صندوق بین المللی ویژه پول چیست؟
سازمان ملل زیر مجموعه‌های متعددی دارد که یکی از این زیر مجموعه‌ها صندوق بین المللی ویژه پول است. ۱۹۰ کشور عضو این صندوق می‌باشند و یک نهاد مالی مستقل در جهان محسوب میشود و پیش بین خوبی برای وضعیت بازارهای مالی میباشد.
صندوق بین المللی ویژه پول، اقتصاد و تجارت‌های جاری بر کشورهای متعددی را بررسی میکند و دائماً این آمار و اطلاعات را منتشر می‌نماید.
در واقع IMF یا صندوق بین المللی پول یک سازمان جهانی است که همچون سایر سازمان‌های بین المللی دیگر سعی در جهت بهبود وضع مردم در سراسر جهان دارد و هدف اصلی آن تشویق تجارت، رشد اقتصادی و کاهش فقر میباشد.
همان طور که گفتیم این سازمان که در واشنگتن مستقر است ۱۹۰ عضو دارد که هر کدام از این عضوها با توجه به قدرت سیاسی و اقتصادی که دارند نماینده‌ای در هیئت اجرایی صندوق خواهند داشت.
تاریخچه ای مختصر از شکل گیری صندوق پول جهانی
صندوق بین المللی ویژه پول پس از جنگ جهانی دوم برای کمک به بهبود کشورهای آسیب دیده از جنگ تأسیس شد و به عنوان یک وام دهنده به دولت‌های مدرن و ناظر بر بازارهای مالی بین المللی عمل میکند.
لذا این صندوق (IMF) در ۲۲ ژوئیه ۱۹۴۴ در کنفرانس پولی و مالی سازمان ملل متحد که به کنفرانس برتون وودز نیز معروف است، به عنوان یک ارگان تحت نظارت سیستم سازمان ملل متحد تأسیس شد. مقر صندوق بین المللی ویژه پول در واشنگتن دی سی ایالات متحده واقع شده است.
چرا صندوق بین المللی ویژه پول تأسیس شد؟
- اولین دلیل و شاید مهم‌ترین دلیل این بود که یک ثبات نسبی در وضع اقتصادی جهان ایجاد کنند که بهترین راه برای ایجاد این ثبات وجود یک نهاد تخصصی برای مشاوره و امدادرسانی به کشورهای بحران زده بود.
- دومین دلیل کنترل جمعیت بیکار و یا کم درآمد بود. فرض مبنا این بود که وقتی تجارت و همکاری بین کشورها افزایش یابد بازار کار نیز افزایش می‌یابد و درآمد زایی افراد بیشتر خواهد شد.
- دلیل و هدف دیگر از تشکیل این صندوق تقویت ثبات ارز و حفظ یک پارچگی مبادلات ارزی بود. تا از افت ارزش ارز به دلیل رقابت‌های ناسالم در بازار جهانی جلوگیری شود.
قطعاً دلایل دیگری نیز برای ایجاد چنین موسسه‌ای وجود داشته است اما این سه دلیل مهم‌ترین و شاید مرتبط‌ترین دلایل به مسائل و معضلات جهانی می‌باشند.
کارهایی که صندوق بین المللی ویژه پول انجام میدهد
زمانی که عبارت صندوق پول به گوش شما می‌رسد احتمالاً یک سری تفکرات قالبی در ذهن شما نقش خواهد بست در ادامه توضیح خواهیم داد که صندوق بین المللی ویژه پول چه کارهایی را انجام میدهد.
به طور کلی صندوق بین المللی پول به کشورهای مختلف در چندین ظرفیت مختلف کمک میکند. و از این طریق خدمات خود را به متقاضیان ارائه میدهد.
وام دهی
مسلماً وام دهی یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین ارکان و وظایف صندوق مالی میباشد. لفظ بین المللی هم نشان دهنده‌ی این موضوع است که این صندوق به کشورهای متعددی که دچار مشکل مالی هستند، وام میدهد.
حتی ایران هم در یکی دو سال اخیر با توجه به شرایط اقتصادی که بر کشور حاکم شد تصمیم گرفت که برای اولین بار در چهل سال اخیر از این صندوق درخواست وام کند.
