پایه پولی چیست ؟
پایه پولی با نام پول پرقدرت هم شناخته می شود و به سکه، اسکناس و یا اعتباری که از سوی بانک مرکزی منتشر می شود می گویند. پول هایی که مستقیم از سوی بانک مرکزی به وجود می آیند پول های پر قدرت هستند که شمال ترازنامه های بانک مرکزی می شوند.
اگر بخواهیم به زبان ساده تر پایه پولی را تعریف کنیم می توان گفت به اسکناس ها وسکه ها و سپرده های بانکی که نزد بانک مرکزی است گفته می شود و توسط بانک مرکزی در اختیار بانک ها قرار می گیرد و با استفاده از این منابع بانک ها می توانند حجم پول را گسترش دهند.
پایه پولی را از دو طریق محاسبه و تعریف می کنند یکی منابع و دیگری مصارف است.
یکی از مهم ترین و اولین منابع پایه پولی ذخیره طلا است. بانک مرکزی مسئول تنظیم جریان پولی کشور است و در ازای دریافت طلا پول آن را به صاحبان طلا پرداخت می نماید و این پول را به بازار و به بیرون از بانک مرکزی منتشر می کند و باعث می شود پایه پولی افزایش یابد. یکی دیگر از منابع پایه پولی دارایی های خارجی است.
ارزهای خارجی برای این که به معادل ریالی آن تبدیل شوند به بانک مرکزی فرستاده می شوند و معادل ریالی آن پول از بانک مرکزی دریافت می شود.
پول پرقدرت از بانک مرکزی خارج می گردد. به زبان ساده می توان گفت بانک مرکزی ارز را دریافت می کند و ریال پرداخت می نماید. بانک مرکزی می تواند در بازار ارز دخالت کند و با تغییر خالص دارایی های خود این کار را انجام می دهد.
از دیگر منابع مهم پایه پولی در کشور دارایی ترازنامه است. خالص دارایی ترازنامه همان بدهی دولت به بانک مرکزی است. کشورهایی که در آنها بانک مرکزی استقلال ندارد و یا نظام مالیاتی ضعیف کار می کند دولت مجبور می شود برای تامین کسری بودجه خود از بانک مرکزی قرض دریافت کند و کسری بودجه را تامین نماید.
در کشورهایی که بانک مرکزی دارای استقلال است و بانک برای تنظیم میزان نقدینگی اوراق قرضه ای که در دست مردم است را خریداری می کند و یا به فروش می رساند.
به طور مثال می توان گفت که اگر بانک مرکزی تشخیص دهد که حجم پول برای تامین کارایی معاملات باید زیاد شود اقدام به خرید اوراقی که قبلا به مردم فروخته است می کند.
و اگر تشخیص دهد که پول در گردش باید کم شود مقداری از اوراق دولتی را می فروشد و در ازای آن از مردم پول می گیرد و این پول که از بیرون به بانک مرکزی وارد می شود همان کاهش پایه پولی یا همان پول پر قدرت است.
عوامل تاثیر گذار بر نظام پایه پولی کدامند؟
منابع دیگر و مهم در پایه پولی بانک های بدهکار هستند که به بانک مرکزی بدهکار می باشند. بانک مرکزی به بقیه بانک ها وام می دهد.
در صورتی که بانکی نیاز به وام داشته باشد و یا نیاز بخش خصوصی به وام زیاد باشد و همچنین نرخ بهره بازار از نرخ بهره بانک مرکزی بیشتر باشد از بانک مرکزی درخواست وام می کنند.
وقتی بانک مرکزی به این بانک ها وام می پردازد پول وام گرفته شده برای بخش خصوصی همان پول پر قدرت محسوب می شود و می توان با خلع اعتبار آن را چندین برابر کرد.
یکی از کارهای بانک مرکزی این است که نرخ پول را بالا نگه دارد و نرخ پول به روز باشد تا ارزش پول پایین نیاید و در صورت نیاز بتواند به کسی یا سازمانی این پول را پرداخت نماید.
آخرین منبع پایه پولی خالص دارایی ها است. برای این که خالص دارایی های بانک مرکزی را به دست بیاوریم باید بدهی ها ، ودیعه ثبت سفارش کالا بخش خصوصی ، پیش پرداخت اعتبارات اسنادی در بخش دولتی، و همچنین حساب سرمایه را کم کرد چیزی که باقی می ماند خالص دارایی بانک مرکزی است.
