زمینه نفت و گاز مشتری مهمی برای روسیه بود. صادرات انرژی به ایران درآمد قابل توجهی برای روسیه ایجاد کرد.
همچنین روسیه در پروژه‌های نفتی و گازی ایران مشارکت داشت که موجب ورود سرمایه‌گذاری روسی به ایران شد.
تجارت و سرمایه‌گذاری:
حجم مبادلات تجاری میان ایران و روسیه افزایش یافت و زمینه همکاری‌های اقتصادی در زمینه‌های مختلف را فراهم کرد.
روسیه همچنین سرمایه‌گذاری‌های مشترکی در ایران داشت که به درآمدهای ارزی روسیه کمک می‌کرد.
همکاری‌های مالی و بانکی:
همکاری‌های بانکی و مالی میان دو کشور به دور زدن تحریم‌های غربی علیه روسیه کمک می‌کرد.
این همکاری‌ها راه‌هایی برای انتقال پول و تبادل مالی میان دو کشور فراهم می‌کرد.
در مجموع، همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه در این دوره به تأمین بخشی از نیازهای اقتصادی روسیه کمک کرد و به عنوان یک عامل تأثیرگذار در آن زمان محسوب می‌شد.
بررسی تأثیرات همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه در آن دوره بر اقتصاد داخلی روسیه به شرح زیر است:
تأمین درآمدهای ارزی:
همکاری‌های تجاری، انرژی و مالی با ایران به عنوان یک بازار مهم برای روسیه، به تأمین بخشی از درآمدهای ارزی روسیه کمک کرد.
این درآمدها برای تقویت ارزش روبل، ثبات اقتصادی و تأمین نیازهای واردات روسیه بسیار حائز اهمیت بود.
تقویت بخش صادرات:
افزایش صادرات روسیه به ایران در زمینه‌های مختلف صنعتی، تسلیحاتی و تکنولوژیکی موجب رونق بخش صادرات و تولید داخلی روسیه شد.
این امر به ایجاد اشتغال، افزایش درآمد مالیاتی و رشد اقتصادی در روسیه کمک کرد.
تأمین نیازهای انرژی:
همکاری‌های انرژی با ایران به تأمین بخشی از نیازهای انرژی روسیه و تنوع‌بخشی به بازارهای انرژی کمک کرد.
این امر به افزایش تولید و صادرات انرژی روسیه و درآمدهای حاصل از آن انجامید.
همکاری‌های مالی و بانکی:
همکاری‌های بانکی و مالی با ایران به دور زدن تحریم‌های غربی و تأمین منابع مالی و بانکی برای روسیه کمک کرد.
این همکاری‌ها به ثبات و انعطاف‌پذیری بیشتر سیستم مالی و بانکی روسیه انجامید.
در مجموع، همکاری‌های اقتصادی روسیه با ایران در آن دوره به عنوان یکی از عوامل مهم در تأمین نیازهای اقتصادی و تقویت بخش‌های مختلف اقتصاد داخلی روسیه محسوب می‌شد.