میزان پول این صندوق را با واحدی به نام SDR عنوان می‌کنند که یک نوع شبه ارز محسوب میشود و مجموعه‌ای از یک سری ارزهای مشخص است.
در واقع صندوق بین المللی ویژه پول این تعهد را دارد تا به کشورهای عضو که نیاز مالی دارند وام و تسهیلات اعطا کند. این صندوق می‌تواند شرایطی را برای کشورهایی که وام می‌گیرند پیوست کند، از جمله سیاست‌های اقتصادی مقرر، که دولت‌های وام گیرنده باید آن‌ها را رعایت کنند.
در نتیجه اگر کشوری دارای کسری تراز پرداخت باشد، صندوق بین المللی پول می‌تواند این شکاف را پر کند و کمبودها و کسری بودجه کشورها را جبران کند.
به طور کلی تصمیمات و راهبردهایی که صندوق بین المللی ویژه پول می‌گیرد تأثیرات زیادی بر وضع اقتصادی کل کشورهای جهان دارد.
گرفتن وام از این صندوق کار راحتی نیست و پروسه زمان بری دارد اما در واقع تنها ریسمانی است که کشورهای درگیر بحران به آن چنگ می‌زنند و سعی می‌کنند با قرض گرفتن پول از این صندوق خود را هر چند موقتی از شرایط بحرانی رها کنند تا فرصت بیشتری را برای حل مشکلات کشورشان بخرند.
صندوق بین المللی ویژه پول به منظور تسهیل روند، تعدیل و بازگرداندن رشد اقتصادی و ثبات کشورهای عضو از طریق ابزارهای مختلف وام یا “تسهیلات” به کشورهای عضو خود که با مشکلات مربوط به تراز پرداختها روبرو هستند وام میدهد.
وامهای این صندوق معمولاً با یک “ترتیبی” ارائه میشود و از کشور وام گیرنده می‌خواهد که سیاست‌ها و اقدامات خاصی را برای حل مشکل تراز پرداختهای خود که در “نامه قصد” مشخص شده است، انجام دهد. بیشتر منابع وامهای صندوق بین المللی ویژه پول توسط کشورهای عضو از طریق پرداخت سهمیه تأمین میشود.
بنابراین، ظرفیت وام دهی این صندوق عمدتاً با میزان کل سهمیه‌ها تعیین میشود. با این وجود و در صورت لزوم، صندوق بین المللی ویژه پول ممکن است با کمک تعدادی از قوی‌ترین کشورهای خود که بهترین اقتصاد و وضعیت مالی را دارند مقداری منابع مالی، برای تکمیل سهمیه بندی خود قرض بگیرد.
نظارت
یکی دیگر از کارهایی که این صندوق بین المللی ویژه پول انجام میدهد امر نظارتی است که متخصصان و کارشناسان این سازمان اقتصاد و تجارت کشورها و به طور کلی جریان اقتصادی دنیا را دائماً تحت نظارت دارند و با بررسی آن‌ها تلاش می‌کنند که در بعضی زمینه‌ها دست به پیش بینی بزنند و یا هشدارهایی را به کشورهای در معرض خطر اعلام کنند تا بتوانند بحران‌های مدیریتی و مالی خود را تحت کنترل در بیاورند.
صندوق بین المللی پول ارزیابی‌هایی را در زمینه نظارت چند جانبه و از طریق چشم انداز اقتصادی جهان انجام میدهند و گزارش‌هایی در رابطه با ثبات مالی جهان، به صورت شش ماهه منتشر میکند. تمام این نتایج در نشریه‌ای با عنوان چشم انداز اقتصاد جهان منتشر میشود.
صندوق بین المللی ویژه پول از نزدیک تحولات اقتصادی و مالی هر یک از کشورهای عضو را زیر نظر دارد و به طور منظم با یک کشور عضو گفتگوی سیاسی انجام میدهد تا شرایط اقتصادی آن را با توجه به شرایط موجود ارزیابی کند.
