نماد سایت دروازه اقتصاد

توسعه اقتصاد روستایی

تحریریه دو

با تمرکز انواع امکانات در پایتخت و شهرهای بزرگ، سیل عظیمی از جمعیت روستاییان به دنبال یافتن کار و درآمد مناسب به شهر مهاجرت می‌کنند. این مهاجرت آسیب‌های بسیاری را، هم متوجه شهرنشینان و هم روستاییان می‌کند. بهترین راه جلوگیری از این آسیب‌های مختلف ایجاد اشتغال و گسترش امکانات در روستاهاست.زیرا کارآفرینی موجب بهره‌برداری صحیح از امکانات و منابع بالقوه موجود در روستاها می‌شود، جلوگیری از بروز نابسامانی‌های ناشی از فشار بر منابع و امکانات شهرها، از کمبود فضای زیستی و آموزشی،  آلودگی هوا، محیط‌زیست، ترافیک و … می کند و هم ولع مهاجرت به شهرها را کاهش می‌دهد.

به نقل از گزارش بانک جهانی، توسعه روستایی دربرگیرنده فعالیت هایی از قبیل ایجاد زیرساخت های کالبدی اجتماعی، تأمین خدمات مالی در نواحی غیرشهری، فعالیت های کارآفرینی در سطح خُرد و متوسط در اجتماعات روستایی و شهرهای دارای رابطه نزدیک با مناطق روستایی نسبت به سایر مناطق شهری، توسعه بخش های سنتی روستا مانند مدیریت منابع طبیعی کشاورزی است.

با پدید آمدن مفهوم کارآفرینی، بسیاری از افراد درصدد برآمدند تا با شناخت توانایی‌های خود و نیاز روستا به ایجاد بهترین کسب ‌و کار در روستا بپردازند. امروزه در روستاهای بسیاری افراد کارآفرین مشغول به حمایت و هدایت کسب‌ و کار خود هستند و افراد زیادی را نیز مشغول به کارکرده‌اند.

دستیابی به توسعه پایدار روستایی، بدون اتخاذ روش های معطوف به نگرش زیربنایی مشارکت های مردمی، میسر نمی شود. مشارکت در نواحی روستایی به مفهوم ساماندهی رابطه متقابل انسان روستایی با محیط جغرافیایی یا بهره وری بهینه در سطوح مختلف تولید کشاورزی است. مشارکتی که در توسعه روستایی مد نظر است مشارکت توسعه ای است (این نوع مشارکت فرایندی اجتماعی، یکپارچه، جامع، پویا، همبسته، چند بعدی چندفرهنگی به شمار می رود؛ به دیگر سخن، مشارکت توسعه ای میخواهد که همگان در همه مراحل توسعه درگیر شوند) زیرا مشارکت توسعه ای تمامی سطوح جامعه، نیازهای آن ابعاد زندگی فرد و گروه را دربرمی گیرد.نظریه پردازان، برنامه ریزان مجریان حکومتی نیز بر آنند تا با ارائه راهکارها و راهبردهای جدید، از معضلات و مسائل گریبان گیر این نواحی بکاهند.

 

چالش های موجود برای دستیابی به توسعه پایدار روستایی در ایران

چالش های برنامه ریزی و مدیریت، چالش های بخش (فعالیتهای) زراعی و چالش های بخش (فعالیتهای) غیرزراعی

 

چالش های برنامه ریزی و مدیریت

سیاست ها و تصمیم گیری های نادرست دولتی نگاهی گذرا به ساختار مدیریت روستایی در ایران بیانگر این واقعیت است که پیش از انقلاب مشروطیت، مدیریت توسعه روستایی در کشور ما بیشتر درونزا (داخلی بومی) بوده اما پس از آن، به تدریج وارد مرحله برونزا (بیرونی، متکی به دولت) شده است. به دیگر سخن، دولت محوری و دولت سالاری بر ساختار مدیریت روستایی ایران حاکم بوده به دنبال اصلاحات ارضی، نوعی مدیریت یک بعدی ناهماهنگ شکل گرفته است؛ سرانجام، با پیروزی انقلاب اسلامی، گرچه سبک شیوه مدیریتی از لحاظ اندیشه ای دستخوش تغییراتی شده اما از لحاظ ساختاری، در نحوه اداره روستا، چندان دگرگونی پدید نیامده است؛ البته این بار، اداره امور روستاها بیشتر در دست دولت بوده مشارکت روستاییان چندان مشهود نبوده است.

