در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده در نظر داریم به برخی از مهمترین اصطلاحات رایج در علم اقتصاد اقتصاد بپردازیم، آشنایی با این اصطلاحات می تواند ارزیابی های بعدی را آسان کند.
اقتصاد یکی از جنبه های مهم زندگی انسان است که با تاثیراتی که دارد توانسته نقش مهمی داشته باشد. امروزه اهمیت، مسائل اقتصادی بر کسی پوشیده نیست.
هر چه بیشتر با امور اقتصادی آشنا باشید به مراتب با شرایط و بحران های مختلف می توانید سازگاری بیشتری داشته باشید. عوامل اقتصادی در حال حاضر در بسیاری از جنبه های اجتماعی و سیاسی تاثیر گذاشته است. در ادامه با ما همراه باشید تا با ۲۵ واژه ی پرکاربرد و رایج در اقتصاد آشنا شوید.
رشد و توسعه
در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده معمولا دو عبارت رشد و توسعه با هم اشتباه می شود. اگر تولیدات یک کشور از لحاظ عددی بالا رود این به معنای آن است که کشوری رشد یافته ولی لزوما نمی تواند به معنای آن باشد که توسعه نیز دخیل بوده است. معمولا برای ارزیابی رشد اقتصادی از شاخص درآمد سرانه استفاده می شود.
اگر عدد درآمد سرانه افزایش یابد در این صورت گفته می شود کشوری تجربه ی رشد داشته است. در مقابل آن توسعه از دیگر شاخص های رایج در اقتصاد است که علاوه بر رشد به پارامترهای دیگر نیز مربوط می شود.
به عنوان مثال اگر امید به زندگی افزایش یابد، نرخ مرگ و میر کودکان کاهش یابد، نرخ بیسوادان کمتر شود به همراه یک رشد در درآمد سرانه می توانیم بگوییم کشور توسعه یافته است.
سازمان های بین المللی تجارت
در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده سازمان بین المللی تجارت در سه سازمان جدا دسته بندی می شود که هر کدام امروز خاصی را مد نظر دارند.
الف . سازمان بین المللی پول :
در سال ۱۹۴۴ عنوان یکی از سازمان های وابسته به سازمان ملل متحد به منظور ایجاد همکاری کشورها در مسائل مالی و پولی بین المللی تاسیس شده است.
ب. بانک جهانی :
تاسیس این سازمان همزمان با سازمان بین المللی پول در سال ۱۹۴۴ بوده است . هدف اصلی آن در واقع افزایش میزان رفاه کشورها از طریق اعطای وام با در نظر گرفتن شرایط خاص می باشد. معمولا کشورهای در حال توسعه در اولویت هستند. تحقیقات کلی نشان می دهند که کشورهای جهان سوم، از مزایای این مرکز چندان بهره مند نیستند.
ج. سازمان تجارت جهانی :
سازمان تجارت جهانی که با توافق ۲۳ کشور در جهان در سال ۱۹۴۷ با عنوان اختصاری گات راه اندازی شده است توانسته روز به روز توجه بسیاری از کشورها را به سوی خود جلب کند.
هدف اصلی این سازمان ان است که که دخالت کشورهای مختلف در امور تجاری را کاهش دهد تا شرایط رقابتی یکسان را به وجود آورد. برای رسیدن به این هدف راهکارهایی در نظر گرفته شده است که از مهمترین آنها می توان موارد زیر را نام برد:
- آزادی تجارت
- کاهش عوارض گمرکی
- الزام سایر کشورها برای ایجاد شرایط مطلوب در عوارض گمرکی
کالا و خدمات
در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده اشیایی است که از مواد اولیه برای تولید آن استفاده شده است. اما خدمات اشیای قابل لمس نیست. به عنوان مثال یک موسسه ی آموزشی که در آموزش درس ریاضی فعالیت دارد به این فعالیت نوعی خدمت گفته می شود که با دریافت هزینه ارائه می شود.
کالای مصرفی و واسطه
اگر کشوری کالای مصرفی را وارد کند در این صورت به مرور زمان وابستگی ایجاد خواهد کرد. کالای مصرفی به کالایی اطلاق می شود که بدون ایجاد هیچ گونه تغییر مورد استفاده قرار نمیگیرد.
در مقابل کالای مصرفی می توان کالای واسطه را نام برد که از آن برای تولید محصولات مختلف در کارخانه ها استفاده می شود. به عنوان مثال فولاد خریداری شده از یک کشوری می تواند برای شرکت اتومبیل سازی مورد استفاده قرار گیرد.
تولید ناخالص ملی
برای ارزیابی قدرت اقتصادی یک کشور معمولا معیارهای مختلفی در نظر گرفته می شود. یکی از شاخص های بسیار مهم در این حالت، قدرت تولید ناخالص ملی است. به عنوان مثال در سال ۱۹۸۳ ارزش تولید ناخالص ملی کشور آمریکا معادل ۳۰۳۷ میلیارد بوده است.