توصیه‌های سیاسی صندوق بین المللی ویژه پول در کنار تحولات و چشم اندازهای جهانی و منطقه‌ای که این سازمان دارد بر پایه اطلاعات حاصل از بررسی‌ها و کارشناسی‌های متخصصان و اقتصاددان‌های این سازمان به دست آمده است.
کمکهای فنی
به راحتی می‌توان چنین ادعا کرد که مؤثرترین و کارآمدترین کارایی صندوق بین المللی ویژه پول همین کارکرد سوم آن میباشد.
این صندوق به بانک‌های مرکزی و سایر مؤسسات مالی کشورهای عضو، کمکهای فنی و مشاوره‌های تخصصی میدهد. آموزش‌های منظم و توصیه‌های راهبردی این صندوق کمک شایانی به مدیران مالی این کشورها برای ایجاد و حفظ ثبات اقتصادی می باشد.
یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی که تحت پوشش این قبیل آموزش‌ها قرار می‌گیرند دامنه‌ی وسیعی از مسئولیت‌های سیاست گذاری میباشد، از بانکداری مرکزی گرفته تا سیاست‌های مالیاتی و اداری. ضمن اینکه آمارهای رسمی منتشر شده از این سازمان می‌تواند مورد استفاده‌ی همه‌ی کشورها باشد.
کمک و پشتیبانی فنی، به عنوان یک مشاور برای کشورهایی است که سعی در ایجاد سیاست‌های اقتصادی جدید دارند.این صندوق همچنین مقالاتی در زمینه موضوعات جدید اقتصادی منتشر میکند.
صندوق بین المللی ویژه پول به منظور کمک به کشورهای عضو برای تقویت ظرفیت خود برنامه‌هایی در چهار زمینه: ۱) سیاست‌های پولی و مالی ، ۲) سیاست‌ها و مدیریت مالی ، ۳) آمار و۴) قوانین اقتصادی و مالی طراحی و اجرا کرده است.
صندوق بین المللی ویژه پول علاوه بر کمکهای فنی، دوره‌های آموزشی و سمینارهایی را برای کشورهای عضو در موسسه IMF در واشنگتن دی سی و سایر مؤسسات آموزشی منطقه‌ای(اتریش، برزیل، چین، هند، سنگاپور، تونس و امارات متحده عربی) برگزار میکند.
ساختار سازمانی صندوق
شورای حکام، عالی‌ترین نهاد تصمیم گیری صندوق بین المللی پول است که متشکل از یک فرماندار از هر کشور عضو میباشد. شورای حکام معمولاً هر سال یک بار در ضمن گردهماییهای سالانه صندوق بین المللی پول و بانک جهانی تشکیل جلسه میدهد.
کمیته بین المللی پول (IMFC)، با ۲۴ عضو، که ترکیب هیئت اجرایی صندوق بین المللی پول را نشان میدهند، به عنوان مشاور شورای حکام عمل می‌کنند. این مجمع هر سال دو بار برای بررسی مسائل مربوط به وظایف شورای حکام، نظارت بر مدیریت سیستم پولی و مالی بین المللی و همچنین ارائه توصیه‌هایی به شورای حکام تشکیل جلسه میدهد.
کار روزانه صندوق بین المللی پول، که توسط IMFC هدایت میشود، بر دوش هیئت اجرایی و کارکنان صندوق میباشد. مدیرعامل، رئیس هیئت اجرایی و رئیس کارکنان صندوق بین المللی پول است.
تاریخچه عضویت اعضا
اعضای صندوق بین المللی پول از ۲۹ نفر در بدو تأسیس در سال ۱۹۴۵ به ۱۹۰ کشور در حال حاضر افزایش یافته است. آخرین کشور عضو مونته نگرو است که در ژانویه ۲۰۰۷ به صندوق بین المللی پول پیوست. کشورها ابتدا باید به سازمان ملل بپیوندند تا واجد شرایط برای عضویت در صندوق بین المللی پول باشند.
سهمیه بندی منابع صندوق
پس از پیوستن به صندوق بین المللی پول، سهمیه اولیه، با مقایسه وضعیت اقتصادی آن کشور با اقتصاد جهانی و کشورهای عضو سازمان تعیین میشود. سهمیه‌ها در حقوق ویژه ترسیم (SDRs) مشخص می‌شوند.