فقدان ساختاری مناسب برای مدیریت توسعه روستایی

توسعه روستایی باعث بهبود شرایط جوامع روستایی می شود. این نوع توسعه دربرگیرنده تمامی ابعاد زندگی از قبیل کیفیت زندگی، اقتصاد، محیط زیست، سلامتی بهداشت، زیرساخت ها، خانه داری است. با توجه به ماهیت چند بعدی توسعه روستایی، بر این باور است که سازمان های زیادی همچون سازمان های اداری (اداره پست، پلیس، حکومت محلی) کشاورزی (خدمات ترویج کشاورزی کلینیک دامپزشکی) تجاری (بانک جایگاه گاز/ بنزین) آموزشگاه ها (مدارس ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان) مراکز سلامتی بهداشتی (بیمارستان، درمانگاه، داروخانه) واحدهای صنعتی (مانند نانوایی ها) صنایع کاربری عمومی (برق، آب تصفیه شده) مراکز تفریحی (مراکز مدنی، مرکز تلویزیون، رستوران هتل) (با نمونه های عنوان شده چندان همخوانی ندارند؟) نهادهای اجتماعی (باشگاه ها) سازمان های ترابری ارتباطی (جاده ایستگاه وسایل نقلیه موتوری) در فعالیت های توسعه نواحی روستا مشارکت دارند.

بنا به گزارش توسعه بانک جهانی، کلید توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار دانش است؛ دانش محلی نیز اصلی ترین جزء نظام دانش هر کشور به شمار می رود، که در اولین گام باعث بسیج تمامی سرمایه ها می شود. بنابراین، لازم است در فعالیت های توسعه به ویژه مختص فقرا، دانش بومی در مراحل طراحی اجرای فرایندها مد نظر گیرد باید هرگونه نگاهی به روستایی، عشایر، جنگل نشین مبین نگاه به فردی توانمند، صاحب دانش نظر، دارای احترام خاص باشد. دانش بوم دانشی برآمده از حوزه فرهنگی یا اجتماعی خاص توسعه یافته در طول زمان است. در واقع، دانش بومی مجموعه ای از دانش مبتنی بر تجربه است که اغلب از طریق سنن شفاهی مرتبط و از سوی اعضای خانواده و نسل های متمادی، توسعه و آزمون شده با شرایط زیست محیطی و فرهنگی محلی نیز سازگاری یافته است . با تغییرات شرایط محیطی، نظام های دانش بومی کشاورزی نیز متغیر پویا می شوند و از این رهگذر، پایداری را برای جوامع محیط به ارمغان می آورند.

 

بی توجهی به مشارکت های مردمی و سرمایه اجتماعی

توسعه پایدار مردم را قادر می سازد تا به توانایی های بالقوه خود پی ببرند. در واقع، دستیابی به توسعه مستلزم بهبود زندگی افراد در زمینه های آموزش، دسترسی به منابع مورد نیاز، درآمد مناسب، عدالت اجتماعی است. از آنجا که مشارکت حاکمیت بر سرنوشت خود از حقوق اولیه بشر خویش است، میتوان دستیابی به اهداف توسعه پایدار روستایی بدون نهادینه شدن مشارکت روستاییان در فرایند توسعه روستایی را امری محال دانست.