به ارزش پولی کلیه کالاها و خدماتی که اعضای یک جامعه در یک سال تولید کرده اند در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده در واقع تولید ناخالص ملی گویند. منظور از کلمه ی ناخالص در این عبارت آن است که که در حین تولید یک کالا حتما مقداری فرسودگی و استهلاک خواهد بود که باید جایگزین شود.
از آنجاییکه به تولید در یک کشور اشاره داریم، کلمه ی کلی در این اصطلاح در نظر گرفته شده است.
تولید ناخالص داخلی
در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده ، تولید ناخالص داخلی با عبارت قبلی به یک معنا است . منظور از کلمه ی داخلی در این اصطلاح همان کالاهایی می باشد که در داخل کشور تولید می شود. تولید کننده می تواند ایرانی یا خارجی باشد.
به عنوان مثال اگر یک شرکت فرانسوی در ایران محصولی را تولید کند، جزو تولیدات ناخالص داخلی در نظر گرفته می شود.
درآمد ملی و درآمد سرانه
در طول سال درآمدهایی از جمله، درآمد حقوق بگیران، دستمزدها، درآمد حاصل از اجاره خانه یا سود سرمایه نصیب اعضای خانواده می شود. اگر مجموع این درآمدها را به تعداد جمعیت یک کشور تقسیم کنیم در این صورت درآمد سرانه به دست می آید.
متاسفانه در بسیاری از کشورها میزان درآمد سرانه بسیار پایین است و این امر سبب ایجاد فقر جهانی شده ، در حالی که عده ای درآمد گزافی دارند.
تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده : محاسبه به قیمت ثابت و قیمت جاری
توجه کنید کشوری فقط تولید کننده ی یک محصول است و قرار شده در سال ۱۹۹۳ تعداد ۱۰۰ عدد از این محصول را به قیمت ۱۰۰۰ تولید کند. در این صورت تولید این کشور در سال ۱۰۰۰۰۰ می باشد. حال اگر گفته شود در سال ۱۹۹۴ به تعداد ۲۰۰ عدد و در سال ۱۹۹۵ به تعداد ۳۰۰ عدد محصول تولید شود، آیا واقعا میزان تولید سه برابر خواهد بود؟
جواب به این سوال به پارامترهای مختلف است و یک مقدار ثابت نیست. برای تحقق این امر باید تولید اضافی داشته باشیم. معمولا برای محاسبه ی تولیدات واقعی، بر اساس سال پایه در نظر گرفته می شود.
تورم
تورم در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده به معنای افزایش قیمت است که می تواند علت های گوناگونی داشته باشد. یک علت ساده ی آن ، این است که مقدار پول در جامعه از مقدار تولید بیشتر است. تورم یک اصل اجتناب ناپذیر در اقتصاد می باشد.
تصور کنید اگر ۱۰۰ عدد یخچال به قیمت ۱۰۰۰ تومان تولید شود که در مجموع قیمت آنها ۱۰۰۰۰۰ باشد در این صورت اگر دولت اسکناس ۱۰۰۰۰۰ را وارد مدار اقتصاد کند، قیمت یخچال دو برابر خواهد شد.
ارزش افزوده
در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده ، ارزش افزوده از دیگر اصطلاح های رایج می باشد که به وفور آن را می شنویم. ارزش افزوده در واقع به افزایش پول یک کالا طی یک انتقال اطلاق می شود.
تفاوت بین ارزش محصول تولید شده با ارزش مواد اولیه و همچنین کالاهای نیمه ساخته که در طراحی آن به کار رفته ، را ارزش افزوده می گویند. اگر یک قنادی برای تهیه ی یک کیلو کیک ۲۰۰ ریال شکر، ۴۵۰ ریال موارد دیگر و ۳۵۰ ریال تخم مرغ و ۳۰۰ ریال آرد استفاده کند محصول تولیدی را به قیمت ۵۰۰۰ تومان بفروشد در این صورت ارزش افزوده آن بر محصول برابر خواهد بود با :
۳۷۰۰ = (۴۵۰+۳۵۰+۳۰۰+۲۰۰) ـ ۵۰۰۰
۳۷۰۰ همان ارزش افزوده برای کیک است که اگر از آن مزد کارگر و خرج های دیگر را نیز کم کنیم ۷۰۰ ریال سود برای فروش آن خواهد ماند. به همین دلیل ارزش افزوده همواره با سود برابر نیست.
اینکه این سود تا چه اندازه ی قابل قبول است مورد بحث نمی باشد ولی بیشتر فقها بر این که ارزش افزوده شده را شرعی می دانند ، اگرچه اختلاف های جزیی بین آنها است.