بررسی سهمیه بندی عمومی در فواصل منظم- معمولاً هر پنج سال- انجام میشود و به صندوق بین المللی پول اجازه میدهد تا میزان سهمیه‌ها را از نظر نیازهای اعضا به نقدینگی و توانایی آن‌ها برای تأمین این نیازها ارزیابی کند.
سهمیه اعضا قدرت رأی دهی و دسترسی به منابع مالی صندوق بین المللی ویژه پول را تعیین میکند. همچنین سهمیه تا حد زیادی تعیین کننده قدرت رأی یک عضو در تصمیمات صندوق پول می باشد.
هر عضو صندوق بین المللی پول دارای ۲۵۰ رأی اصلی به علاوه یک رأی اضافی برای هر ۱۰۰۰۰۰ SDR سهمیه است. به طور کلی، یک عضو می‌تواند تا ۱۰۰ درصد از سهمیه خود را سالانه و ۳۰۰ درصد به صورت تجمعی وام بگیرد.
وظیفه صندوق بین المللی پول و بانک جهانی چیست؟
صندوق بین المللی پول بر ثبات سیستم پولی جهان نظارت میکند، با این هدف که بانک جهانی با ارائه کمک به کشورهایی با درآمد متوسط یا کم منجر به کاهش فقر شود.
صندوق بین المللی پول بر اساس مفاد موافقت نامه خود مسئول ارتقای همکاری‌های پولی بین المللی است.
تسهیل گسترش و رشد متوازن تجارت بین المللی؛ ترویج ثبات مبادله؛ کمک به ایجاد سیستم پرداخت چند جانبه؛ و ارائه منابع در دسترس برای اعضایی که با مشکلات مربوط به تراز پرداخت مواجه هستند از دیگر مفاد این موافقت نامه می باشند.
انتقاد
منتقدان صندوق بین المللی پول معتقدند که این صندوق یا بیش از حد مداخله میکند و یا اصلاً مداخله نمی‌کند و این عدم تعادل باعث میشود که سیاست‌های آن خطرات اخلاقی ایجاد کنند.
دیگر منتقدان معتقدند که کشوری که دچار بحران مالی است ممکن است از صندوق بین المللی پول درخواست نجات بدهد، اما مشخص نیست که آیا این کشور واقعاً در بحران به سر می‌برد یا نه؟
زیرا ممکن است این کشور بحران زده با تصمیمات سیاسی ضعیفی که اتخاذ کرده در گیر بحران شده باشد چرا که می‌داند کمکهای صندوق بین المللی پول به عنوان یک پشتوانه عمل خواهد کرد.
همان طور که مشاهده می‌کنید به رغم حضور چنین سازمانی در سطح جهانی کماکان اکثر کشورها دچار مشکلات مالی و اقتصادی هستند بنابراین لازم است که اصلاحاتی در این صندوق اعمال شود تا بهتر بتواند در راستای هدف اصلی خود گام بردارد.
یکی از دلایل لزوم اصلاحات همین وامهای مشروط است که خود باعث افزایش فقر و ایجاد حالت استعماری میشود و به همین دلیل افراد زیادی از چنین وام‌هایی انتقاد کرده‌اند.
هر یک از کشورهای عضو به طور علنی هدف ثبات اقتصادی جهانی را می‌پذیرند و از آن حمایت می‌کنند، و از لحاظ تئوری، تسلیم برخی از اقتدارهای لازم برای حمایت از این هدف هستند. صندوق بین المللی پول عمدتاً از طریق آنچه اعضای آن “سهمیه سهمی” نامیده‌اند تأمین میشود.
به هر کشور عضو این صندوق مبلغ سهمیه سالیانه مشخصی اختصاص می‌یابد که بر اساس وسعت اقتصاد آن کشور به هنگام پیوستن به صندوق مشخص میشود. صندوق بین المللی پول همچنین دارایی‌های قابل توجهی از طلا دارد که می‌تواند آن را بفروشد.