همچنین پژوهشگران حوزه توسعه روستایی مشکلات این حوزه را بدین شرح برشمرده اند:

برنامه ریزی مدیریت ضعیف دولتی، فقدان ساختاری مناسب برای مدیریت توسعه روستایی، عدم توجه به دانش بومی، عدم توجه به مشارکت های مردمی سرمایه اجتماعی، فقدان کشاورزی مکانیزه، عدم ارتقای بهره وری از منابع پایه ای تولید، ضعف در خدمات ترویج کشاورزی، ضعف در گردشگری روستایی، عدم گسترش بخش های نوین اقتصادی، شعاری شدن مشارکت؛ تلقی مشارکت بمثابه هدف نه وسیله؛ عدم توجه به آمادگی اشتیاق مردم؛ دیکته شدن برنامه های مشارکتی از بالا به پایین؛ عدم هماهنگی تفاوت میان نحوه عمل دیوانسالاری های خاص دولتی و نیازمندی های طرح های توسعه.

 

حال افزون بر نمایان ساختن مسـائل و مشکلات توسعه پایدار روستایی در ایران، پیشنهادهایی را نیز برای رفع آنها ارائـه مـی کنیم؛ برخی از این پیشنهادها عبارتند از:

۱)اختصاص کافی منابع مالی دولتی به پروژه های کشاورزی؛

۲) کنترل واسطه های دلالان بخش کشاورزی از طریق تدوین سیاست ها و مقررات مشخص؛

۳) واگذاری برخی از تصمیم گیری ها (تفویض اختیار) به تشکل ها و دولتمردان محلی؛

۴) ایجاد سازمانی مستقل برای توسعه روستایی با همکاری تمامی دستگاه های درگیر در توسعه روستایی که به صورت هماهنگ، متولی تمام فعالیت های مربوط به توسعه حرکت رو به جلو این فعالیت ها باشد؛

۵) طراحی و اجرای پروژه های کشاورزی با همکاری نهادهای دولتی متولی توسعه روستایی خود روستاییان؛

۶) طراحی، اجرا و ارزشیابی پروژه های کشاورزی با همکاری و مشارکت تمام گروه های ذینفع؛

۷)کمک به تقویت اعتقاد بهبود نگرش مسئولان دولتی نسبت به مشارکت جوامع محلی در پروژه های توسعه روستایی؛

۸) تدوین سیاست برنامه ریزی دقیق برای تسریع روند توسعه مکانیزاسیون؛

۹) تجمیع قطعات زراعی تشکیل تعاونی های تولید کشاورزی به منظور بهره برداری بهینه از ماشین آلات کشاورزی؛

۱۰) اقدامات حمایتی در زمینه تخصیص وام به کشاورزان برای توسعه مکانیزاسیون تجهیز مزارع به سامانه های آبیاری نوین؛

۱۱) استفاده از نظام های آبیاری نوین، مانند سامانه های آبیاری بارانی قطره ای؛

۱۲) ارتقای دانش آگاهی بهره برداران درباره اهمیت خاک و روش های حفاظتی آن؛

۱۳) تدوین سیاست ملی ترویج به منظور تضمین تعهد سیاسی مالی نظام، که اقدامی لازم و ضروری به نظر می رسد؛

۱۴) تقویت ارزشیابی برنامه های ترویجی (در حین اجرا نیز ارزشیابی پیامد اجرای برنامه) استفاده از نتایج این ارزشیابی ها در راستای اصلاح برنامه ها فعالیت های آتی در بهبود عملکرد نظام ترویج تأثیرگذار خواهد بود، که باید بدان توجه ویژه داشت؛

۱۵) جلب مشارکت فعال کشاورزان در تصمیم سازی ها و تصمیم گیری های برنامه های ترویجی مستلزم توسعه روشهای ترویجی مشارکتی کشاورز مدار است؛

۱۶) تشکیل ستادی به نام «ستاد توسعه گردشگری روستایی» شامل نمایندگان شوراها، بخشدار، نیروی انتظامی، اداره بهداشت، شورای اصناف به منظور سازماندهی نظارت مستمر بر امور گردشگری؛

۱۷) زمینه سازی تشویق مردم به مشارکت در زمینه توسعه تجهیز روستاها از نظر زیرساخت ها، تسهیلات تجهیزات گردشگری از طریق حمایت ها تسهیلات دولتی؛

۱۸) استفاده از نیروهای متخصص و با تجربه به منظور ایجاد تشکل های تعاونی مردمی همچنین، ترویج آموزش گردشگری به مردم منطقه مورد مطالعه؛