مالیات
در بسیاری از کشورهای توسعه یافته ، درآمد اصلی کشور از طریق مالیات به دست می آید، مالیات به دو دسته تقسیم می شود که شامل موارد زیر می باشد:
- مالیات مستقیم
- مالیات غیر مستقیم
مالیات مستقیم به طور مستقیم از افراد و شرکت ها درخواست می شود که هم پرداخت کننده ی آن مشخص است و هم مقدار آن ولی مالیات غیر مستقیم پرداخت کننده مشخص نیست. به عنوان مثال دولت تعیین می کند برای فروش هر کیک، یک مبلغ باید مالیات پرداخت شود و خریداری که این محصول را دریافت کرده نمی داند چه مقدار آن مالیات است.
ضریب فزاینده
ضریب فزاینده که از آن به عنوان ضریب تکاثر نیز در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده یاد می شود در واقع به شرایطی اطلاق می شود که یکی از اجزای مستقل بر تقاضای کالا تغییر کند در این صورت درآمد ملی می تواند به میزان چند برابر شاهد افزایش باشد.
توجه داشته باشید اگر میزان سرمایه گذاری برای تولید یک کالا افزایش یابد، به مراتب میزان تولید بیشتر خواهد شد. حال اگر تقاضا نیز به دنبال آن افزایش یابد، مصرف زیاد مجدد میزان تولید را بیشتر می کند. این روند تکراری در حالت نهایی می تواند موجب افزایش درآمد نهایی کشور باشد. که از آن به عنوان ضرایب فزاینده یاد می شود.
هزینه فرصت
در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده ، هزینه ی فرصت به ارزش استفاده از فرصت هایی که از آنها صرف نظر کرده ایم اطلاق می شود، زمانی که یک عامل مشخص تولید کمیاب داشته باشد، تخصیص آن در یک فعالیت تولیدی در واقع بدین معنی است که فرصت برای استفاده از آن در زمینه های دیگر صرف نظر شده است.
به عنوان مثال اگر شما شغلی با درآمد مثال ۴۰۰ میلیون تومان را ترک کنید تا یک استارت آپ خاص راه اندازی کنید هزینه ی فرصت شما برای اجرای استارتاپ ۴۰۰ میلیون خواهد بود. ارزش نهایی این کار باید بیشتر از مقداری باشد که از آن صرف نظر کردید.
قانون تقاضا
بین مقدار و قیمت در اقتصاد رابطه ی معکوس موجود است به آن قانون تقاضا می گویند. به عبارت بهتر هرگاه قیمت افزایش یابد، مقدار تقاضا به مقدار متناسب با آن کاهش می باید.
تغییر در تقاضا
هر گاه منحنی تقاضا به دلیل مشکلات ایجاد شده در اقتصاد کشور تغییر کند. به آن تغییر در تقاضا گفته می شود. این تغییر ممکن است با افزایش یا کاهش میزان تقاضا همراه باشد. توجه کنید تغییر در تقاضا با تغییر در مقدار تقاضا متفاوت است.
در تغییر تقاضا قیمت یک مقدار ثابت است و عوامل دیگری مانند سلیقه، درآمد و تبلیغات می تواند شرایط را تغییر دهد.
تغییر در مقدار تقاضا
اگر قیمت خرید یک کالا تغییر یابد در این صورت مقدار تقاضا در جهت عکس تغییر می کند به گونه ای که تقاضای کمتری برای خرید ایجاد می شود در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده به این شرایط تغییر در مقدار تقاضا گویند.
تعادل پایدار
هر گاه برای فروش و خرید کالا در بازار تقاضا دهنده و عرضه کننده در یک قیمت مشخص به رضایت و و توافق برسند و به عبارتی هیچ گونه تقاضای اضافی یا اضافه عرضه در بازار نباشد تعادل حاصل شده در اقتصاد را تعادل پایدار گویند.
به عنوان مثال اگر یکی از فروشنده ها در بازار هزینه ی زیادی برای عرضه ی کالا پیشنهاد دهد، متقاضیان خود را برای خرید به سوی عرضه کننده ی دیگری سوق می دهد در این صورت مجبور خواهد بود نرخ نهایی را کاهش دهد تا بازر به حالت اولیه خود برگردد. در غیر این صورت تعادل پایدار از بین خواهد رفت.
اشتغال کامل
اشتغال کامل در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده به حالتی اطلاق می گردد که بیکاری در یک جامعه بسیار کم باشد. معمولا به نرخ بیکاری کمتر از ۵ درصد، اشتغال کامل گویند. به گونه ای که تقریبا همه ی افراد جامعه در حال اشتغال هستند.
تعادل اشتغال کامل
توجه کنید اگر در حالت اشتغال کامل، عرضه کالا با تقاضای کل برابر باشد. درآمد ملی در تعادل خواهد بود در نتیجه تعادل اشتغال کامل در اقتصاد ایجاد می شود که شرایط بدون تورم را ایجاد می کند.