در نظام پولی چهار عنوان تاثیر گذار است یکی بانک مرکزی ، بانک های تجاری و تخصصی ، سپرده گذاران ، وام گیرنده ها از جمله عوامل تاثیر گذار بر نظام پولی هستند .
برای این که ارزش پول ملی حفظ شود و ثبات اقتصادی داخلی و خارجی داشته باشیم بهتر است کنترل بانک مرکزی بر پایه پولی باشد. در بیشتر اقتصادهایی که استقلال نسبی سیاست های پولی از سیاست های مالی پذیرفته شده است و کنترل بانک مرکزی بر روی پول ها بیشتر است ارزش پول بهتر حفظ می شود.
مقایسه نظام پولی بر اساس پایه پولی چگونه است؟
نظام پولی یکی از مهم ترین رکن ها در هر کشوری و برای هر دولتی است . نظام پولی بسیار به پایه پولی مربوط است. به طور کلی پول یکی از واسطه ها برای انجام هر معامله ای است پول از سوی همه افراد پذیرفته شده است و بیان کننده قیمت اشیا است.
از زمان های دور تاکنون پول وجود داشته است و برای انجام معاملات استفاده می شده است در هر دوره ای پول فرق کرده و به شکل دیگری در آمده است. پول از زمان های دور تاکنون برای تنظیم فعالیت های اقتصادی به کار می رفته بنابراین بسیار با ارزش است.
پول هم به صورت ارزان و هم به صورت اعتباری و همچنین پول خوب در جامعه وجود دارد. پول ارزان یک اصطلاح است و به معنی پایین بودن نرخ بهره است. وقتی بسیاری از افراد نیازمند که منتظر دریافت وام هستند بتوانند آن را دریافت کنند به آن پول ارزان گفته می شود.
پول اعتباری هم یکی از انواع پول است که به اسکناس و کاغذهای متداول در بین مردم گفته می شود. پول اعتباری را می توان در هر میزان که خواست چاپ کرد و به آسانی حمل نمود. البته باید این نکته را دانست که انتشار بیش از حد پول باعث کم اعتبار شدن آن می شود و ارزش آن را پایین می آورد.
در اینجا باید این نکته را ذکر کرد که به سکه و طلا و نقره پول تمام عیار می گویند. همان گونه که در بالا نام بردیم پول خوب هم یکی از انواع پول است که به پولی که ارزش آن در مدت زمان مشخصی ثابت بماند گفته می شود. نام دیگر پول خوب پول معتبر است.
انواع پایه پولی
پول قوی یا پایه پولی به نوعی از پول گفته می شود که قابل تبدیل به طلا یا پول دیگر کشورها است. وقتی در یک کشور کالاهای صادراتی زیاد شود و تقاضای جهانی برای آن کالا بالا برود در این صورت پول قوی یا پایه پولی به وجود می آید.
دلار آمریکا یکی از پایه پولی ها و یا پول های قوی است. در اقتصاد هر کشوری مقداری پول وجود دارد که این پول ها بسیار برای هر کشوری مهم هستند.
پول هایی که در بانک مرکزی وجود دارد و یا بانک مرکزی برای سرپا نگهداشتن اقتصاد آن را تولید می کند پایه پولی می گویند.
به زبان ساده تر جمع دارایی های داخلی و خارجی بانک مرکزی را پایه پولی گویند. بانک مرکزی در ازای دارایی های خود اسکناس منتشر می کند و در اختیار دولت و دیگر بانک ها قرار می دهد. دارایی های بانک مرکزی شامل : ذخایر طلا ، موجودی ارز هستند.
وقتی بانک مرکزی پول منتشر می کند باعث به وجود آمدن و به گردش در آمدن پول در میان مردم می شود. هر وقت پایه پولی افزایش یابد باعث افزایش نقدینگی می شود.
در دهه هفتاد با توجه به کم بودن میزان درآمد نفتی دولت مجبور شد از بانک مرکزی قرض بگیرید و بدهی دولت و سایر بانک های خصوصی و دولتی به بانک مرکزی باعث این بدهی یکی از منابع ایجاد پول پرقدرت باشد.