۱۹) آماده سازی محیط اجتماعی، فرهنگی اقتصادی نواحی روستایی از جمله تأمین افزایش دسترسی روستاییان به امکانات خدمات مختلف، مانند امکانات رسانه ای ارتباطی نوین؛

۲۰) آموزش مهارت های مختلف کارآفرینی به روستاییان مستعد نیز بسیار اهمیت دارد؛ به ویژه، باید آموزش روستاییان دارای زمینه هایی هر چند اندک برای کارآفرینی در اولویت باشد؛

۲۱ ) با توجه به نبود یا کمبود افراد کارآفرین در نواحی روستایی، تقویت کارآفرینی از طریق به کارگیری یا تشویق کارآفرینان غیرروستایی بر اساس امکانات زمینه های مرتبط با کارآفرینی در این نواحی درخور توجه است.

همچنین اگرچه گردشگری روستایی راه حل کلی برای همه دردها، مسائل و مشکلات نواحی روستایی نیست اما یکی از شیوه هایی است که چه بسا با آثار اقتصادی مهم همراه باشد و به نوعی به کند شدن روند تخلیه روستاها وکاهش مهاجرت جمعیت روستایی کمک کند.

 

مشاغل خانگی در حوزه کشاورزی

از آنجایی که کشاورزی یکی از مشاغلی است که می تواند افراد بسیاری را در زمینه های مختلف بکار گیرد ، از اهمیت بالایی در زمینه اقتصاد خانواده و کم کردن بیکاری در هر کشوری دارد. در زیر چند نمونه از این گونه کارها آمده است که نیاز به آموزش زیادی ندارد ، ولی به پشتکار نیاز دارد. در این گونه مشاغل خانگی و کسب و کارهای کوچک میتوان تمام افراد خانواده را درگیر کرد.

این گونه مشاغل در بسیاری از موارد می تواند از لحاظ روانی بسیار مفید واقع گردد.

 

نمونه های از مشاغل خانگی در حوزه کشاورزی

فعالیت­های صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی

– فرآوری و بسته­ بندی سبزیجات (پاک کردن، خشک کردن)
– بلغور سازی
– فرآوری محصول زعفران (جمع­ آوری، پاک کردن، خشک کردن، درجه ­بندی و بسته­ بندی)
– بسته ­بندی زرشک
– فرآوری و بسته­ بندی انواع میوه­ های خشک، برگه­ ها، غلات، حبوبات و خشکبار
– برشته ­سازی و بسته ­بندی آجیل سویا
– بسته­ بندی انواع محصولات باغبانی ( انگور – توت فرنگی و …)
– خشک کردن و بسته­ بندی میوه ­جات
– فرآوری و بسته­ بندی انواع جوانه ­های گندم، ماش، عدس
– پاک کردن، فرآوری و بسته­ بندی انواع دانه ­های روغنی، مغز تخمه­ ها و ذرت بو داده
– آماده ­سازی، بسته­ بندی فرآورده­ های کنجد نظیر ارده، حلوا ارده و سایر محصولات سنتی
– کشمش پاک­ کنی و بسته ­بندی
– تولید و بسته­ بندی انواع ترشیجات و شور و زیتون شور
– بسته ­بندی عسل
– تولید گلاب و عرقیات گیاهی
– پخت انواع نان
– نبات­پزی
– شیرینی ­پزی سنتی و خانگی
– تولید رشته آشی
– نخودپزی (نخودچی)
– تولید شیره انگور
– خرد کردن و بسته­ بندی قند
– برشته ­کردن گندم
– تولید و بسته­ بندی انواع مربا
– بسته ­بندی و درجه ­بندی محصولات زراعی
– تولید و بسته­بندی کودهای ارگانیک
– تولید و بسته­ بندی ورمی کمپوست
– تهیه انواع کودهای فسیلی
– تهیه، بوجاری و بسته ­بندی بذر، پیاز و غده محصولات زراعی و زینتی
– خدمات جمع ­آوری شیر
– بسته ­بندی گیاهان دارویی
– ابریشم کشی خانگی
– بسته­ بندی تخم مرغ بومی