طرفداران صندوق بین المللی پول ادعا می‌کنند که این وام دهنده آخرین راه حل برای مناطق بحران زده است و این صندوق می‌تواند اصلاحات لازم یا دشواری را بر اقتصادهای عقب مانده تحمیل کند.
منتقدان صندوق بین المللی پول بیشتر مخالف بین المللی بودن آن هستند، و معتقدند که این صندوق مشکلات اقتصادی را در بیشتر مواقع تشدید میکند و تنها به عنوان ابزاری برای مال اندوزی کشورهای ثروتمند محسوب میشود.
لذا اقتصاددانان همچنین مکرراً از صندوق بین المللی پول برای ایجاد خطر اخلاقی در مقیاس بین المللی انتقاد می‌کنند.
معایب صندوق بین المللی پول از دید منتقدان
صندوق بین المللی پول با وجود موقعیت والای خود و اهداف ستودنی که دارد، در تلاش است تا یک موفقیت اقتصادی تقریباً غیرممکن را به ارمغان آورد: زمان بندی مناسب همراه با مداخلات موثر اقتصادی در مقیاس بین المللی. این وضعیت آرمان شهری است که به سادگی به دست نمی‌آید و دلایل آن در زیر آمده است.
مداخله زیاد یا خیلی کم
صندوق بین المللی ویژه پول به دلیل انجام ندادن کارهای زیادی که می‌توانسته انجام بدهد اما انجام نداده بیش از حد مورد انتقاد منتقدان قرار گرفته است.
شاید این مورد به دلیل کند بودن یا اشتیاق کم برای کمک به سیاست‌های شکست خورده بوده باشد اما از آنجا که ایالات متحده، ژاپن و بریتانیای کبیر در سیاست‌های صندوق بین المللی پول نقش برجسته‌ای دارند، این کشور متهم شده است که تنها برای کشورهای بازار آزاد کارکرد ابزاری داشته است.
خطر اخلاقی ایجاد میکند
برخی از کشورهای عضو ، مانند ایتالیا و یونان، متهم به دنبال کردن بودجه‌های ناپایدار هستند زیرا معتقد بودند که جامعه جهانی به رهبری صندوق بین المللی پول به نجات آن‌ها خواهد آمد.
راهکارهای صندوق بین المللی ویژه پول برای غلبه بر مشکل جهانی بودن
صندوق بین المللی پول به دنبال کاهش اثرات منفی جهانی شدن بر اقتصاد کشورها به دو طریق عمل میکند:۱- از طریق تضمین ثبات سیستم مالی بین المللی و ۲-کمک به کشورهای مختلف برای استفاده از فرصت‌های سرمایه گذاری ارائه شده توسط بازارهای سرمایه بین المللی.
جمع بندی
صندوق بین المللی ویژه پول به دلایل متعددی به وجود آمده است از جمله افزایش تعاملات مالی کشورها، جلوگیری از فقر و کاهش بیکاری از طریق رونق بازارهای اقتصادی.
از همان روزی که این سازمان با این اهداف تشکیل شد تا به امروز تغییر خاصی در اهداف و خواسته‌های این سازمان ایجاد نشده اما نوع عملکرد آن یعنی نظارت، کمک تخصصی و مالی همراه با رشد و تقاضای کشورهای عضو تغییر کرده است.
این سازمان به دنبال ارتقاء و رشد اقتصادی همراه با ثبات مالی است و نقش اصلی را در کمک به چرخش اقتصادهای مشکل دار ایفا میکند و حمایت‌های پولی از جمله وام‌هایی را به کشورهای مختلف اعطا میکند.
این سازمان، کمکهای فنی نیز ارائه میدهد که موثرترین کارکرد این مجموعه محسوب می شود. کشورهای عضو از طریق این کمکهای فنی است که بر مشکلات اقتصادی خود غلبه می کنند و با ایجاد ساختارهایی تخصصی از بروز مجدد بحران پیشگیری می کنند.
هر چند که منتقدان متعددی این سازمان را نقد می کنند اما کماکان این سازمان به کار خود ادامه میدهد و از طریق اعمال اصلاحات تلاش در بهبود عملکرد خود دارد.