ولی در سال ۸۱ که درآمد نفتی ایران بالا رفت و وابستگی بیش از هد به منابع نفتی ایجاد شد با فروش نفت و واریز پول به صورت ارزی به بانک مرکزی باعث شد یکی از منابع مهم پول پر قدرت شود.
اقتصاد در هر کشوری تاثیر مستقیم بر پول پر قدرت دارد. یکی از مسئله های مهم در نظام بانکی تجهیز و تامین منابع مالی است که در بخش های مختلف اقتصاد و بین فعالان اقتصادی باید توزیع گردد. منابع مالی در نظام بانکی از محل سپرده های افراد صاحب حساب تامین می شود.
نرخ سود در بانک ها یکی از مهم ترین متغیر هایی است که باعث تاثیر بر تصمیم مردم برای سپرده گذاری می شود. هر چقدر بانک مرکزی در تخصیص منابع مالی به فعالان اقتصادی به صورت کاراکتری عمل کند باعث رشد و رونق اقتصاد می شود و از رکود اقتصادی جلوگیری به عمل می آید.
هر چقدر نرخ سود سپردهای بانکی زیاد شود مردم علاقه بیشتری به این دارند که سپرده خود را به بانک ها بسپارند. هر چقدر نرخ سود کم شود علاقه مردم به سپرده گذاری کمتر می شود .اگر بخواهیم یکی از متغیرهای کلیدی در اساس اقتصاد را نام ببریم می توان گفت نرخ سود بانکی یکی از این متغیر ها است.
نرخ سود بانکی وقتی به تعادل می رسد که متناسب با نرخ تورم باشد. پیدایش پول های الکترونیک و همچنین ابزارهای جدید سیاسی باعث ایجاد تحول نوینی در زمینه نظام پولی شده است. در تمام دنیا نظام پولی به سرعت در حال تغییر است و بیشتر کشورهای دنیا به نظام پول پایه بدون پشتوانه روی آورده اند.
با حفظ ارزش پول و کنترل تورم میتوان نرخ نقدینگی را کنترل کرد. بیشتر کشورهای دنیا چاپ و انتشار اسکناس را بر اساس تقاضای جامه انجام می دهند. با پیشرفت در دنیای اقتصاد و به وجود آمدن پول الکترونیک و همچنین ابزارهای پرداخت الکترونیکی باعث شده تقاضای جامعه برای پایه پولی کمتر شود.
بانکداری بدون ربا هم یکی از قوانین پولی بانکی است که به سیستم بانکداری اضافه شده است. نظام اقتصادی در کشور ما ایران بانک محور است.
بانک مرکزی با استفاده از روش های مختلفی می تواند اسکناس موجود در دست مردم را افزایش دهد و یکی از این راه ها این است که دولت ارز ناشی از صادرات نفت را به بانک مرکزی بدهد و در مقابل از بانک معادل ریالی آن را دریافت کند در این صورت هر دو اقلام دارایی خارجی و پایه پولی افزایش می یابند.
یکی دیگر از راه های افزایش پول در دست مردم این است که دولت از بانک مرکزی وام بگیرد و به صورت اوراق قرضه به فروش برساند.
پایه پولی بخشی از کل عرضه پول است که بالاترین میزان نقدشوندگی را دارد . هر وقت پایه پولی افزایش یابد باعث افزایش چند برابری در کل عرضه پول می شود و این به معنی آن است که پایه پولی بسیار پر قدرت است و به همین دلیل به آن پول پر قدرت گفته می شود.
نقدینگی و پایه پولی دو موضوع به هم وابسته هستند که بسیار روی هم تاثیر می گذارند. در یک زمانی مردم به سمت خرید طلا روی آوردند و این طلا ها را به بانک ها می سپردند و در ازای آن رسید دریافت می کردند و بعد دولت به میزان طلایی که می داد اسکناس چاپ می کردند و در اختیار مردم قرار می دادند.
پایه پولی از سمت بانک مرکزی منتشر می شود. بانک مرکزی نقش بسیار زیادی در تنظیم میزان جریان پول کشور دارد. اگر شما هم یکی از افراد مبتدی در زمینه اقتصاد هستید بهتر است در ابتدا تمام موارد و منابع اقتصادی را آموزش ببینید و از مقالات علمی خارجی و داخلی کمک بگیرید.