 

فعالیت­های امور تولیدات گیاهی

– پرورش، جمع­ آوری، بسته­ بندی و عرضه قارچ خوراکی
– تولید­کننده گیاهان دارویی
– تولیدکننده سبزی در گلخانه ­های چوبی
– تولید کننده سیر در منزل
– پرورش دهنده گل محمدی
– تولید کننده بذر پیاز
– تولید کننده زعفران

 

 

بسترهای مناسب جهت ایجاد شغل در روستا

کسب ‌و کارهای روستایی را می‌توان به‌ کارگیری نوآورانه منابع و امکانات روستا در راستای شکار فرصت‌های کسب ‌و کار تعریف کرد. این نوع کسب‌ و کارها با توجه به‌ اندازه کوچک روستاها، در مقیاسی کوچک هستند و اغلب بین ۱۰-۲۰ نفر بوده و با توجه به غالب بودن فعالیت‌های کشاورزی و کارگاهی از کارایی خاصی برخوردارند.

با توجه به تغییرات عصر کنونی و ورود به جامعه اطلاعاتی، کسب‌وکارهای روستایی نیز در نوع خود دچار تغییر و تحول شده‌اند و انواع کسب‌ وکارهای خدماتی، تولیدی، صنعتی و فناوری اطلاعات در آن دیده می‌شود. با توجه به امکانات و پتانسیل‌های روستایی زمینه ایجاد شغل در روستا و راه‌اندازی بهترین کسب‌وکار در روستا با مناطق شهری متفاوت است.

راه‌های مختلفی برای تمرکز و سرمایه‌گذاری جهت کارآفرینی در روستا وجود دارد.یکی از راه‌های ایجاد کسب ‌وکار در روستاها، صنایع خرد است که هزینه کمتری نسبت به سرمایه گذاری های دیگر در پی خواهد داشت. این امکان وجود دارد که به ‌منظور ساخت برخی از قطعات، تولید آن‌ها به کارگاه‌های کوچک‌تری منتقل و کسب‌ وکارهای روستایی به‌عنوان پیمانکاری فرعی در نظر گرفته شود و با برون‌سپاری به آن‌ها، قیمت تمام‌شده محصولات کاهش یابد.

برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه تولید، کشاورزی، دامداری و… نقش به‌ سزایی در بسترسازی بهبود فضای کسب‌وکار روستا دارد که در بلند مدت این امکان وجود دارد که تولیدات روستاییان خارج از محدوده روستاها و شهرهای اطراف به فروش برسد.

صنایع در روستاها می‌تواند نقش پررنگ و قدرتمندی را ایفا کند. بسیاری از روستاها درزمینه پوشاک، مسگری و بافندگی (که هرکدام دارای زیرشاخه‌های بسیاری ازجمله جاجیم‌بافی، حصیربافی، قالی‌بافی و… است) دارای قدمتی طولانی هستند. محصولات بسیاری را می‌توان نام برد که امروز فراموش‌شده‌اند و اگر موردحمایت قرار بگیرند، احیا شده و زمینه‌های اشتغال و کسب درآمد می‌شود.

البته باید در نظر داشت که برای ایجاد شغل در روستا نباید صرفاً به صنعت توجه کرد، بلکه هر منطقه ظرفیت‌ها و ویژگی‌های خاص خود را دارد و باید توانایی هر روستا درزمینه‌های گوناگون کشاورزی و دامداری نیز موردتوجه قرار گیرد.

لذا در کنار صنایع، موضوعات مربوط به کسب‌وکارهای «کشاورزی» نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. دام‌پروری که یکی دیگر از ارکان اصلی اقتصاد برخی از روستاهای کشور است نیز از مواردی مناسب جهت برنامه‌ریزی در مسیر ایجاد شغل در روستا است. مکانیزه شدن و از حالت سنتی بیرون آمدن در کنار رعایت اصول بهداشتی از ضرورت‌های دام‌پروری روستایی می‌تواند باشد.