تعادل رکودی
اگر اشتغال کامل به وجود آید در این صورت هر کشوری به میان تولید مشخصی دست می یابد، در صورتی که میزان تقاضای کل و عرضه ی کالا کمتر از میزان تولید باشد شکاف رکودی ایجاد خواهد شد. این امر نیز به مرور زمان می تواند زمینه ی بیکاری در کشور را افزایش دهد. در نتیجه به دنبال آن تعادل عرضه و تقاضا در حالت رکودی قرار می گیرد.
سفته بازی یا سوداگری پولی
پول جهت مبادلات اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرد. پولی که برای خرید کالا صرف نشود، به صورت اضافی باقی می ماند. در این صورت از طرف مصرف کننده گان ممکن است صرف معاملات ریسک پذیر مانند خرید فروش سهام، خرید سکه یا اوراق قرضه و بهادر شود. در این صورت به این شرایط سوداگری پول یا سفته بازی گویند.
تراز پرداختها
در بررسی تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده بهتر است نکاتی در مورد تراز پرداخت ها را مورد بررسی قرار دهیم. این واژه به صورت حسابی دلالت دارد که برای یک دوره ی یک ساله همه ی مبادلات اقتصادی یک کشور یا کشورهای جهان را ثبت میکند، مبادلات اقتصادی یاد شده می تواند شامل انتقالات دارایی مالی، تجارت کالا و خدمات در نظر گرفته شود.
تراز تجاری در واقع از حاصل حساب تجاری و حساب سرمایه به دست می آید. اگر اختلاف بین این دو حساب صفر باشد در این صورت دارای عدم مازاد و کسری تراز پرداخت خواهد بود. مثبت بودن اختلاف آنها به مازاد تراز پرداخت و منفی بودن این مقدار به کسری تراز پرداخت ها اشاره دارد.
ناگفته نماند کسری تراز پرداخت ها نشان دهنده ی این است که منابع ارزی که از کشور می تواند خارج شود بیشتر از منابع ارزی می باشد که به کشور وارد می شود.
حساب سرمایه
معاملات بین المللی بر دارایی های مالی با استفاده از حساب سرمایه مشخص می شود. این نوع از معاملات معمولا به صورت خرید و فروش دارای ها توسط افراد به خصوص ارگان های خصوصی و دولتی در سطح بین المللی انجام می شود.
توجه کنید نقل و انتقال ارزی در این نوع از معاملات با انتقال کالا همراه نیست. از اصلی ترین مبادله های سرمایه که در حساب سرمایه درج می شود می توان موارد زیر را نام برد:
- سرمایه گذاری خارجی
- سرمایه گذاری داخلی
- وام دادن به خارج
- قرض گرفتن وام
نرخ ارز ثابت و شناور
برای صادرات به کشور های خارجی نیازمند ارزهای خارجی هستیم ، تغییرات حاکم بر این ارزهای بین المللی می تواند در واردات و صادرات بسیار مهم باشد.
به عنوان مثال با افزایش نرخ یک ارز ، کالای صادراتی به هزینه ی ارزان صادر می شود. با تجارت بین المللی در این صورت می توان ارز دلخواه را وارد کرد و با تبدیل آن به پول داخلی، درآمد بیشتری به دست آورد.
این امر به نوبه ی خود میزان صادرات را نیز افزایش می دهد. بانک مرکزی می تواند برای جلوگیری از تغییر در قیمت ارز ، هنگام عدم تقاضا، عرضه ی ارز داشته باشد در این صورت نرخ ارز در بازار ثابت می ماند که به آن نرخ ارز ثابت گویند.
البته اگر بانک مرکزی قیمت ارز بازار را در اختیار عرضه و تقاضای بازار بگذارد در این صورت شاهد نوسانات در آن خواهیم بود که در تعریف واژگان اقتصادی به زبان ساده به آن نرخ شناور گویند.
تراز تجاری
تفاوت ارزش کالای صادراتی و وارداتی همان تراز تجاری است. اگر این اختلاف صفر شود در این صورت حساب تجاری تراز خواهد بود. در حالی که اگر میزان واردات بیشتر باشد کسر تجاری خواهیم داشت. مازاد تراز تجاری نیز در اثر افزایش میزان صادرات ایجاد می شود.
سیاست های پولی و مالی
سیاست گذاری پول در جامعه به دو صورت سیاستگذاری انبساط یا انقباض صورت می گیرد که موجب افزایش یا کاهش حجم پول مردم می شود. برای این امر روش های مختلفی در دست است پخش اوراق قرضه یکی از رایج ترین راهکارها می باشد که مردم با خرید آنها ، سبب ایجاد کاهش در حجم پول می شوند.