اسکناس هایی که در بانک مرکزی موجود نیستند را پول در جریان می گویند و این یکی از منابع مهم در بانک مرکزی است. ذخایر سیستم بانکی که در بانک مرکزی است هم یکی دیگر از دارایی های بانک مرکزی به شمار می آیند.
وقتی سکه و اسکناس به طور زیادی منتشر شود عرضه پول زیاد می شود و افزایش می یابد. به زبان ساده منابع پایه پولی همان دارایی ها و بدهی ها بانک مرکزی است البته باید سکه و اسکناس های خارج از بانک مرکزی را هم در نظر گرفت.
دادن وام هم نشان دهنده یک پول جدید است که در آن سپرده گذار می تواند پول خود را برداشت نماید و از آن استفاده کند و وام گیرنده هم یک وسیله پرداخت ایجاد نماید. در این مقاله سعی شد به زبان ساده پایه پولی معرفی شود.
در علم اقتصاد پایه پولی بسیار مهم و با اهمیت است و بیشتر اقتصاددان ها تلاش خود را می کنند تا با کمک دولت اقتصاد را در بالاترین حد خود نگه دارند تا سرمایه گذاران بزرگ برای سرمایه گذاری در کشور آنها اقدام کنند.
پایه پولی بالاترین قابلیت نقد شوندگی را دارد و هر چقدر پایه پولی زیاد شود باعث افزایش چند برابری عرضه پول می شود. پایه پولی هم با فرمول های خاصی محاسبه می شود و در اختیار کشور قرار می گیرد.
در زمان های گذشته در مبادله های پایاپای از سکه و طلا و نقره استفاده می شده است و این سکه ها نقش واسطه را داشتند.
ولی به دلایل مختلفی، دیگر امکان استفاده از این سکه ها وجود نداشت و به جای آنها پول به وجود آمد در هر کشوری پول مخصوصی وجود دارد و مردمان آن کشور با پول رایج کار خرید و فروش خود را انجام می دهند.
از زمانی که پول ها جایگزین طلاها شدند مردم طلاهای خود را به بانک ها می سپردند و در ازای آن رسید دریافت می کردند و همین برگه ها معنای پول را داشت و در مبادلات به کار برده می شدند. بانک مرکزی می تواند با منتشر کردن اسکناس و ایجاد پول باعث به وجود آمدن گردش پول شود.
بانک می تواند با سپرده هایی که مردم در بانک های می گذارند کار کند و باعث ایجاد رونق در اقتصاد شود. همچنین می تواند به بانک های تجاری سپرده هایی برای کار بسپارد و در ازای آن پول دریافت کند.
وقتی هر فردی در بانک سرمایه گذاری می کند حق برداشت از حساب را دارد و حتی می تواند با استفاده از سپرده خود وام دریافت کند. اگر به صورت خلاصه بخواهیم به شما توضیح دهیم با کاهش نرخ بهره در بازار و افزایش نرخ تنزیل و افزایش ریسک باعث افزایش نرخ ذخایر اضافه می گردد.
برای این که توجه مردم به سپرده گذاری در بانک افزایش یابد بهتر است نرخ سود در بانک ها بالا برود. سپردهای جاری مردم در بانک ها و موسسات جزء بانک ها به حساب نمی آیند ولی باعث ایجاد حجم نقدینگی در کشور می شوند.
سپرده های مردم به صورت کوتاه مدت و بلند مدت و همچنین جاری در بانک ها گذاشته می شوند. عوامل زیادی باعث افزایش پایه پولی در کشور می شود و باید این عوامل را شناسایی کرد تا هم بتوان مقدار زیادی حجم پول در کشور را زیاد کرد و هم اقتصاد کشور رو به رشد و شکوفایی برود.
بیشتر مردم سعی می کنند حجم زیادی از پول را به صورت اسکناس نگهداری کنند و همین باعث کم شدن حجم پول در کشور می شود.
بانک مرکزی باید اسکناس ها وسکه های موجود در بازار را به روش های مختلف کنترل نماید و سعی کند پول موجود در دست مردم را زیاد کند.
چک هم یکی از برگه های با ارزشی است که امروزه در دست مردم قرار دارد و از آن به منزله پول استفاده می شود. چک ها همه به بانک مرکزی می روند و بعد از آن پول ها به حساب افراد واریز می شوند.