در حیطه ورزش روستایی نیز اگر بسترسازی‌های مناسبی صورت گیرد، شاهد رونق اقتصاد و بهبود فضاهای کسب ‌وکار خواهیم بود. در روستاها ظرفیت‌های مناسب و بسیار خوبی نهفته است که باید با شناسایی ورزش هر منطقه درزمینه ظرفیت‌سازی آن اقدام شود.

همچنین می‌توان با برنامه‌ریزی‌هایی در حوزه بهداشت روستایی و ایجاد مراکز بهداشتی، زمینه اشتغال را فراهم آورد؛ که نه‌تنها باعث افزایش سطح بهداشت جامعه روستایی خواهد شد بلکه رونق اقتصادی در این حوزه را نیز در پی خواهد داشت.

طرح‌ها و برنامه‌های مختلفی برای تشویق کارآفرینان به ایجاد شغل در روستا و شهرها شده است. طرح‌های مناسبی مانند «هر روستا یک محصول، هر خانه یک کارخانه» یکی دیگر از ایده‌های بسیار مناسب است. طبق این طرح، روستاهای دارای مزیت رقابتی شناسایی و اقدامات بعدی جهت راهکارهای مناسب صورت گرفته است.

در این میان نقش کسب‌وکارهای اینترنتی بیش از گذشته خواهد بود که با زیرساخت‌های مناسبی که توسط دولت در دست اقدام است امید می‌رود همه جامعه از اینترنت نسل جدید بهره‌مند شوند. در چنین طرح‌هایی حضور استارت‌آپ‌ها می‌تواند کمک به‌سزایی در فاز اجرایی طرح‌ها داشته باشد.

مزایا و محدودیت‌های راه‌اندازی کسب‌وکار در روستا

راه‌اندازی کسب ‌و کار در شهری کوچک، نکات مثبت خودش را دارد. اول آن‌که سرمایه کمتر و هزینه‌های سربار کمتری برای شروع کسب ‌وکار لازم است. دوم، سازمان‌دهی کسب ‌وکار در شهری کوچک، که مردم همدیگر را در آن می‌شناسند، آسان‌تر است. در مناطق شهری زیرساخت و تجهیزات بهتری نسبت به مناطق روستایی ارائه می‌شود.

مناطق روستایی محدودیت‌های خودشان رادارند و اگر با دقت نگاه کنید، مزایای زیادی نیز نسبت به مناطق شهری دارند، مزایایی که باید بر آن‌ها تمرکز کنید، از امکانات موجود خود راضی بوده و بیشترین استفاده را از آن‌ها بکنید.

برای کارآفرینی و ایجاد شغل در روستا نسبت به انواع کسب‌وکارها باید شناخت کافی داشت و به این نکته توجه کرد که چه مشاغلی نیازهای روستا و مردم آن را برآورده می‌کند و علاوه بر رفع نیاز می‌تواند مشکلات معیشتی حاصل از بیکاری یا درآمد کم را جبران کند. البته در مسیر راه‌اندازی بهترین کسب ‌و کار در روستا و پیشرفت شرایط کارآفرینی، موانعی نیز وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:

کسب‌وکارهای پیشنهادی متناسب با پتانسیل روستا

برای پرورش قارچ نیز به امکانات و دستگاه‌های ویژه نیاز نیست. برای تأسیس یک کارگاه خانگی و زیر پله‌ای می‌توان با سرمایه ۱٫۵ میلیون تومانی هم پرورش قارچ را آغاز کرد. می‌توانید از طریق فروش فلفل‌های قرمز و قارچ‌های باکیفیت به فروشگاه‌های مواد غذایی و افراد دوروبرتان درآمد خوبی به دست آورید.

لازم نیست تولیدکننده باشید؛ می‌توانید یک یا دو خیاط محلی را پیداکرده و با آن‌ها مذاکره کنید. آن‌ها تولید می‌کنند و شما می‌فروشید. در نظر داشته باشید که بسیاری از گردشگران از لباس‌های محلی استقبال می‌کنند بخصوص اگر در سایزهای بچه‌گانه تولید شوند می‌توانید به سود خوبی از این راه دست پیدا کنید.

 

 

خروج از نسخه موبایل