1. پیش‌زمینه تاریخی
رکود بزرگ یکی از بزرگترین و شدیدترین بحران‌های اقتصادی بود که جهان با آن مواجه شد و از اکتبر ۱۹۲۹ تا اواخر دهه ۱۹۳۰ ادامه داشت. این بحران با سقوط بورس وال‌استریت در ۲۹ اکتبر ۱۹۲۹ (که به “سه‌شنبه سیاه” معروف است) آغاز شد و تأثیر عمیقی بر اقتصادهای جهانی گذاشت.
دلایل و عوامل ایجاد رکود بزرگ
سقوط بازار سهام: سقوط بازار سهام در اکتبر ۱۹۲۹ بخش قابل توجهی از ثروت سرمایه‌گذاران را از بین برد و باعث کاهش سرمایه‌گذاری و مصرف شد.
مشکلات بانکی: بحران بانکی شامل ورشکستگی بانک‌ها و از بین رفتن اعتماد مردم به نظام بانکی بود. بسیاری از مردم پس‌اندازهای خود را از دست دادند.
کاهش تقاضا و مصرف: کاهش مصرف و تقاضا باعث شد که تولید کنندگان مجبور به کاهش تولید و اخراج کارکنان شوند.
سیاست‌های پولی و مالی نامناسب: سیاست‌های نامناسب از سوی دولت‌ها و بانک‌های مرکزی از جمله کاهش نقدینگی، تشدید وضعیت رکودی را بالا بردند.
کاهش صادرات: بیکاری و مشکلات اقتصادی در سایر کشورها موجب کاهش تقاضا برای کالاهای آمریکایی شد.
تأثیرات جهانی
بیکاری گسترده: نرخ بیکاری در برخی کشورها به بیش از ۲۵% رسید و میلیون‌ها نفر بی‌کار شدند.
فقر و مشکلات اجتماعی: کاهش درآمدها و فقر گسترده منجر به مشکلات اجتماعی و افزایش خشونت و نارضایتی عمومی شد.
کاهش تولید جهانی: تولید صنعتی جهانی به شدت کاهش یافت و بسیاری از شرکت‌ها و کارخانه‌ها ورشکسته شدند.
تجارت بین‌المللی: تجارت بین‌المللی کاهش چشمگیری یافت و بسیاری از کشورها به سیاست‌های حفاظت‌گرایانه روی آوردند.
اقدامات دولت‌ها برای خروج از بحران
1. برنامه “نیو دیل” (New Deal):
دولت فرانکلین دی. روزولت در آمریکا با اجرای برنامه نیو دیل، شامل مجموعه‌ای از اصلاحات اقتصادی و اجتماعی، به مقابله با رکود پرداخت.
ایجاد سازمان‌هایی مانند اداره بازسازی مالی (RFC) و اداره کارهای عمومی (PWA) برای ایجاد شغل و بازسازی زیرساخت‌ها.
۲. اصلاحات بانکی:
تصویب قوانین جدید برای حمایت از سپرده‌گذاران و تقویت نظام بانکی.
ایجاد سیستمی برای بیمه سپرده‌گذاران از طریق شرکت بیمه سپرده‌های فدرال (FDIC).
۳. سیاست‌های پولی:
فدرال رزرو و سایر بانک‌های مرکزی نرخ بهره را کاهش دادند تا نقدینگی بیشتری به اقتصاد تزریق کنند.
قطع وابستگی به استاندارد طلا برای انعطاف‌پذیری بیشتر در سیاست‌های پولی.
۴. سیاست‌های مالی:
افزایش هزینه‌های دولتی برای ایجاد شغل و تحریک تقاضا.
کاهش مالیات‌ها برای افزایش درآمد قابل تصرف خانوارها و تقویت مصرف.
رکود بزرگ ( Great Depression) تأثیرات گسترده و عمیقی بر اقتصاد جهانی داشت که در ادامه به برخی از مهم‌ترین این تأثیرات اشاره می‌کنیم:
۱. بیکاری گسترده
نرخ بیکاری در بسیاری از کشورها به سطوح بی‌سابقه‌ای رسید. در ایالات متحده، نرخ بیکاری به بیش از ۲۵% رسید و میلیون‌ها نفر شغل خود را از دست دادند.
بیکاری گسترده موجب کاهش درآمد خانوارها و افزایش فقر شد.
2. کاهش تولید و تجارت جهانی
تولید صنعتی جهانی به شدت کاهش یافت و بسیاری از کارخانه‌ها و شرکت‌ها ورشکسته شدند.
تجارت بین‌المللی کاهش یافت و بسیاری از کشورها به سیاست‌های حفاظت‌گرایانه روی آوردند، از جمله اعمال تعرفه‌های بالا و محدودیت‌های تجاری.
3. ورشکستگی بانک‌ها و کاهش اعتماد به نظام بانکی
بسیاری از بانک‌ها ورشکسته شدند و اعتماد عمومی به نظام بانکی کاهش یافت.
مردم پس‌اندازهای خود را از بانک‌ها خارج کردند که این امر بحران بانکی را تشدید کرد.
۴. کاهش سرمایه‌گذاری و مصرف
کاهش درآمدها و افزایش بیکاری موجب کاهش مصرف و تقاضا شد.
سرمایه‌گذاری‌های تجاری کاهش یافت و بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای متوقف شدند.
۵. تأثیرات اجتماعی و سیاسی
فقر و بیکاری گسترده منجر به افزایش نارضایتی عمومی و اعتراضات اجتماعی شد.
بسیاری از کشورها شاهد تغییرات سیاسی بودند و برخی از دولت‌ها به سیاست‌های اقتصادی جدیدی روی آوردند.
6. تغییرات در سیاست‌های اقتصادی و مالی
بسیاری از کشورها به اصلاحات اقتصادی و مالی روی آوردند. به عنوان مثال، برنامه “نیو دیل” در ایالات متحده شامل مجموعه‌ای از اصلاحات اقتصادی و اجتماعی بود که هدف آن کاهش بیکاری و تحریک اقتصاد بود.
دولت‌ها و بانک‌های مرکزی به سیاست‌های پولی و مالی جدیدی روی آوردند تا از تکرار چنین بحران‌هایی جلوگیری کنند.
7. تأثیرات بر نظام مالی جهانی
رکود بزرگ منجر به تغییرات اساسی در نظام مالی جهانی شد. بسیاری از کشورها استاندارد طلا را کنار گذاشتند تا انعطاف‌پذیری بیشتری در سیاست‌های پولی داشته باشند.
تأسیس نهادهای مالی بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول (IMF) و بانک جهانی در پی این بحران برای تقویت همکاری‌های مالی بین‌المللی صورت گرفت.
۸. تأثیرات طولانی‌مدت
تأثیرات رکود بزرگ تا دهه‌ها بعد در اقتصادهای جهانی احساس شد و منجر به تغییرات ساختاری در اقتصادها و سیاست‌های اقتصادی شد.
این بحران نشان‌دهنده اهمیت سیاست‌های مالی و پولی مناسب در جلوگیری از ایجاد بحران‌های اقتصادی و مدیریت آن‌ها بود.
رکود بزرگ نه تنها اقتصاد جهانی را به شدت تحت تأثیر قرار داد، بلکه منجر به تغییرات عمیقی در سیاست‌ها و ساختارهای اقتصادی شد که تا امروز نیز تأثیرات آن‌ها احساس می‌شود.